Быдтысьысь мамъяслы
Кӧть и ньӧжйӧникӧн, но выль нога олӧм пырӧ деревняясӧ. Мужикъясыд эськӧ вежсьӧны нин оласногнаныс, да ӧд медпемыд войтырыс деревняас нывбабаяс. И найӧ пондісны вежсьыны. Крестьянкаыд ӧні оз нин кывтӧм пемӧс пыдди ов, мортӧн асьсӧ лыддьӧ. Медся нин оласног вежсьӧмыс тӧдчӧ том нывбабаяслӧн, ичмоньяслӧн. Ӧнія ичмоньыд аслас кагаыслы оз нин смертьтӧ кор, лӧсьӧдчӧ быдтыны дзоньвидза мортӧс. Сійӧ юасьӧ докторъяслысь, бабкаяслысь: кыдзи эськӧ бурджыка быдтыны челядьӧс, мыйӧн вердны, кор вердны. Висьмас кӧ кагаыс, зільӧ бурдӧдны.
Унджык деревняясын пельшӧръяс, бабкаяс абуӧсь на. Юасьны бура быдтысьӧм йылысь некодлысь. Сы вӧсна и лэдзсьӧ тайӧ нигаыс. Нигаыд ӧд — медбур другным миян: быдтор висьталас, быдтор вылӧ велӧдас.
Важӧн эськӧ татшӧм нигаясыд вӧліны жӧ, да эз веськавлыны деревняясад. Сэсся ӧд роч нигаястӧ пемыд коми нывбабаыд, тӧдӧмысь, ачыс эз лыддьыв ни йӧзлысь лыддьӧмсӧ эз кывзыв. Тӧдтӧм кывнад боргӧмтӧ мый кывзан. Ӧні, ачыс кӧ оз куж лыддьыныс, пиыс либӧ нылыс лыддясны, сійӧ сӧмын кывзас да пель саяс сюркнялас.
Кутшӧма быдтан, сэтшӧма и быдмас
Дзоньвидза кагаыд — бур гаж бать-мамлы. Чачаӧн моз ворсӧны сійӧн, нимкодясьӧны. Мӧдарӧ, висьысь кагаӧн — дзик мат. Лун ни вой некутшӧм спокой абу. Мамыс, коньӧр, шойччӧг оз аддзыв. Унаысь кагаыскӧд тшӧтш бӧрдас. Да мый, синванад ӧмӧй верман отсавны. Бӧрдас-бӧрдас кагаыд, мучитчас ачыс, мучитас мамсӧ — сэсся кулӧ, либӧ кольччас овны ӧдва ловйӧн, висьлӧсӧн. Гаж пыдди да отсасьысь пыдди мам-батьыслы нэм кежлас шог да лишнӧй няньсёйысь.
Колӧ эськӧ кыдзкӧ вӧчны медым кагаыд дзоньвидзаӧн быдмис, медым сійӧ пыр нимкодясянтор вӧлі.
Кыдз жӧ эськӧ сідзсӧ вӧчны? Мый керны?
Медся войдӧр, быд быдтысьысьлы колӧ тӧдны, кыдзи да мыйӧн вердны кагаясӧс. Сэсся — кыдзи видзны найӧс, дӧзьӧритны. Кагаыд кӧ висьмас, ӧдйӧнджык колӧ петкӧдлыны сійӧс докторлы либӧ пельшӧрлы. Деревняса бурдӧдчысьяслысь — пывсьӧдчысьяслысь да веськӧдчысьяслысь — оз ков кывзыны.
Быдӧн нин ӧні тӧдӧны: кужтӧгыд, тӧдтӧгыд пӧ тай немтор оз артмы. Сідз кӧ, велӧдчытӧм бурдӧдчысьяс помсьыд некутшӧм бур жӧ оз вермы лоны. Велӧдчытӧгыд он куж и быдтысьныд.
Быдсикас удж вӧчны колӧ велӧдчыны кужысь, тӧдысь мортлысь; сідз жӧ и быдтысьны. Велӧдчӧй сэтшӧм йӧзлысь, кодъяс нэмыс сійӧ удж вылын олӧмаӧсь, ӧтьведайталӧмаӧсь быдтысьӧмтӧ уна ногӧн.
Тайӧ нигаас и лоӧ гижӧма кыдзи видзны-дӧзьӧритны кагаясӧс, мыйӧн кор вердны, медым вердӧм помсьыд оз висьмы, оз кув кагаыд.
Медся ёна посни челядьяс кулӧны ар тыртӧдз, нӧшта гожӧмъясын. Миян государствоын арӧсӧдзыс сӧмын джын кагаыс олӧ, мӧд джынйыс — кулӧ. Мыйла нӧ сідзи? Коді найӧс виалӧ? — Асьным, кужтӧг видзӧмнаным. Кагаясыд ӧд асьныс сёйны-юны ни, видзны асьнысӧ оз вермыны: вывті слабиникӧсь найӧ, вынтӧмӧсь. Ми кӧ огӧй пондӧй отсавны налы, огӧ вердӧ-удӧ найӧс коланторъясӧн, огӧ видзӧ дӧзьӧритӧ — быдмыны найӧ оз вермыны. Сы вӧсна ӧд и пузчужӧм кагаясыд медъёнасӧ кулалӧны. Мам йӧв пыдди кагаыдлы вомад сюялӧны рокъяс, няклялӧм нянь, рузум нёнь сетасны. Сыысь кагаястӧ мыт босьтӧ, сэсся куласны. Во джын кымын кӧ куш мам йӧлӧн вердны кагатӧ, найӧ кӧть и висьмыласны мытнад, бӧр бурдасны да ловйӧн колясны.
Сідзкӧ медколанторйыс быдтысьысь мамлы — во джын вердны кагаӧс сӧмын мам йӧлӧн. Мам йӧлыд медбур, дзоньвидза сёян кагалы. Сійӧ йӧв пытшкын эм быдтор, мый колӧ кагалы дзоньвидзалунсӧ кутны да быдмыны. Таысь кындзи некутшӧм мӧд сёян сылы оз ков. Мӧд сикас сёяныд сӧмын лёк вермас вӧчны. Во джын мысти позяс мыйсюрӧӧн вердыштавны.
Мӧдтор: быд бӧрддзӧмысь кага вомад мам нёньтӧ оз ков тувъявны. Сійӧ зэв жӧ омӧль. Нёньӧдныд колӧ кужӧмӧн. Лунъясын нёньӧд кагатӧ быд куим час мысти. Войясын эн верд, эн велӧд сэтчӧ. Он кӧ велӧд, 6–8 час садьмывтӧг кагаыд узяс, да асьтӧ оз понды пальӧдны.
Быдмӧмӧн тшӧтш кагаыд ёнджыка нёнясьӧ, унджык йӧв ӧтпырйӧ босьтӧ. Сідзкӧ шочмӧдны колӧ вердӧмсӧ. Медводдза куим тӧлысьсӧ квайтысь суткинас верд, сэсся шочмӧд; 3 да джын – 4 час мед вердӧм костас лоӧ; суткинас сӧмын витысь нёньӧд. Сідзнад кагаыдлы лоӧ бур: он пыр тырт сылысь кынӧмсӧ, дай аслыд лӧсьыд — мынлан кага дінсьыд.
Лунъясын кӧ кагаыд узьӧ дорвыв 4 час, вердныд колӧ садьмӧдны. Войясын эн садьмӧд, мед узяс.
«Кыдзи нӧ эськӧ бӧрдысь кагасӧ бурӧдны, он кӧ нёньӧд?» — юаласны унаӧн. Ме налысь воча юала: «Сӧмын-ӧ нӧ кагаыд тшыг вӧсна бӧрдӧ?» — Оз. Бӧрдӧ сійӧ кор ва вылын, ляксьӧма, курччалӧ кодкӧ, омӧля тӧбӧма, дӧрӧмыс либӧ рузумыс кусыньтчӧма да дойдӧ. Висьтавны сы йылысь сійӧ оз вермы, сэсся и горӧдас. Лючки вердны кӧ кагатӧ велӧдан, куим часысь водз тшыг вӧсна ньӧтчыд кагаыд оз горӧд. Мӧдтор вӧсна сэки сійӧ бӧрдӧ. Мӧдлаысь вӧснасӧ колӧ корсьны.
Коймӧд: нёньӧдны кагатӧ со кыдзи колӧ: ӧти вердӧмын ӧти нёньнас, мӧдын — мӧднас. Кыкнан нёньсьыс ӧти вердӧмас позьӧ сетны сӧмын во джын мысти. Сэки ӧти нёньсьыд йӧлыд оз нин тырмымӧн ло.
Дыр-ӧ кагаясӧс нёньӧдны быд вердӧмын?
Пӧттӧдзыс колӧ нёньӧдны кагаястӧ. Кагаыд пӧтас да унмовсяс кӧ, колӧ ньӧжйӧникӧн нёньтӧ кыскыны кага вомсьыд, кагатӧ водтӧдны. Дзоньвидза кага пӧтӧ минут 10–15-ӧн. Мукӧдыс регыдджыкӧн пӧтӧны; дырджык кӧ лоӧ найӧс нёньӧдӧма — горзявны пондасны. Сэтшӧмъяссӧ этшаджык колӧ вердны. Унмовсьылӧм бӧрын кӧ садьмылас сійӧ, нёньтӧ сэки оз нин ков сетны. Вывті сёйӧмысла кагаыд висьмӧ. Горзьӧдлыны сійӧс пондас, кынӧмыс дундас — из кодь чорыд лоӧ, унаысь пондас рузумъястӧ лякӧсьтны, узьны лючки оз кут вермыны, пыр пондас бӧрдны. Ичӧтик морттӧ висьӧмыд ёна топӧдас.
Медым сэтшӧм дивӧыс оз ло, колӧ видзчысьӧмӧн кагатӧ вердны. Висьмӧмсьыд видзчысьныд ӧд кокниджык висьмӧм бӧрас бурдӧдчӧм дорысь. Сы вӧсна ёна колӧ видзчысьны кагаястӧ висьмӧдӧмысь.
Кага вердӧм водзвылад ньӧтчыд оз ков морӧсъяссьыд йӧвтӧ ортсӧ лэдзны, абу бур сійӧ.
Оз ков кагаястӧ качайтны ни тракйӧдлыны, медся нин вердӧм бӧрын: зэв сійӧ омӧль. Некыдзи оз ков ворсӧдны ни: водтӧд да мед куйлӧ.
Нёньӧдчигӧн оз ков сулавны ни ветлӧдлыны. Нёньӧдчӧмыд ӧд зэв ыджыд удж: сы сайын быдса мортлӧн олӧмыс. Сэк кежлӧ быдсяма мукӧд уджъяс нин колӧ эновтлыны.
Нёньӧдчыныд заводиттӧдз киястӧ колӧ мыськыны зэв мичаа. Сійӧ модаыс миян абу на — нёньӧдчӧмтӧ удж пыдди огӧй пуктӧй да, — эськӧ колӧ. Киясыд миян абу пыр сӧстӧмӧсь. Колӧ мыськавны и нёнь йывтӧ, кӧдзӧдӧм пузьӧдлӧм ваӧн. Нёньӧдчигӧн колӧ пукавны вӧрӧшитчытӧг, медым нёньнас оз тупкысь кагаыдлӧн нырыс. Тупкысяс кӧ ӧд, лолавныс некыдзи лоӧ. Нёньӧдчигад нёньтӧ личкыштав певнад. Нёньӧдчӧм бӧрад нёньястӧ да нёнь йывъястӧ бара ванад пожйышт, чышкы сӧстӧм чышкӧдӧн.
Дурка нёньястӧ видзӧмысь нёнь йывъясыс вартчылӧны, висьӧны. Вермас пыктыны, орӧссьыны. Сэки лоӧ чӧвтчыны кагатӧ вердӧмысь да бурдӧдчыны. Кагаыд мам йӧвтӧг коляс, тшӧтш висьмас, омӧльтчас. Дурка нёньтӧ видзӧмысь нёнь помсьыс кагаясыд висьмылӧны и: вом пытшкӧсыс быттьӧ еджыд кеньӧн вевттьысяс. Кага нёнясьны оз кут вермыны, доймӧ вом пытшкӧсыс. Тшыгъявны лоӧ сылы. Мыт кӧ босьтас сэки, кагаыд вермас кувны.
Вом пытшкӧссӧ кагаыдлысь — вердӧм водзвылад ни вердӧм бӧрад — ньӧтчыд эн нирт. Мед старукаясыд кӧ тшӧктӧны нирснитны, эн кывзы налысь.
Кагаяслӧн вом пытшкӧс висьмылӧ кыдзсюрӧ вердӧмысь, мыськытӧм нёньӧн нёньӧдӧмысь, рузум нёньясысь. Казялан кӧ вом пытшкӧс висьӧмсӧ, пырысьтӧм пыр жӧ мун доктор дінӧ. Сійӧ висьталас тэд, мый вӧчны.
«Мый позьӧ сёйны нёньӧдчысьяслы да мый оз позь?» — юавлӧны нёньӧдчысь мамъяс.
Сёйны позьӧ быдтор, мый и нёньӧдчытӧдзыд сёйлін, сӧмын медым сёян вӧснаыс гырктӧ оз йӧрт, кынӧмыд оз висьмы да мыт оз босьт. Лукысь да чеснӧкысь видзчысьыштны жӧ колӧ. Сэсся мукӧдтор: шомаясӧс, солаясӧс, мукӧд градвыв пуктасъястӧ — пӧттӧдзыд сёй. Винаяс, суръяс ньӧти оз ков сэки юны. Шуӧны: сурысь пӧ йӧлыд содӧ. Эн эскы, пӧръясьӧм тайӧ лоӧ. Сурсьыд ӧти войт йӧлыд оз сод, сӧмын унджык кӧ юан, юрыд висьмас да лолавныд сьӧкыдджык лоӧ — дундан.
Нёньӧдчысь мамлы колӧ видзчысьны вывті уджалӧмысь. Кокньыдджыка уджав сэки да унджыкысь шойччы. Сэки йӧлыд тэнад оз чин, да дзоньвидза луныд бурджык лоӧ. Сьӧкыда уджалысь нёньӧдчысь ань регыдджыка висьмӧ нёньӧдчытӧм аньясысь.
Дзоньвидза мортӧс быдтыны — зэв ыджыд удж. Сы вӧсна быдтысьысьясӧс колӧ видзны кокньыдджыка, мездыны сьӧкыд уджъясысь. Мукӧд мед на пыдди вӧчасны.
Гӧгӧрвоысь мужик, видз ассьыд бабатӧ, дорйы сійӧс энька-айка водзас: найӧ ӧд кокньыдджыка уджӧдӧмысь ёна увгылӧны.
Нёньӧдчысь ань, кага узигъясад быд лун петав ывлаӧ час кык кымын кежлӧ, лолыштны сӧстӧм сынӧдӧн.
Пыр кӧ ӧд пондан пукавны керкаад, оз кут чӧстыны сёйныд. Йӧлыд тэнад сэки чинӧ. Сэсся, тшӧкыдджыка сэки колӧ пывсьыны, либӧ гортад мыссьыны. Пельк аньлӧн дзоньвидзалуныс бурджык, сы вӧсна — кагаыс лоӧ дзоньвидза.
Мыйӧн выльысь сьӧктан, пыр жӧ колӧ юасьны докторлысь либӧ бабкалысь: позьӧ оз тэныд нёньӧдны кагаӧс али колӧ чӧвтчыны сыысь? Мукӧд нывбабаыс пӧшти выльысь челядясьтӧдз вермӧны нёньӧдчыны, мукӧдыс оз. Сэтшӧмъясыслӧн кузясӧ нёньӧдчӧмсьыс асланыс дзоньвидзалуныс вошӧ. Докторыд видлалас тэнӧ дай висьталас мый колӧ керны.
Дыр-ӧ нёньӧдны кагаӧс мам морӧсӧн?
Нёньӧд арӧс тыртӧдзыс. Гожӧмын кӧ арӧсыс тырӧ, позьӧ дырджык. Кӧть кыдзи-а, ӧкмыс тӧлысьысь водз оз ков кагаӧс нёньысь чӧвтны.
Арджынъя кагаӧс, мам йӧлӧн кындзи, колӧ вердыштавны мукӧдторъясӧн, медся — рокъясӧн: рис рок, зӧр шыдӧса, маннӧй, гречуга рок.
Кыдзи жӧ эськӧ роксӧ пуны сы ыджда кагаыслы?
Босьт кык тшайнӧй пань шыдӧс дай пу сійӧс стӧкан мында ваын. Солышт неуна. Артмас стӧкан джын мында кизьӧриник рок. Кизьӧрт сійӧс стӧкан джын мында пузьӧдлытӧм мӧс йӧлӧн, сэсся, гудралігтырйи, пузьӧд ставсӧ. Юммӧд тшайнӧй пань тыр сакар пызьӧн. Шыдӧсыд медым мичаа небзяс, рокыд кӧкыльӧсьтӧм лоӧ.
Рокнад сӧмын ӧтчыд лун кежлӧ колӧ вердны, морӧсӧн вердан кадын. Стӧканысь уна эн верд. Кор кагаыд велалас роктӧ сёйны, куш йӧв вылын колӧ сійӧс пуны. Сӧмын совтӧ да сакартӧ эн вунӧд пуктыны.
Рокӧн кындзи арджынъя кагаӧс позьӧ вердны вотӧсысь пуӧм кисельӧн. Пуигас стӧкан ва вылӧ пуктыны тшайнӧй пань картупель пызь. Сакартӧ унджык колӧ пуктыны, медым кисельыс юмов вӧлі.
Кӧкъямыс тӧлысся кагаӧс ӧтчыд лун кежлӧ вердны свежӧй выя пуӧм картупельӧн либӧ морковӧн. Выявтӧдзыс картупельсӧ колӧ лэдзны сысъясян пыр, медым небыдик рок кодь лоӧ.
Кага гырктӧ кӧ пондас йӧртавны, лун кежлӧ ӧтчыд позьӧ юктавны 3–4 тшайнӧй пань ӧмидз ваӧн. Ӧмидзсӧ варӧдтӧдзыс колӧ пожйыштны сійӧс пуан ваӧн. Сэсся пуктан сӧстӧм рузумӧ дай чабрӧдлан.
Сідзкӧ 8 тӧлысся кагатӧ со кыдзи колӧ вердны:
7 час асылын — мам-йӧлӧн.
10 ½ ч. а. — 1 стӧкан еджыд сукара крӧшкиа-вотӧса кисельӧн, либӧ пож пыр лэдзӧм картупель рокӧн выялӧмӧн.
2 часын лунын — бара нёньӧдны да 3-4 пань ӧмидз ва сетны.
5 ½ ч. л. — мӧс йӧлӧн пуӧм ӧти стӧкан рокӧн.
9–10 ч. рытын — нёньӧдны (этша нин кӧ йӧлыс, кыкнан нёньсьыс).
Вердӧм костъясын кагаыдлы немтор оз ков сетны, нянь ни кӧлач. Сыысь сӧмын кынӧм висьӧм вермас босьтны. Мытитны да восӧдны кутас кагатӧ.
Некор эн сет кагаыдлы тыртӧм нёнь (мӧс нёнь либӧ дӧра нёнь). Весь нёнясьӧмыд абу бур, дай вом пытшкӧссӧ вермас висьмӧдны. Зэв тшӧкыда ӧд сюр нёньястӧ крестьянкаясыд оз на мыськавны. Мукӧддырйиыс клящӧй дук петӧ сюр нёньсьыд, а ми пыр тувъялам сійӧс кага вомад. Унаысь нёньыс рысьмӧм йӧвнас дзикӧдз тупкысьлӧ.
Быд шыасьӧмысь кагатӧ оз ков качайтны: кольмӧ сійӧ сэки. Медбур, дерт, дзикӧдз шыбитны кага качайтӧм модасӧ. Тӧдмавны колӧ, мый вӧсна бӧрдӧ сійӧ, лӧсьӧдны лючки ладнӧ, — сэсся мед куйлӧ. Ичӧтика кӧть и бӧрдыштас, немтор. Омӧльыс сыысь абу. Ми, велалӧмаӧсь да, мыйӧн бӧрддзыштас кагаыд — вомас нёнь тувъялам либӧ зыркйӧдлам-качайтам. Скӧрмам горзӧм вылас да лёкысь: кагаыд зыбкасьыс кыпавлӧ. Ыжыд морт качӧдалігӧн немтор оз вермы шуны-а, кагаыд дерт нин: повзьӧмысла да садь быртӧдзыс кольмӧмысла, дерт, ланьтас. Ланьтӧмсӧ сылысь бурасьӧмӧн лыддям. Со ӧд тӧдтӧгыд кутшӧм ыджыд лёк вӧчам: дзоньвидза кагаӧс висьмӧдам.
Медся нин колӧ видзчысьны кагаястӧ рузум нёньӧн нёньӧдӧмысь. Няклялӧм няньӧн да кӧлачӧн вердӧм модатӧ шыбит. Эн ви кагатӧ. Тӧд: рузум нёньӧн нёньӧдчӧмысь кагаяс гутъяс моз уна кулӧны.
Сідзкӧ, быдтысьысь ань, со мыйяс тэд колӧ тӧдны: пузчужӧм кагаястӧ ар джынйӧдзыс сӧмын морӧс йӧвнад верд; ар джын бӧрын — ӧтчыд либӧ кыкысь нёньӧдӧм пыдди — позьӧ рокӧн вердыштлыны; арӧса кагаясӧс ньӧжйӧникӧн колӧ нин заводитны нёньӧдӧм пыдди мӧс йӧлӧн вердны. Ӧтчыд нёньӧдӧм пыдди стӧкан пузьӧдлӧм йӧлӧн колӧ юктӧдны. Ньӧжйӧникӧн йӧвтӧ вежӧмӧн кагаыд тӧдлытӧг чӧвтчас нёньсьыд.
Нёнясьӧмысь чӧвтӧдны оз ков гожся кадын, либӧ кага висигӧн.
Тадзкӧ, быдтысьысь ань, пондан кагатӧ вердны да дӧзьӧритны лючки, быдтан дзоньвидза мортӧс. Унджык долыдлун аддзылан.
Мӧс йӧлӧн вердӧм
Мукӧд мамъясыс нёньӧдчыны оз вермыны: висьӧ сійӧ кыдзкӧ, либӧ йӧлыс нёньяссьыс бырӧма.
Сэки колӧ корсьны дзоньвидза нывбабаӧс, оз-ӧ кутчысь, кӧть недыр, вердны пузчужӧм кагаӧс. Сӧмын нёньӧдны оз ков сетны. Мед нывбабаыд сысъялас ассьыс йӧвсӧ сӧстӧм дозйӧ, сэсся юктӧдны сійӧн кагатӧ. Йӧзлы оз ков сетны кагатӧ нёньӧдны, ни аслад оз ков босьтчыны йӧзлысь кага нёньӧдны.
Аслад кӧ морӧс йӧлыд абу, ни вердны некод оз кутчысь, сэки быть лоӧ мӧс йӧлӧн либӧ кӧза йӧлӧн вердны.
Мӧскыдлӧн ни кӧзаыдлӧн йӧлыд абу нывбаба йӧв кодьӧсь. Кужӧмӧн колӧ найӧн вердчыны, дай сьӧкыд. Мӧс йӧлӧн вердчӧм помысь челядьыд омӧльӧсьджык лоӧны, висьлӧсӧсь. Кулалӧны. Мам нёньсьыд ӧд йӧлыс веськыда кага вомад веськалӧ; пырӧ ставыс, мыйысь йӧлыс артмӧма, мый эм йӧв пытшкас, мый колӧ кагалы пӧтӧс вылӧ. Йӧлыс шоныд, сӧстӧм. Мӧс йӧлыд сэтшӧм сӧстӧмӧн оз вермы лоны. Войдӧр ӧд мӧстӧ пӧдӧнчаӧ лысьтан, — йӧлыд сэні кӧдзалӧ. Мӧс вӧрасяньыс, кисяньыд, кринчаяссяньыд йӧлыд няйтчӧ. Нывбабаясыд тӧдӧны мыйда няйт кольӧ пӧдӧнча пыдӧсад да сысъясянад быд сысъясьӧм бӧрын. Няйт йӧлӧн, тӧдӧмысь, кагаястӧ оз позь вердны, колӧ сійӧс пузьӧдлыны. Пузьӧдлӧм йӧлыдлӧн пӧтӧсыс абу нин уль йӧлыдлӧн мында. Сэсся и мӧс йӧлыд да нывбаба йӧлыд кӧрнаныс абу ӧткодьӧсь. Мӧс йӧвтӧ, кагаыдлы сеттӧдз войдӧр, колӧ ваӧн сорлавны да и сакаравны. Сакарыс сэні этша, абу тырмымӧн.
Кӧть кыдзи сорлась, гудрась, мам йӧв кодь мӧс йӧлыд оз артмы. Сы вӧсна и омӧльӧсь мӧс йӧв вылын олысь кагаясыд.
Дзик кӧ чужанлунсяньыс ковмас вердны кагатӧ мӧс йӧлӧн, колӧ вердны со кыдзи: первойя нёль вежонас босьт ӧтмындаӧн йӧв да ва, сорлав найӧс. Кымын стӧкан тыр лоӧ ваалӧм йӧлыс, — сымын тшайнӧй пань сакар пызь пукты. Сэсся торъя ичӧтик кӧструляӧн пузьӧд. Пузьӧдігас медым сорӧсыс кыкысь шапкаӧн моз кыптылас, сэсся кыскы дай тупкы мыйӧнкӧ, петкӧд ыркыдінӧ. Пузьӧдӧм йӧвсӧ мӧд дозйӧ оз ков кисьтны, пузьӧдан дозъяс и видз.
Кагатӧ вердны кор пондан лӧсьӧдчыны, пузьӧдӧм йӧвтӧ, мыйта колӧ, кисьт сӧстӧм ичӧтик сулеяӧ либӧ клянича сюрӧ. Пысав сэтчӧ резина нёнь. Сэсся йӧв тыра сулеятӧ сюйлы шонтыштны пӧсь ва пиӧ. Кагатӧ колӧ вердны шоныд йӧлӧн, мӧс вӧра йӧв кодь мед вӧлі. Пӧжӧм йӧлӧн вердны кагаӧс некутшӧма оз позь. (Миян гырд кодь гӧрдӧдз пӧжӧм йӧлӧн вердӧны, сійӧ абу бур, шыбитны колӧ.)
Кага вердӧм водзвылад резина нёньсӧ ньӧтчыд эн сюйлы аслыд вомад, эн дулляв сійӧс. Мукӧд мед сідзи оз вӧчны ни. Он кӧ кут видзчысьны таысь, кагаыдлӧн вом пытшкӧсыс да кынӧмыс висьмасны.
Йӧвнад вӧдитчигӧн — сысъясигӧн, пузьӧдігӧн, сулеяӧ кисьтігӧн — киястӧ сӧстӧма видз, мыськы мичаа.
Уна-ӧ сорлалӧм йӧв сетны ичӧт кагалы?
Медводдза луннас чужӧм бӧрас пузьӧдлӧм ва кындзи немтор сылы оз ков сетны. Сӧмын пузьӧдлӧм васӧ пань помысь войтӧдыштавны. Мӧд луннас, сулеяысь, либӧ резина нёньӧн, позьӧ нин сетны нёль-ӧ-витысь ва сора йӧвтӧ, 1–2 пань мындаӧн.
Коймӧд лунас 6-ысь нин вердны, 2 пань ва сора йӧлӧн вердӧм вылӧ.
Нёльӧд лунсяньыс кӧкъямысӧд лунӧдзыс — 3 паньӧн вердӧм вылӧ, вердны быд куим час мысти. Войяснас — час квайт либӧ кӧкъямыс — ньӧти оз ков вердны.
Сы бӧрти тӧлысь тыртӧдз 6-ысь сутки кежлӧ колӧ вердны. Быд вердӧмын 4–5 пань ва сора йӧв сетны.
Мӧд тӧлысяс мӧд ногджык нин колӧ вердны. Со кыдзи: тшайнӧй пань шыдӧс (зӧр шыдӧс ли, рис ли, ид ли) пу кык стӧкан ва пиын. Дыр пу, медым джынйыс чинас. Сэсся сысъяв сысъясян пыр. Сысъялӧм васӧ ӧтмындаӧн сорлав уль йӧвкӧд. Быд стӧкан сорӧс вылӧ тшайнӧй пань сакар пызь пукты. Гудрав ставсӧ дай пузьӧд кыдзи водзын висьталӧма, петкӧд ыркыдінӧ.
Мӧд тӧлысьнас 6–8 паньӧн нин вердӧм вылӧ колӧ вердны, 6-ысь суткиӧн.
Коймӧд да нёльӧд тӧлысьнас сорӧстӧ вӧчигӧн йӧвтӧ унджык нин босьт, шыдӧс-ватӧ этшаджык. Либӧ шыдӧс-васӧ вӧчны шыдӧссӧ унджык позьӧ босьтны, либӧ дажӧ шыдӧсыс пыдди босьтны шобді либӧ зӧр пызь (тэсь). Тшайнӧй пань тыр пызь гудралан стӧкан кӧдзыд ва пиын, пузьӧдан минут 15 кымын, сэсся сысъялан. 2 стӧкан йӧв вылӧ босьтан 1 стӧкан сысъялӧм пызя ва да бара пузьӧдан, юммӧдан сакар пызьӧн: стӧкан сорӧс вылӧ пуктан тшайнӧй пань сакар пызь.
Коймӧд-нёльӧд тӧлысьнад вердны сорӧснад стӧканӧн вердӧм вылӧ. Вердны 5-ысь суткиын.
Витӧд да квайтӧд тӧлысьнас пузьӧдӧмӧн куш йӧлӧн вердны. Витысь суткиын, стӧканӧн быд вердігӧн. Быд стӧкан йӧв юммӧдны тшайнӧй пань сакар пызьӧн.
Арджынъя кагаӧс арӧс тыртӧдз вердны рокӧн, кисельӧн — кыдзи висьталӧма нин водзын.
Кагаыдлӧн кӧ пондас гыркыс йӧрмыны, нёльӧд тӧлыссяньыс юктӧдав ӧмидз либӧ морков ванад. Мӧс йӧв помсьыд мукӧдыслысь зэв тшӧкыда гырктӧ йӧртлывлӧ. Чеччӧмсяньыд кыкысь вердан мыйӧн колӧ, сэсся 1–3 тшайнӧй пань ӧмидз либӧ морков ватӧ сет.
Дас тӧлысся кагаӧс со кыдзи позьӧ вердны:
Асылын (7 час): 1 стӧкан сакара шоныд йӧв да 2–3 тшайнӧй пань ӧмидз ва.
(10 ½ час): еджыд няня либӧ еджыд сукара крӧшкиа 1 стӧкан сакара йӧв.
Лунын (2 час): сукар крӧшкиа вотӧса кисель.
(5 ½): 1 стӧкан йӧв вылын пуӧм сакара рок.
Рытын (9 час): 1 стӧкан сакара йӧв да 2–3 тшайнӧй пань ӧмидз ва.
Луннас кисельӧн пыдди позьӧ вердны пож пыр лэдзӧм пуӧм градвыв пуктасъясӧн. Сӧмын рокӧс моз колӧ выявны сійӧс. Либӧ шыдӧс сорӧн кизьӧриника пуны картупеля, моркова или сёркниа рок.
Быдтысьысьяс, энӧ вунӧдӧй: мӧс йӧлӧн вердчӧмыд абу мам йӧлӧн вердчӧм кодь. Мӧс йӧв помысь посни челядьяс тшӧкыда висьмылӧны. Сы вӧсна лоӧ кӧ кагатӧ быдтыны мӧс йӧв вылын, вердӧй сідзи, кыдзи висьталӧма тайӧ нигаын. Дзугыльтчас кӧ кагаыд — восӧдны-ӧ пондас, мыт-ӧ босьтас, биалас-ӧ сійӧс — кык кымын вердӧм эн верд сійӧс, сӧмын юктӧдышт пузьӧдлӧм ваӧн. Да ачыд эн узь, ӧдйӧджык доктор либӧ пельшӧр дінӧ мун юасьны.
Сӧстӧмаджык ов
Кагаыдлы сёянтӧ лӧсьӧдӧм водзвылын эн вунӧд киястӧ мыськыны.
Кӧструляяс, кашникъяс, сюръяс, паньяс, резина нёньяс — медым ставыс пыр дзим-дзурк сӧстӧмӧсь вӧліны. Вӧдитчан найӧн, пырысьтӧм-пыр жӧ мичаа мыськы. Резина нёньтӧ быд вердӧм бӧрын колӧ мыськыны войдӧр кӧдзыд ваӧн, сэсся и пӧсьӧн. Видзны сійӧс вевта дозйын.
Нёньӧдчан сулеяястӧ войдӧр пожйышт кӧдзыд ваӧн жӧ, сэсся пуан ваӧн ёна мыськав.
Мӧс йӧлӧн кагаястӧ вердігад мӧстӧ бурджыка видз, сӧстӧма да ёнджыка дӧзьӧрит. Пӧттӧдзыс пыр верд сійӧс, юктав сӧстӧм ваӧн. Шузьӧм, дука помӧйяснад оз ков юктавны.
Лысьтысьӧм водзвылад мичаа мыськы ассьыд киястӧ, вӧрасӧ да нёньяссӧ мӧскыдлысь, чышкы сӧстӧм рузумӧн. Лысьтысьныд заводитігӧн кыкысь-куимысь мӧс йӧвтӧ ортсӧ лысьтышт, няйт ӧд сійӧ.
Пӧдӧнчатӧ да кринчаястӧ пелька видз: мыськав пӧсь ваӧн да унджыкысь пачӧ сюйлы пӧжны.
Сысъясян пожтӧ быд сысъясьӧм бӧрын пӧсь ваӧн мыськы. Верман кӧ пожтӧ ва пиын пузьӧдлы сійӧс. Колӧ эськӧ пӧсь ва пиӧ сюйлыны быд сысъясьӧм водзвылын.
Кага йӧвтӧ либӧ сорӧстӧ кӧдзыдінын видз, кӧбрӧгад либӧ кӧдзыд ваын. Гожӧмъясын ёнджыка колӧ видзчысьны, медым оз шоммы.
Сора вердчӧм
Морӧс йӧлыд кӧть тэнад и этша, нёньӧдчӧмсьыд дзикӧдзсӧ эн дугды. Мый тырмас, аслад йӧлӧн вердан, сэсся содтан мӧс йӧв. Сӧмын, дерт, ва сорӧн, кыдзи водзын висьталӧма, кага сертиыд. Кагаыд кӧ омӧльтчыны пондас, бӧрдны ёна, ветлы доктор дінӧ. Сійӧ висьталас тэныд кыдзи водзӧ овны да мыйӧн вердны сійӧс.
Кӧть ичӧтикаӧн, да мам йӧлӧн жӧ колӧ вердны арӧсысь ичӧт кагатӧ. Быд вердан кадын кӧ оз ло йӧлыд тырмымӧн, позьӧ нёньӧдчӧм бӧрад ва сора мӧс йӧлӧн вердны. Тадзи вердӧмыс куш мӧс йӧлӧн вердчӧмысь бурджык: челядьыд лоӧны дзоньвидзаӧсьджык. Верд сымынысь жӧ, кымынысь вӧлі тшӧктӧма водзын.
Кагаясӧс мурталӧм
Кага оласног серти позьӧ тӧдмавны лючки-ӧ сійӧс вердӧны, видзӧны. Оз кӧ бӧрд кагаыд, бура узьӧ, 2–3-ысь лун кежлӧ сітасьӧ кольквиж либӧ турунвиж сітӧн, лёк дук кӧ сэсь оз пет — бур инӧ, бура вердӧны кагаӧс, бура быдмӧ сійӧ.
Кагалысь быдмӧмсӧ тӧдмалӧны ещӧ сьӧкта сертиыс (веситӧмӧн).
Шӧркоддьӧм кага чужӧ пунт кӧкъямыса. Арджынъя кагалы колӧ нин лоны пунт 16; арӧсалы — 24 пунт.
Лючки вердӧмӧн, видзӧмӧн быд тӧлысь кагалӧн сьӧктаыс содӧ пунтӧн-джынйӧн либӧ пунт да четверть мында. Вежоннас содӧ 36 зӧлӧтник.
Эм кӧ гортад бур вески, кагаӧс веситӧмӧн ӧтчыд быд вежонын, вермам тӧдмавны: лючки-ӧ содӧ кагалӧн сьӧктаыс (36 зӧл. быд вежонын), оз-ӧ лишнӧй сёй сійӧ, либӧ оз-ӧ ков содтыны сёянсӧ.
Кыдзи дӧзьӧритны кагаясӧс
Дзоньвидза кага кӧ тэныд колӧ, куж видзны сійӧс. Видзны велӧдчыны докторъяслысь, пельшӧръяслысь, бабкаяслысь да мукӧд тӧдысь йӧзлысь. Велӧдчытӧм быдтысьысьяслысь кывзыны немтор: мукӧдыс 12 кагаӧдз вайласны, да ловъяыс сӧмын кык кольӧ, ассьыныс оз кужны видзны, кысь нин йӧзӧс велӧдны.
Быдтысигӧн медся ёна колӧ пельклун. Дурктӧ да няйттӧ ёна радейтӧны вуджан висян гагъяс. Позтысясны найӧ сэтчӧ, сэсся висьӧмыд и паськалас. Кагаыд висьмас. Медым видзны сійӧс вуджан висьӧмъясысь, колӧ асьсӧ да и став кӧлуйсӧ, керкасӧ и — видзны сӧстӧма, пелька.
Посни челядьлӧн кучикыс зэв вӧсньыдик да нэр. Видзчысьтӧг кӧ вӧдитчыны накӧд, зэв кокниа верман дойдны либӧ гыжйыштны. Он кӧ кут тшӧкыда мыськыны кагатӧ, гыжна туйясыс паськалӧны, улявны кутасны. Сійӧ — пӧсьнас да ньылӧмнас сёйӧ налысь яйсӧ. Нёльзьӧны найӧ.
Сы вӧсна кагатӧ быд лун колӧ купайтны. Лӧсьӧд ичӧтик вӧр, сӧмын кага купайтны, мукӧдтор оз позь сэні вӧчны (песласьны ли мый ли). Воръяс вольсав выль мыськӧм кага рузумтӧ, юрлӧсыс пыдди уна пӧв сюркнялӧмӧн мыськалӧм рузумсӧ жӧ позьӧ пуктыны. Кисьт шоныд (мӧс вӧра йӧлысь шоныдджык) ва, водтӧд кагатӧ сідзи, медым ванас тушаыс пӧшти ставнас тупкысяс. Юрыс, дерт, вылынджык лоӧ (ӧтмоза кӧ ӧд водтӧдан — пӧдӧ кагаыд). Кагаыдлысь юрсӧ кӧтӧд шоныд ванас, морӧссӧ да рушкусӧ киськав ворса ванас. Чужӧмсӧ да синъяссӧ колӧ мыськыны пузьӧдӧм торъя ваӧн, сӧстӧм дозйысь (эн ворса ванад).
Чужӧм бӧртиыс лун кык мысти кагатӧ позьӧ нин мыськыны майтӧгӧн. Майтӧгыштны юрсӧ да тушасӧ веськыда куш кинад, либӧ сӧстӧм небыдик важ дӧраторйӧн. Оз ков дыр кежлӧ быгйӧсьтны сійӧс. Небыдика личкыштӧмӧн нуӧдін быгнас дай шань. Ворйысь перйӧм бӧрын кагатӧ киськав шоныд ваӧн, кут сійӧс сэки кымыньӧн. Сэсся чышкы косӧдз небыдик кузьчышъянӧн. Голясӧ, киняувъяссӧ, пель сайяссӧ, кокъяс костсӧ — быдлаті, кыті кусыня кучикыс — косьтыны сӧмын личкыштӧмӧн: небыдика тап-тап вӧчышт. Нирснитӧмӧн кӧ чышкан, вермас воссьыны кучикыс. Чышкӧм бӧрад кусыня инъяссӧ талькӧн (порошки) киськав, мед оз кут нёльзьыны (тальксӧ кор пельшӧрлысь либӧ бабкалысь).
Медбур мыськыны челядьӧс вой кежлӧ. Мыськан, сэсся вердан найӧс, водтӧдан — узясны дыр дай чӧскыд унмӧн. Аслыд тшӧтш спокой.
Кагаяс лякӧссьылӧны 2–4-ысь лун кежлӧ. Быд лякӧссьӧм бӧрын колӧ мыськыштны сійӧс шоныд ваӧн, косӧдз личкыштӧмӧн чышкыны (ниртны оз ков), киськавны талькӧн да выль мыськӧм рузумӧн и гартыштны. Он кӧ понды кагатӧ сӧстӧма видзны, да ещӧ тӧбӧмӧн кӧ сійӧ олӧ, — туша кучикыс сылӧн быдӧн гӧрдӧдас, гӧрд чутӧссяс, улявны пондас, вермас кисьтны либӧ вежорйылӧссьыны. Кагаыд сэки чӧв оз нин вермы овны: доймӧмысла пыр кутас бӧрдны.
Кагалысь вомсӧ эн зырав, чуньнад ньӧтчыд эн пыр, тыртӧм нёнь ни сюр эн сет сылы. Видзчысь вомсӧ окалӧмысь, мукӧд мед оз окавны ни. Окасьӧмнад ӧд уна висьӧм вермас вуджны кагаыдлы.
Синъяссӧ кагаыдлысь быд асыв колӧ мыськыны кӧдзӧдӧм пузьӧдлӧм ваӧн. Кӧтӧдны сійӧн аптекаысь босьтӧм сӧстӧм вата либӧ выль мыськӧм вӧсньыдик небыдик рузумтор дай чышкыштны сійӧн синъяссӧ. Вататӧ либӧ рузумтортӧ быд чышкӧм бӧрын колӧ шыбитны. Синъясыс кӧ висьмасны, некор эн нюв найӧс, — петкӧдлы докторлы.
Казялан кӧ, нырыс кагаыдлӧн тырӧма, весав аптекаса ватаӧн. Босьт сійӧс, ичӧтика гартыштӧмӧн, сюйлы вый пиӧ либӧ вазелинӧн мавтышт, сэсся зэв видзчысьӧмӧн и сюйлы кага нырад.
Мыськӧм бӧръясад кагаыдлысь пельяссӧ чышкы рузум пельӧснас, гартыштӧмӧн, либӧ ватаӧн. Шпилькиӧн, истӧгӧн либӧ мукӧдторъясӧн ньӧтчыд пельсӧ эн гудйы.
Эн вунӧд, киястӧ майтӧгӧн мыськытӧг кагатӧ эн верд ни вӧдит.
Кыдзи кагаясӧс пасьтӧдны
Кагаясӧс пасьтӧдны шоныда, сӧмын мед паськӧмыс эз дзескыд вӧв, эз мешайт налы вӧрны.
Дӧрӧмсӧ колӧ вурны вӧсньыдик небыдик торйысь: ситечысь либӧ калинкорысь. Водзсӧ вожӧдны. Пасьтӧднысӧ лоӧ мышсяньыс, ковтаӧс моз. Водзас сэсся, морӧс весьтас, кӧрталан. Дӧрӧм вылас колӧ новлӧдны — неуна сыысь дженьыдӧсджык — ковта. Ковтасӧ нин водзладорсяньыс пасьтӧдны, мышкас кӧртавны. Бурджык, дерт, шӧртысь кыӧм ковта лӧсьӧдны, либӧ шерстянӧйӧс. Позьӧ и бумажнӧйӧс.
Коссяньыс кымын кокъяссӧ гартыштны рузумӧн. Мӧд вӧсньыдджык рузумӧн гартны став тушасӧ, киняувсяньыс. Кияссӧ рузум пытшкад ньӧтчыд оз ков гартны, медым найӧ пыр вӧляынӧсь вӧліны. Кӧдзыдджык дырйи шоныд рузумӧн позьӧ гартны кагатӧ либӧ шоныд эшкынӧн шебрӧдны, сӧмын мед киыд вӧляын жӧ коляс, эшкын вылас. Рузумъяс костас позьӧ сюйны клеёнкатор: мед шоныд рузумыс оз кӧтась.
Кагатӧ ньӧтчыд эн тӧб. Кӧртӧднад зэлӧдӧ сійӧс быдлаті, оз вермы лючки лолыштны ни быдмыны, быттьӧ поньталӧма. Эн верит, шуны кӧ пондасны, тӧбтӧм кагаыдлӧн пӧ кокъясыс чукляӧсь лоӧны. Тӧбтӧм понда кагалӧн кок оз чукыльтчы.
Медым кияслы оз ло кӧдзыд ыркыдінын олігӧн, кага ковта сосъястӧ кузьджыка колӧ вуравны. Регыдӧн кузь сосъясад велалас, оз кут повны. Кыдзи ӧд сэсся велӧдан, сідзи и пондас мунны. Бура кӧ велӧдан, бура и быдмас; кыдзсюрӧ кӧ пондан видзны, — ачыд жӧ матайтчан.
Юрсӧ кагаыдлысь кушӧн колӧ видзны. Чышъянӧн кӧ либӧ шапкаӧн (чепчикӧн) пондан новлӧдлыны, юрыс пӧсявны пондас, регыдӧн няйтӧссьыны. Кагаяснысӧ мукӧд шапкаӧн новлӧдлӧны, мед пельясыс оз чургӧдчыны бокӧ. Шапканад он нин веж. Быдмыштас кагаыд да пель модаыс ачыс артмас, шапкатӧгыс. Дзик тэнадлӧн кодь либӧ батьыслӧн кодь лоӧ.
Вывті шоныда кагаястӧ оз ков пасьтӧдны, пӧсяласны. Пӧсялӧмсьыс тшыкӧ кучикыс: гӧрдӧдӧ, кисьтӧ. Медся нин жар пӧраясӧ шоныда пасьтӧдӧмсьыд колӧ видзчысьны. Пӧсявлысь кагаыд кокниджыка вермӧ висьмыны.
Кага узьланінтӧ пач бердад эн лӧсьӧд: вывті жарыд — абу бур сылы.
Оланіныд кӧ шоныд, кыкысь кымын лун кежлӧ пасьтӧгыс кагатӧ видзышт. Зэв сылы сэки нимкодь.
Дӧрӧмъяс, рузумъяс кагалӧн медым вӧліны пыр сӧстӧмӧсь. Ляксьыштӧм рузумъястӧ песлав пыр майтӧгӧн, сэсся сюйлы пӧжны да мичаа пожъяв. Кӧтӧдӧм рузумъястӧ пожйышттӧгыд оз жӧ ков косьтыны, дукаӧсь лоӧны дай чорыдӧсь. Дука рузумъяссьыд кагаыдлӧн кучикыс потласьӧ, кисьтӧ — кагаыд бӧрдӧ.
Рузумъястӧ кагаыдлысь колӧ вежны быд вердӧм водзвылын. Костъясас — сӧмын кор лякӧсьтас либӧ кӧтӧдас.
Рузумъястӧ вежлалігӧн эн вунӧд киястӧ мыськыны!
Кага узянін
Кагатӧ ньӧтчыд оз ков узьтӧдны аскӧдыд. Абу бур сійӧ, дай ачыд пӧдтыны верман сійӧс. Оз ӧтчыд овлывлы сэтшӧм дивӧыд.
Медводдза тӧлысьяснас кагатӧ позьӧ видзны кӧрзинкаын. Вольпась эжӧдсӧ кызджыкысь мыйыськӧ колӧ вӧчны. Сюялан сэтчӧ кос турун либӧ идзас. Вольпась вылас колӧ вольсавны клеёнка да прӧстыня.
Юрлӧсыд мед вӧлі ляпкыд дай чорыд: кага юрыд мед оз вӧй сэтчӧ. Позьӧ дзик юрлӧстӧг видзны. Ляксьыштасны кӧ вольпась либӧ юрлӧс эжӧдъясыд, пырысьтӧм-пыр колӧ мыськыны найӧс, пытшкӧссьыс идзассӧ вежны.
Арджынъя кагалы колӧ нин лӧсьӧдны дора крӧвать: пуӧс либӧ кӧртӧс. Дорыслӧн судтаыс медым вӧлі вершӧк 12-а кымын: кор пондас кагаыд сувтавны, мед оз усь крӧватьсьыс.
Зыбкаяс некутшӧм оз ковны. Шыбитны колӧ найӧс дзикӧдз. Качайтӧмсьыс сӧмын юрыс кагаыдлӧн бергӧдчӧ, висьмӧдӧ сійӧс.
Дзоньвидза кагаыд зэв кокниа велалас кӧрзинкаад либӧ крӧватяд узьлыны. Колӧ сӧмын зільны, медым кагаыд дзоньвидза вӧлі.
Кага вольпасяд, крӧватяд медым эз вӧвны лудікъяс, пытшъяс, тойяс, номыръяс. Найӧ курччалӧны кагатӧ, узьны ни овны чӧла оз лэдзны, вермасны висьӧм вайны.
Кага узигад кӧрзинкатӧ ни крӧватьтӧ немторйӧн оз ков тупкыны: пӧсь лоӧ кагаыдлы дай лолавныс немторйӧн. Югыдсьыд эн жӧ сайӧд кагатӧ, сӧмын мед сійӧ чужӧмас оз швачкы-а.
Оланін. Лолавны — сӧстӧм сынӧд
Сӧстӧма да выль мыськӧм кӧлуйӧн видзӧмыд абу на тырмымӧн кагаыдлы. Колӧ — медым сӧстӧм сынӧдӧн лолалас сійӧ. Миян керкаяс кутшӧмӧсь? — Шомыс дукысла, табак тшынысла да пӧсьысла мукӧддырйиыс гырысьыслӧн ӧдва лолыс ветлӧ-а, челядь йывсьыд мый нин шуан. Ыджыд мортыслӧн юрыс висьмӧ-а, кагаыд дзоньвидзанад оз нин вермы лоны.
Сы вӧсна оланінтӧ тшӧкыдджыка колӧ тӧлӧдны, вежны тшыкӧм сынӧдсӧ сӧстӧм сынӧдӧн. Кутшӧма колӧ мортлы сӧстӧм сёян, сэтшӧма жӧ колӧ сӧстӧм сынӧд.
Керка пытшкӧс тӧлӧдчӧ ӧдзӧс либӧ ӧшинь восьтӧмӧн. Кыкысь лун кежлад пыр нин колӧ тӧлӧдны. Сэк кежлӧ кагатӧ шебрӧдлы эшкынӧн, мед оз кынмы.
Джоджтӧ тшӧкыдджыка жӧ мыськав, мед оланіныд эз вӧв бусӧсь. Улӧс-пызанъяссьыд да ӧшинь вывъяссьыд буссӧ ва рузумӧн чышкав.
Ньӧтчыд эн сьӧлав джоджад, зырымтӧ эн суль ни. Мукӧдӧс аддзан кӧ — ӧлӧд.
Быд лун кагатӧ петкӧдлы ывлаӧ, тӧдӧмысь, дерт, абу кӧ зэв кӧдзыд, тӧла, зэра. Гожӧмъясын, мича поводдяӧ, лунтыр медым сійӧ ывлаын олас. Сӧмын ёна жар дырйи шонді сайын колӧ видзны.
Сӧстӧм сынӧдысь да югыдсьыд эн пов!
Гожӧмын кӧ чужӧ кагаыд, лун-мӧд мысти и позяс петкӧдлыны сійӧс ывлаад. Тӧлын кӧ — вежон кык, куим мысти.
Сідзкӧ, коми ань, куж жӧ быдтыны да дӧзьӧритны кагатӧ. Эн вунӧд, медся колантор накӧд вӧдитчигӧн — сӧстӧмлун.
Быд вердӧм да рузум вежӧм водзвылын киястӧ мыськав майтӧгӧн.
Тшӧкыда мыськав да купайт кагатӧ.
Вывті шоныдӧ эн велӧд. Видзчысь пӧсьӧдӧмысь. Дӧрӧмъяссӧ, рузумъяссӧ тшӧкыда мыськав, да сӧстӧма. Вежлав найӧс тшӧкыда жӧ, медым кагаыдлӧн тушаыс сӧстӧмджыка олас.
Керкатӧ пелька видз. Тшӧкыдджыка тӧлӧд сынӧдсӧ. Кагатӧ петкӧдлыв ывлаӧ, медым унджык сюрлас лолавны сӧстӧм сынӧдӧн.
Кутшӧмӧн колӧ лоны дзоньвидза кагалы
Дзоньвидза кагаыдлӧн туша кучикыс небыд, розӧвӧй рӧма. Некутшӧм чутъяс ни, кульсьӧм ни, нёльзьӧм оз овлы сылӧн, сӧмын, дерт, бура кӧ видзны пондан сійӧс.
Гежӧда кӧ да омӧля кагатӧ мыськан, юрыс — юрсиаиныс — лӧмӧссяс. Мыйӧн казялан, пырысьтӧм-пыр колӧ босьтчыны бырӧдны сійӧс, медым оз паськав. Бырӧдны со кыдзи: юрсӧ кагаыдлысь выяв — мавтышт выя кинад (выйыд медым сӧстӧм), сэсся чышъянӧд. Час нёль мысти юрсӧ мыськы майтӧгӧн. Лун кежлӧ куимысь колӧ тадзи вӧчны. Сэсся ӧти лун коставны да бара куимысь выявны да мыськавны. Сэки лӧмъясыд бырӧны.
Бура вердӧм-видзӧм кагаыдлӧн яйыс топыд. Омӧльыдлӧн — небыд (кизьӧр яя). Бура вердӧм кагаыдлысь чепӧльтны он вермы кучиксӧ, оз шед; омӧльыдлӧн ӧшалӧ, быттьӧ торъялӧма яйсьыс, нӧшта чукырӧсь, абу мӧдыслӧн кодь шыльыд.
Чужӧмӧн тшӧтш эм мортлӧн вынтор: вермӧ вӧрӧдны ки-коксӧ, юрсӧ. Узигас сӧмын куйлӧ чӧла, сэсся пыр шенасьӧ кияснас да кокъяснас. Сы вӧсна и оз ков тӧбны кагаястӧ, торкны найӧс ворсӧмысь да быдмӧмысь. Ки-коктӧ зэлыда кӧртавлӧмнад кысь нин ёнман, сӧмын омӧльтчан.
Кык тӧлысся кага юрсӧ нин кыпӧдавлӧ юрлӧссьыс. Мыйӧн казялан сійӧс — кыкысь лун кежлӧ кымыньӧн водтӧдлы, рузумӧ гарттӧг. Зэв тайӧ колантор.
Дзоньвидза кага заводитӧ пукавны ачыс квайт тӧлысь мысти. Сыысь водз оз ков пукӧдны. Мед ачыс пуксяс.
Сулавны заводитӧ кага 8 тӧлысьӧн.
Ветлӧдлыны киясӧдыс кутӧмӧн — 10–11 тӧлысьӧн. Арӧс тыригкежлас ас кежас нин патликасяс. Мукӧд кагаясыд войдӧр джоджӧд кыскасьны велалӧны.
Нёль тӧлысьысь водз ньӧтчыд оз ков кагатӧ ки вылад пуксӧн видзны: мышкуыс кусыньтчыны пондас. Ки вылын кутігӧн морӧс увтіыс колӧ кутны. Медбур тшӧкыдджыка кымыньӧн куйлӧдны сійӧс.
Ар джын бӧрын кагалӧн пондасны мыччасьны пиньяс.
Войдӧрсӧ улысас, шӧрас петас. Пӧшти быд арӧса кагалӧн 6–8 пиньыд овлӧ нин. Кык арӧса да джынъялӧн — кызь.
Пинь петӧм вӧсна некутшӧм висьӧм оз овлы. Деревняса бабаясыд шуӧны: пинь петігад пӧ кагаясыд век висьӧны, биавлӧны. Эн верит налы. Кагаыд кӧ висьӧ — оз пинь петӧм понда вись. Мыйыськӧ мӧдторйысь сійӧ висьмӧма: вывті вердӧмла ли, мыйӧн-сюрӧӧн вердӧмла ли или мукӧдтор вӧсна.
Казялан кӧ кагаыдлысь зыньгӧм, жугыльмӧм, — пыр жӧ доктор дінӧ мун.
Чайтан кӧ кагатӧ висиг, омӧльтчиг — мун доктор дінӧ.
Тшӧкыдджыка лыддьы тайӧ нигасӧ, либӧ мукӧдӧс татшӧмъясӧс жӧ, уна буртор сюрас тэныд наысь.
Гожӧмъясын, страдна дырйи, ичӧт кагатӧ ну видзны яслиӧ. Сэтшӧмыс кӧ тіян абу на, корӧй, медым восьтасны. Яслиад видзигӧн сьӧлӧмыд тэнад местаын лоӧ, бурджыка уджалан.
Видза колян, быдтысьысь коми ань! Зіль быдтыны дзоньвидза мортӧс!
Кутшӧма быдтан, сэтшӧма и быдмас.
 This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.
| |||||
| Original: |
| ||||
| Translation: |
| ||||
