Přepjata narodnosć
Pola mnohich Serbow płaći wašnjo, wšitko, štož so za Serbow čini a dźěła, přepjatu narodnosć mjenować. Haj samo, hdyž Serb to wužiwa, k čemuž ma wón zaručene prawo, samo tehdom je jeha činjenje "přepjata narodnosć". Zajimawe tež je, zo mjenje Němcy, ale wjele bóle serbscy wotrodźency tajkichle słowow wužiwaju.
Tak běše jónu w Budyšinje - je to hižo dłěši čas, - w serbskej cyrkwi serbske prědowanje; w tachantskej cyrkwi samsny čas ničo njeběše. Dokelž so tomule prědowanju pobožnosć z požohnowanjom přizamkny, bě tež něšto Němcow w cyrkwi. Nětko je sebi wěsty Serb žadał, zo by so dźiwajo na tutych Němcow serbscy njeprědowało, ale němscy. A tutón Serb mjenowaše serbske prědowanje na tamnym dnju "přepjatu narodnosć".
Zo wón tudy prawje njeměješe, je tak jasne kaž słónčko. Ale chce-li štó tež prawje rozumić, zo tajkile Serbam sčinjeny porok prawy njeje, dyrbi sebi wón wěc hłubje wobhladać a sebi tež na prašenje wotmołwić, "čehodla?" Pola nas dźě je často tak, zo wutroba před rozomom khwata. Prjedy hač je sebi rozom wěc prawje rozkładł a přemyslił, je wutroba ze swojim rozsudom hižo hotowa. Tak je to tež w tutym prašenju. Zo je porok njesprawny, so čuje - to čuje wutroba -, ale čehodla tomu tak je, na to wotmołwja po dlěšim přemyslenju rozom.
Što je potajkim přepjata narodnosć?
Kóždy čłowjek słuša k někajkej narodnosći. Wón sebi tule narodnosć sam wuzwolił njeje, wón je do njeje powołany. Tohodla ma wón před Bohom a před swojim swědomjom winowatosć, w tejle narodnosći žiwy być. Haj, wón do swojeje narodnosće tak kruće słuša, zo wón z njeje wustupić, ani so jeje slec njemóže. Čłowjek móže cuzu rěč wužiwać, wón móže po cuzych nałožkach žiwy być, wón móže cuzbaŕstwo bóle lubować, hač to, štož jemu Bóh a narod do kolebki połožištaj - to wšitko je móžno, a so wosebje mjez Serbami bohužel husto dosć stawa, ale swoju narodnosć wotpołožić, do druheje narodnosće přestupić čłowjek njemóže a byrnjež sebi to bóle přał.
Dokelž je potajkim narodnosć tak kruty naturski, potajkim tež boži zakoń, tohodła dyrbi wón tež swoje naturske prawa měć, kotrychž so wón sam zdać a kotrež jemu nichtó wzać njemóže, dokelž kóždy drje ma swoje prawa, nichtó pak nima prawa, druhemu to prikrótčić, štož jemu słuša. To je zasada přirody, a kaznje přirody su runje tak dobre, kaž bože kaznje, dokelž Bóh je přirodu stworił a jej kaznje dał.
Bohužel so na swěće bože kaznje přecy njedźerža, kajki dźiw potom, zo so tež naturske, přirodne kaznje, nic jenož husto, ale w mnohich nastupanjach bjez přestaća přestupuja. Němcy su stajnje mištrjo w tajkim přestupowanju byli a su to hišće dźensa. Wšitkim njeněmskim narodam w němskim kejžorstwje so zlě dźe, a nic najposlědy nam Serbam. Tak wjele je wěste, zo so nam nihdźe to njeda, k čemuž bychmy my wot přirody, kotrejež zakonje su wot Boha date, prawo měli.
Móc je nad prawom! To je zasada swěta. Prawo my mamy, ale hdyž je njedostanjemy, nimamy mocy, zo bychmy sebi tuto prawo wunuzowali. Tohodla dźě je so w swětowej politicy samo sada wutworiła, zo je prawo jenož tam, hdźež je móc. Tuta sada je zawěsće njemoraliska, tohodla zaćisnjenja hódna, ale tola wona w swěće płaći.
Hdyž so tuta sada, zo je prawo tam, hdźež je móc, na narodnosće nałožuje, potom nastanje z toho "přepjata narodnosć".
Sama na sebi njemóže žadna narodnosć přepjata być. Čłowjek je Serb, abo wón to njeje, čłowjek je Němc abo nic, wón je Francóz abo nic atd. Hdyž pak je wón Serb abo Němc abo Francóz, potom žada sebi jeho přirodne prawo, kotrež jemu wězo tež winowatosće nakładuje - dokelž nihźde njeje prawa bjez winowatosćow - potom žada pak sebi tež jeho samsna česć, zo je wón to, štož wón je, tež cyły! A wjacy hač cyły wón njemóže Serb abo Němc abo Francóz być. Tohodla je słowo "přepjata narodnosć" same na sebi njezmysł. Samo na sebi narodnosć nemóže ženje přepjata być.
Praju a wospjetuju z wotpohladom: Samo na sebi. Chcu z tym prajić, zo drje so tež narodnosć přepinać hodźi, hdyž wosebite poměry k tomu přińdu, kaž bě to horjeka hižo naspomnjene.
Dokelž ma kóždy čłowjek cyłe prawo, haj tež cyłu winowatosć k swojej narodnosći, tohodla ma wón samsnu winowatosć, narodnosć swojeho sobučłowjeka česćić a jej to dać, štož jej słuša. Zo so Němcy napřećo Serbam tak njezadźerža, na to drje so dale spominać njetrjeba. Hdyž někajki čłowjek druhej narodnosći jeje prawa přikrótčuje, druhu narodnosć potłóčuje abo jej možnosć jeje wužiwanja bjerje, potom ćeŕpi wón na přepjatej narodnosći.
Hdyž sebi my po tutych zasadach naše poměry wobhladujemy, potom njetrjebamy dołho za wotmołwu pytać, na kotrej stronje je narodnosć přepjata. Haj, z cyłej wěstosću hodźi so rjec, zo na swěće Serba njeje, kotryž by na přepjatej narodnosci ćeŕpił, dokelž žadyn Serb w našich wobstojnosćach na to njemysli abo myslić njemóže, narodnosć Němcow potłóčować abo na škodu Němcow za swoju narodnosć so starać. Zo pak wšelacy so prócuja, swoju narodnosć zdźeržeć a strašnemu poněmcowanju haćić, to so nihdy dźěło na škodu němskeje narodnosće mjenować njemóže, dokelž Němcy k přeněmcowanju žadneho prawa nimaju, tuž so jim tež z hajenjom serbskeje narodnosće a wšeho, štož k tomu słuša, žadneje křiwdy nječini.
Tohodla narodne dźěło Serbow nihdy přepjata narodnosć njeje, ale dopjelnjenje wažneje a zamołwjenja połneje kaznje. Zadźěwki pak, kotrež so z němskeje strony srbskemu narodnemu dźěłu činja, su přepjata narodnosć. Tu je potajkim widźeć, zo maja so poroki přepjateje narodnosće dla Němcam činić, nic Serbam.
Wot Němcow njeje rjenje, zo woni serbsku narodnosć potłóčuja, serbski lud poněmčić spytujo, a zo woni serbskemu narodnemu dźěłu telko zadźěwkow činja. Wjele hroznišo pak je wot Serbow, hdyž woni Němcam při tym hišće pomhaju. A tajkich Serbow je bohužel mjez nami tójšto. Serbja, kotřiž přikrótčenju serbskich narodnych prawow polěkuja a při tym hišće Serbam přepjatu narodnosć wumjetuja, snadź ani na to njemysla, zo woni sami na přepjatej narodnosći ćeŕpja, aje nic na serbskej, ale na přepjatej němskej narodnosći.
- Author: Jurij Deleńk (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-188.html
- Note: Stary prawopis