Čas serbskeho narodneho znowarodźenja
| nadpis | Čas serbskeho narodneho znowarodźenja |
|---|---|
| awtor | Wilhelm Bogusławski a Michał Hórnik |
| lěto | |
| žórło | http://citanka.cz/pata/sc1-120.html |
| licenca | public domain |
| nota | Stary prawopis |
Wubudźena narodna myslička, zwonka serbskeho kraja w towaŕstwach plahowana a w Serbach wosebje přez Tydźeńsku Nowinu rozšěrjena, pokazowaše so přece bóle w zjawnosći. Duchowni, wučerjo, kandidaći, rěčnicy, lěkarjo, studenći, haj tež wjesni mužojo spóznachu potrěbnosć wužšeho zjednoćowanja, zo bychu so ze zhromadnymi mocami za serbski lud postarali. Njedosahachu wjacy towaŕstwa młodźiny za wudokonjenjenje w maćeŕnej reci, ale wučeni ludźo we wažnych powołanjach stojacy zjednoćowachu so najprjedy we wuradźowankach a potom w towaŕstwach. Serbscy wótčincy pak derje wědźachu, zo Němcy jich prócowanja zwjetša njeřadźi widźa. Tohodla dyrbjachu wobhladniwje wustupować, chcychu-li swój zaměr - duchowne pozběhnjenje Serbow - docpěć.
Hižo w času swojeho studowanja słowjanskeje filologije we Wrótsławju pod profesoromaj Purkynju a Čelakovskim zapřija J. E. Smołeŕ mysličku wo załoženju literarneho towaŕstwa za Serbow po přikładźe čěskeje a ilirskeje Maćicy. Ale to njehodźeše so tak lohcy wuwjesć, hačrunjež běchu w lěće 1845 wšelacy wótčincy za to dobyći. W tym času poby tež sławny historiograf Franc Palacký w Budyšinje a wobtwjerdźowaše někotrych Serbow w mysli załoženja zhromadnoserbskeho literarneho towaŕstwa.
Na zhromadźiznje abo poradźe Serbów na jutrownej srjedźe 1845 w Budyšinje so wobzamkny, zo dyrbi so přede wšim přihotować a zrjadować spěwanski swjedźeń, na kotrymž bychu so jenož serbske pěsnje spěwałe. Wučeŕ K. A. Kocor, tehdy w Stróži, zhromadźi starše spěwy a zestawjowaše nowe hłosy, wupytowaše spěwarjow a spěwaŕki w serbskim kraju, a wotměwaše z nimi wuwučowanja. Na 17. winowca 1845 bě na třěleŕni w Budyšinje prjedy w serbskich a němskich nowinach připowědźeny serbski koncert, dotal njesłyšana wěc! Z bližšich a dalšich stron přijědźechu Serbja a tež Němcy; koncert so derje poradźi a wšitkich spokoji. Powěsć wo tym roznjese so po Serbach, zo je Serbstwo w zjawnosći z česću wustupowało. Kocor bu z tym k dalšej dźěławosći wubudźeny a komponowaše wjacy serbskich spěwow, kotrež jemu wosebje H. Zejleŕ podawaše. Spěwarjo a spěwaŕki pak swěru w koncertach pomhachu. Tak wotmě so potom druhi tajki swjedźeń zaso w Budyšinje 1846, třeći we Wojerecach tež 1846, štwórty w Budyšinje 1847, pjaty w Marijnej Studni 1848, šěsty w Lubiju 1848, sedmy w Marijnej Studni 1849, wósmy w Budyšinje 1849. Tež pozdźiše serbske koncerty buchu wažne za znowarodźenje Serbowstwa.
Pódla spěwanja so literarnje dale dźěłaše wot jednotliwcow a w towaŕstwach młodźiny. Zejleŕ pisaše pódla "Nowin" "Missionske powěsće", Smoleŕ přełoži z J. A. Waŕkom Fr. L. Čelakovskeho "Wothłós pěsni ruskich" 1846, Kocor "Serbsku Meju" 1847.
W Prazy studowacy Serbja, kotřiž hižo pod J. Dobrovskim a W. Hanku so w rěči wudokonjachu, załožichu 1846 tež twjerdše zjednoćenje mjez sobu - towaŕstwo "Serbowku".
Mjez tym zrjadowa so nakhwilny abo přihotowacy wubjerk wotmysleneho towaŕstwa Maćicy Serbskeje: Zejleŕ, Kłosopólski, Pful, Wjela a Smoleŕ. Wuradźene statuty přepodachu so k dozrjadowanju dr. Adolfej Klinej, kotryž jako měšćanski rada z wyšnosću znaty dowolnosć sakskeho knježeŕstwa k załoženju towaŕstwa dósta 26. Małeho rožka 1847, po čimž móžeše so Maćica Serbska na jutrownej zhromadźiznje dozałožić.
Po wustawkach chcyše Maćica Serbska dobre ludowe a wědomostne pisma wudawać, jako tež Časopis za rozwučenje a nawědźitosć serbskeho ludu, při čimž dyrbješe so zdobom na čisćenje a wudospołnjenje rěce dźěłać. Sobustaw móžeše kóždy być, kiž snadny lětny přinošk zapłaći. Z přinošków a dobrowólnych darow měješe se pokładnica tworić, jako tež knihownja so załožić.
Dozałoženje Maćicy Serbskeje, jedyn z najwažnišich skutkow serbskeje historije, sta so 7. jutrownika 1847 na třěleŕni w Budyšinje. Po přeprošenju w Nowinach zhromadźichu so ze wšěch kónčinow hornjoserbskeho kraja duchowni, kandidaći, wučerjo, studenći a někotři rjemjeslnicy. Woni přijachu předpołožene wustawki, wuzwolichu předsydstwo - dra Klina za předsydu, kandidata Wanaka za sekretara, J. E. Smolerja za redaktora Časopisa - a wuradźowachu, wo wudajomnych knihach. Wužitne bě mjez druhim postajenje, zo ma hłowna zhromadźizna na kóždolětnu srjedu po jutrach so wotbywać.
Po dozałoženju Maćicy Serbskeje rozpósła so přeprošenje "přećelam serbskeje rěče a literatury" najprjedy w sakskim dźěle Hornjeje Łužicy, a potom w pruskim, hdyž bě z rozkazom 30. jutrownika 1847, přez superintendentu Kubicu z Wojerec wobstaranym, tež pruskim Serbam přistup k Maćicy dowoleny. Maćica chcyše jako starosćiwa mać wšitkich Serbow być a wšěch swěrnych Serbow wokoło sebje zhromadźić. Jeje skutkowanje bě jenož z tym trochu zadźěwane, źo bě wot spočatka khuda. Tola je při wšěm tym wjele za serbski lud dokonjała, zjednoćejo prjedy dźělenych Serbow w jednej pismowskej rěči a wudawajo wužitne serbske knihi.
W tajkim zaměrje zestaji najprjedy dr. Pful za Maćicu serbski prawopis, kotryž po přehladanju přez Smolerja a Kućanka so přija a w prěnim lětniku Časopisa - 1848 - so woćišća, a hnydom počachu so prěnje knižki za lud wudawać: Štyri prědowanja H. Lubjenskeho, Serbske Hornje Łužicy abo statistiski zapisk E. B. Jakuba a J. Kućanka, někotre powědančka a druhe powučne spisy.
Nowe towaŕstwo doby sebi wjele přećelow a wubudźeše wulke nadźěje, kotrež pak tola njemóžeše w datych wobstojnosćach tak spěšnje spokojić. Hižo w prěnjej horliwosći wohrozychu młodu Maćicu Serbsku njenadźěte podawki w němskich krajach.