Віԇ-му уҗалӧм

by Чеусова Анна Николаевна

Комі облаԍтлӧн ыжтаыс ԋеԉамын міԉԉон ԃеԍаԏін гӧгӧр: 19½ міԉ. ԃеԍаԏ. вӧр, 27½, ԍурс ԃеԍаԏін гӧрӧм му, 140 ԍурс гӧгӧр ԃеԍ. віԇ, мукӧԁыс ԋур. Со кущӧм ыҗыԁ комі муыԁ. Сӧмын уҗалӧмыс сіјӧс омӧԉа мунӧ. Меԁбӧрын Р.С.Ф.С.Р. комі муыԁ му уҗалӧмысла кысԍӧ. Комі му кӧԇыԁ, гожӧмјас җеԋыԁӧԍ, гырыԍ вузаԍан карјас, пабрікајас, завоԁјас ылынӧԍ, вӧла туј омӧԉ, парікоԁ туј ӧԏік, кӧрттуј абу, комі јӧз нажӧвітчӧны вӧралӧмӧн, кер леԇӧмӧн, сіјӧн комі муын му уҗалӧм јона паԍкавны ез вермы. Ԃерт еԍкӧ зев бура поԅӧ вермаԍны ывлавылыԁкӧԁ, вынԍӧԁны му-віԇ уҗалӧмтӧ. То-тај-нӧ Піԋԉаԋԃіјаын міјан-коԃ-жӧ кӧԇыԁ, муыс еща міјанлӧн ԁорыԍ, омӧԉҗык, ԁа ԋаԋыс быԁ во зев бура воӧ. Ԃеԍаԏіна му вылаԁ налӧн 120–140 пуԁ ԍу воӧ, іԁ — 150 пуԁ, турун 300–400 пуԁ. Мӧсјасыс во гӧгӧрӧн вајӧны 250 веԁра јӧв. Міјан му вылӧ ԋаԋ воӧ сӧмын пуԁ 40–60, ԁа турун 2–3–5 ԁоԃ. Мӧсјастӧ ԇік кујӧԁ-вӧсна віԇам; јӧвсӧ во гӧгӧрнаԁ сӧмын веԁра 25–40 вајӧны.

Кыԇ-жӧ бурҗыка лӧԍӧԁны віԇ-му уҗалӧм, кыԇі креԍԏаԋінлы кыпӧԁны овмӧссӧ?

Му уҗалӧм.

Бур ԋаԋ воӧмыԁ му уҗалӧм-сајын. Муыԁ сіјӧ ԇік ловја морт-коԃ. Тӧжԁыԍан-кӧ сы-вӧсна, старајтан сіјӧс — муыԁ теԁ бур-жӧ вӧчас, уна ԋаԋ вајас. Омӧԉа-кӧ бергалан сы-гӧгӧр: еща кујӧԁалан, омӧԉа ԋебԅӧԁан, — омӧԉа теԁ сіјӧ отсалас.

Му колӧ гӧрны арын, ԋаԋ іԁралӧм-мыԍԏі. Сек гӧрӧмӧн унҗык ва пырас му пыщкас, ԋаԋыԁ озҗык коԍмы, воԇԇа во-моз. Сеԍԍа арын-кӧ гӧран, — кӧԇыԁыс пыԁӧҗык муас пырас, віас ӧԅім щыкӧԁыԍ гагјасӧс, бырӧԁас турун јог вужјассӧ ԁа налыԍ кӧјԁыссӧ, ԋебԅӧԁас мусӧ, чукӧртас ԍојан-јуан выԉ кӧԇалы. Піԋовтны (агсавны) мутӧ арын оз ков. Воԇ тулысын колӧ выԉпӧв гӧрны, піԋовтны. Кӧԇігӧн бара гӧрны. Муыԁ таԇнаԁ јона ԋебԅас, бус-коԃ лоӧ, нӧшта турун јогыԁ бырӧ-і.

Парітан муӧс (коԍкӧм) унаыԍ колӧ піԋовтны, меԁ сіјӧ пыр ԍӧԁ вӧлі, јогтӧм. Сеԍԍа піԋовтны колӧ быԁ зер бӧрын, меԁ ԁырҗык зер ваыс сулалас муас. Коԍкӧмтӧ тулысын кыкыԍ колӧ гӧрны, гожӧмын ӧтчыԁ, арын бара кыкыԍ, мӧԁыԍсӧ кӧԇігас.

Парітігӧн меԁ бур му віԇны пыр ԍӧԁӧн, меԁ ԋӧԏі јог ез вӧв. Гӧрны бур плугјӧн. Сіјӧ пыԁӧҗык боԍтӧ ԁа јонҗыка путкыԉалӧ-ԋебԅӧԁӧ мусӧ.

Омӧԉік гӧртӧ каԁ-ԋін шыбытны: сіјӧн гӧрӧмыԁ кокаԍӧм-коԃ сӧмын.

Му вынԍӧԁӧм.

Мутӧ бура гӧрӧм кынԇі колӧ кужӧмӧн вынԍӧԁны. Мі тані кујӧԁӧн вынԍӧԁам. Кујӧԁыԁ меԁ бура віԇԍӧ скӧт кок улын: оз коԍмы, бура сіԍмӧ. Бур кујӧԁнаԁ уԉ кујӧԁ лыԃԃыԍԍӧ. Коԍмас ԁа куш іԇасыс-кӧ лоӧ — кущӧм-ԋін сіјӧ кујӧԁ.

Кујӧԁ колӧ петкӧԁны ԍу кӧԇа улӧ, коԍкӧм вылӧ. Велӧԁчӧм јӧз ԁа ӧԏвеԁајтыԍ кӧԅајінјас тӧԁмалӧмаӧԍ: первој воӧ-пӧ ԋаԋ боԍтӧ кујӧԁлыԍ җын вынсӧ, мӧԁӧ — ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ, којмӧԁӧ — коԉас ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ.

Міјан кујӧԁтӧ іԁ улӧ петкӧԁӧны. Сіԇ-тӧ, іԁ сӧмын җын вынсӧ кујӧԁлыԍ боԍтӧ, мӧԁ җыныс коԍкӧмӧ мунӧ. Му парітчігӧн уна кујӧԁ вын пожјаԍԍӧ зер ваӧн, веԍшӧрӧ вошӧ. Іԁ улаԁ кујӧԁтӧ петкӧԁӧмыԁ абу бур. Сеԍԍа выԉ кујӧԁа муыԁ јона јогӧԍԍӧ, іԁјыԁ бурӧщ јогԍыс полӧ. Пар улӧ-кӧ петкӧԁан, — став јогыс унаыԍ гӧрӧмнаԁ ԁа піԋовтӧмнаԁ бырас, ԁа і ԍуыԁ оз сещӧма пов јогԍыс. Коԍкӧмаԁ кујӧԁыԁ бура сіԍмас, бур ԍојан сылы чӧжԍас. Зер ваӧн кујӧԁ вын оз пожјаԍԍы: ар кежлас сӧмын сіԍмас.

Арын-кӧ лым уԍӧм-бӧрын кујӧԁтӧ петкӧԁан, колӧ пӧрлӧԁлыны гырыԍ чукӧрӧ, ԁоԃ-мӧԁа чукӧрјасӧ. Чукӧра кујӧԁыԁ оз кынмы, тӧвбыԁ сіԍмӧ. Тулысын чукӧр разӧԁны, пазӧԁны му паԍта абу ԍӧкыԁ. Чукӧр улын му сыв, оз кынмыв, гӧрны кокԋі. Петкӧԁігӧн-кӧ посԋі чукӧрјасӧ кіԍталан, кујӧԁыс і муыс тӧвнас кынмӧны, тулысын лоӧ кујӧԁсӧ ԁа мусӧ војԁӧр сывԁыны, чукӧрјассӧ пӧлыԍ-мӧԁыԍ путкыԉавны. Унаыԍ путкыԉалігаԁ кујӧԁ выныс вошӧ: тувсов тӧлыԁ ӧԁјӧ сіјӧс шуркјӧԁлӧ, коԍтӧ; бур кујӧԁ-пыԃԃіыԁ сӧмын кос іԇас коԉӧ. Кујӧԁ увјасыԍ уналаті муыс оз уԃіт сывны, гӧрігӧн лоӧ коԉавны, мусӧ щыкӧԁны.

Тулысын, мыјӧн муыс сылас, кујӧԁ гырыԍ чукӧрјасыԍ колӧ пазӧԁны ԁа пырыԍ-пыр і гӧрны, меԁым кујӧԁыс оз уԃіт тӧлавны.

Гожӧмын-кӧ кујӧԁтӧ петкӧԁан, пыр-жӧ колӧ сіјӧс разӧԁны ԁа гӧрны мутӧ. Коԉан-кӧ сіјӧс чукӧрӧ — сотчас, разӧԁӧмӧн-кӧ еновтан — коԍмас, вынтӧммас.

Бырӧԁ му вылыԍ јог.

Јона ӧбӧԃітӧ міјанлыԍ мујаснымӧс јог. Јогӧԍ му вылын ԋаԋ оз вермы бура быԁмыны. Віԇӧԁлан мукӧԁ му вылас ԁа он куж віԍтавны мыј кӧԇӧма: іԁ-ӧ, зӧр-ӧ, турун-ӧ. Јог туруныԁ зев омӧԉ тор: ӧԏі-кӧ ԋаԋлыԍ быԁман ін, места боԍтӧ, мӧԁ кӧ — ԍојансӧ сылыԍ мырԃԃӧ, мусӧ вынтӧммӧԁӧ. Сеԍԍа-ӧԁ јогӧԍ ԋаԋтӧ коԍтыныс ԍӧкыԁ-і. Турун јогыԁ вывті азым, местанас оз бӧрјыԍ: кытчӧ кӧјԁысыс уԍӧма, сетчӧ і быԁмӧ. Ԋаԋыԁ абу сещӧм. Сіјӧ бӧрјыԍыԍ, кытчӧ-ԍурӧтӧ оз пет.

Јогыԁкӧԁ ԋаԋыԁ вермӧ ԍінԍыны. Міјанлы аслыным колӧ отсавны сылы јогыскӧԁ вермаԍны. Кыԇі-нӧ отсавнысӧ? Мі воԇын шулім-ԋін, міԍа јог поԅӧ бырӧԁны тӧв кежлӧ гӧрӧмӧн, уна-пӧв коԍкӧм гӧрӧмӧн, меԁ пыр коԍкӧмыԁ ԍӧԁ вӧлі. Бура му уҗалӧмнас со і верман бырӧԁны јогтӧ. Сеԍԍа колӧ еԍкӧ му межајас, борјас бырӧԁны. Наԍаԋ-ӧԁ став јогыс му вылаԁ паԍкалӧ. Бор, межа-выв турунјасыԁлыԍ воӧм кӧјԁыссӧ тӧв нӧбӧԁӧ му вылӧ, најӧ сеԍԍа со і чужӧны. Ԇікӧԇ-кӧ оз поԅ борјассӧ, межајассӧ бырӧԁны, колӧ турунсӧ вотӧԇыс, лущщӧ јешщӧ ԇорԇавтӧԇыс, ыщкыны.

Нӧшта ӧԏі ног поԅӧ јогтӧ бырӧԁны. Колӧ кӧԇтӧԇ војԁӧр кӧјԁыссӧ весалан машіна пыр нуӧԁны (сорԏіровка). Тӧлӧԁан машіна кежԍыԁ оз-на поԅ коԉтчыны. Сіјӧ-ӧԁ став јогтӧ оз-на торјӧԁ. Сорԏіровкаыԁ ӧԏітӧг торјӧԁас. Јогтӧм кӧјԁысӧн кӧԇӧм муаԁ јогыԁ озҗык ло.

Кӧјԁыс, кӧԇан ног.

Мутӧ колӧ кӧԇны бур, чужан кӧјԁысӧн. Кӧԇтӧԇ војԁӧр весавны сіјӧс став јогԍыс. Бур кӧјԁысыԍ бур ԋаԋ воӧ. Омӧԉ, кокԋі кӧјԁыс омӧԉа быԁмӧ, оз вермы вермаԍны јогкӧԁ, вошӧ. Гаг ԍојӧм кӧјԁыс ԁа ужпіԋ щыкӧԁӧны став ԋаԋсӧ му вылыԍ. Ужпіԋа ԋаԋ ԍојӧмыԍ јӧз віԍлывлӧны. Сорԏіровка пыр леԇігӧн омӧԉік кокԋі кӧјԁысјас, гагјас, ужпіԋјас, — ставныс торјалӧны бур кӧјԁысыԍ.

Сорԏіровкаӧн весалӧм-мыԍԏі оз ков кӧԇны меԁ гырыԍ кӧјԁыссӧ; колӧ боԍтны шӧр-коԃԃемсӧ. Најӧ зумыԁӧԍ, ԍӧкыԁӧԍ.

Кӧԇтӧԇ војԁӧр колӧ чужтыны кӧјԁыссӧ. Сӧмын чужтыныс оз ков ԇоріԇ гырԋічјасын ԁа ӧшіԋ куріч (кӧԍак) пеԉӧсјасын. Сіԇнаԁ ԉучкі чужӧмтӧ он вермы тӧԁмавны. Чужтігӧн колӧ боԍтны ԍо кымын туԍ, пуктыны сӧстӧм ва рузум (ԁӧра) пыщкӧ, ԉібӧ ічӧԏік пу ворјӧ. Поԅӧ ԍој таԍтіӧ. Ԍо туԍ ԍуыԍ-кӧ ԉібӧ іԁјыԍ ӧкмыс ԁас віт туԍ чужас, — бур кӧјԁыс, поԅӧ кӧԇны. Зӧр бур кӧјԁысӧн лыԃԃыԍԍӧ — 100 туԍыԍ-кӧ 90 чужӧ. 100 туԍ ԍуыԍ-кӧ ԉібӧ іԁјыԍ сӧмын 85 чужӧ, зӧрјыԍ — 80, оз ков кӧԇны. Сіјӧ омӧԉ кӧјԁыс. Сещӧм кӧјԁыстӧ бурҗык ԍојны. Чужтӧм кӧјԁыстӧ-кӧ кӧԇан — ԋаԋыԁ оз ло, ԁај муыс веԍ вошӧ.

Сіԇкӧ быԁ мортлы кӧԇтӧԇ војԁӧр колӧ чужтывны кӧјԁыссӧ.

Міјан ӧнӧԇ пыр-на кіӧн кӧԇӧны. Ем-ӧԁ зев бур кӧԇан машіна. Кӧԇігӧн став кӧјԁысыс ӧтмоза веԍкалӧ муӧ, віԅӧн-віԅӧн. Сеԍԍа ачыс-жӧ ӧтмоза најӧс тупкӧ муӧн, піԋовтны оз ков. Кӧјԁысыԁ машінанаԁ кӧԇігӧн еща колӧ, ԋаԋыс унҗык воӧ. 10–12 пуԁ ԍу-пыԃԃі машінаӧн кӧԇԍӧ сӧмын 7–9 пуԁ. Кӧјԁысыс 2–3 пуԁ ещаҗык мунӧ, выԉ ԋаԋыс кінаԁ кӧԇӧм ԁорыԍ унҗык воӧ. Кіӧн кӧԇӧмӧн-кӧ воӧ пуԁ 60, машінаӧн — 80. Машінаӧн кӧԇӧм ԋаԋыԁ оз уԍ, іԇасыс јон, кыз.

Кӧԇа віԇӧм.

Мі, комі креԍԏана, кӧԇӧм бӧраԁ шоча віԇӧԁлывлам му вылаԁ. Чајтам: кӧԇім ԁај ештіс міјан уҗ. Мыј сеԍԍа јен вајас“. Абу сіԇ јортјас! Кӧԇатӧ колӧ кагаӧс-моз ԁӧԅӧрітны. Јӧзын-ӧԁ му вывԍыԁ став јогсӧ ԋещкӧны граԁ вылыԍ-моз.

Јона бур і кокԋіԁ кӧԇа вынԍӧԁны-јонԍӧԁны піԋовтӧмӧн. Сук ԍу арын-кӧ бура мӧԁӧԁчас быԁмыны, тӧвнас уԍӧ, пӧжԍӧ, бакшаԍӧ. Сещӧм ӧԅімтӧ бур мӧԁ-пӧв піԋовтны тулысын, му коԍмӧм бӧрас. Піԋовтны колӧ 2–3 пӧвсӧн. Машінаӧн кӧԇӧм му вомӧнӧн піԋовтӧны. Ӧԅім щыкӧмыԍ піԋовтігӧн оз ков повны. Піԋовтӧм мыԍԏі сіјӧ бурҗык-на нӧшта лоӧ: уна вожӧн мӧԁӧԁчас быԁмыны, ԁај ӧԁјӧ. Мыјкӧ мынԁа ӧԅім ԋещкыԍԍас, — мукӧԁыслы прӧстҗык лоӧ быԁмынысӧ. Тулысын піԋовтыԍ кӧԅајовајас шуӧны: піԋовтӧмыԁла-пӧ быԁ ԃеԍаԏінаыԍ пуԁ 10–12 ԋаԋыԁ соԁӧ.

Оз ков ӧԅім јірӧԁны тулысын ԋі арын. Сы-вӧсна најӧ омӧԉтчӧны, оз сеԍԍа тырмы вынныс јонмӧԁчыныс.

Кӧԇӧј му вылӧ турун!

Му вынԍӧԁны поԅӧ јешщӧ турун кӧԇӧмӧн. Кӧԇԍӧ бобӧԋаԋ (кԉевер ԁа ԏімопејевка. Кӧјԁыссӧ тајӧ турунјасыслыԍ поԅӧ суԇӧԁны Сыктывԁін карыԍ, Областнӧј Ԅемеԉнӧј Отԃелыԍ). Ԉок турунјасыԁ-ӧԁ мутӧ вынтӧммӧԁӧны, бобӧԋаԋыԁ вынԍӧԁӧ. Му уҗалігаԁ-кӧ турун кӧԇӧм щӧщ лӧԍӧԁан, мујастӧ ковмас ԋоԉ пеԉӧ јукны. Ӧні-ӧԁ со мі кујім пеԉын вӧԃітам: коԍкӧм, ԍу ԁа іԁ. Сіԇікӧн быԁ му вылын кӧԇа кутас вежлаԍны ԋоԉ ног. Бобӧԋаԋ кӧԇԍӧ воԇ тулысын, лым сылӧм-мыԍԏі регыԁҗык, кор војјаснас муыс кынмывлӧ-на. Кӧԇны колӧ кык во пыщкын ӧтчыԁ.

Унаӧн полӧны му вылӧ турун кӧԇӧмыԍ: сіԇ-ԋін-пӧ еща менам муыс. Ԋоԉ пеԉӧнас вӧԃітігӧн-пӧ ԋемтор оз коԉ. Щыгла лоӧ кувны. Турун кӧԇӧмнаԁ-пӧ җын муӧј коԍкӧм улын ԁа турун улын лоӧ.

Абу сіԇі, јортјас! Вајӧ-жӧ арталамӧ, ворсԍамӧ-ӧ мі му вылӧ турун кӧԇӧмыԍ?

Ӧԏікӧ: турун вӧԃітігӧн коԍкӧм улаԁ оз-ԋін ло којмӧԁ јукӧн муыԁ, а сӧмын ԋоԉӧԁ. Мӧԁкӧ: кујӧԁтӧ петкӧԁан ԋоԉӧԁ јукӧн му вылӧ, он којмӧԁӧ. Ещаҗык му вылын унҗык кујӧԁ лоӧ, муыԁ вынԍаласҗык. Сеԍԍа кӧԇӧм бобӧԋаԋыԁ мутӧ бур кујӧԁ-моз-жӧ вынԍӧԁас. Сіԇ-кӧ, турун кӧԇӧмӧн муыԁ быԁ во вынԍалӧ кык мынԁа, кыкпӧв јонҗыка; ԋаԋыԁ воӧ бурҗыка. Муыԁ бобӧԋаԋ кӧԇлӧм бӧраԁ вежԍӧ: пук-коԃ ԋебыԁ лоӧ, јогтӧм, вына, быԏԏӧ выԉ ежа путкыԉтӧма.

Зев бура бобӧԋаԋыԁ турун јогтӧ бырӧԁӧ. Ставсӧ најӧс ӧԏі воӧн пӧԁтас, мусӧ оз чорԅӧԁ ԋӧԏі.

Турун кӧԇтӧгыԁ міјан во гӧгӧр кежлӧ чукӧрмылӧ пуԁ ԍо іԁ ԁа зӧр, ԁа пуԁ 40 ԍу. Бобӧԋаԋтӧ-кӧ еԍкӧ вӧԃітім, — боԍтім пуԁ 75 іԁ ԁа зӧр ԁа пуԁ 50 ԍу. Сіԇкӧ, турунтӧ кӧԇігӧн ещаҗык му ԋаԋӧн кӧԇан ԁа унҗык бур ԋаԋ перјан. Нӧшта-ӧԁ ԁоԃ 3–4 зев бур бобӧԋаԋ турун чукӧртан. Вӧвјасыԁ зӧрјӧс-моз сіјӧс ԍојӧны.

Унҗык пуктӧј картупеԉ!

Мі гӧԉӧԍ, му міјан еща. Колӧ зіԉны еща муԍыс уна пӧткӧс ԍојан боԍтны, перјыны, колӧ унҗык пуктыны картупеԉ. Ӧтыжԁа местаын картупеԉлӧн пӧткӧсыс ԋоԉпӧв унҗык ԋаԋыԍ воӧ. Картупеԉыԁ јон отсӧг ԋаԋлы. Сеԍԍа, уна картупеԉ вӧԃітӧмла јај поԅӧ лӧԍӧԁны — порԍјасӧс віԇны. Ԋемечјас ԋоԉ во војујтісны ԋаԋтӧг, картупеԉ вылын олісны. Пӧшԏі став му вылас картупеԉ вӧԃітісны, порԍјасӧс віԇісны ԁа сы-понԁа ез зев і ԇескавлыны ԍојаныԍ.

Картупеԉ вӧԃітігӧн мујастӧ ԍіԅім пеԉӧ-ԋін колӧ јукны, оз кујімӧ ԉібӧ ԋоԉӧ. Поԅӧ быԁ во коԍкӧм вылӧ пуктыны. Сӧмын сеԍ воԇҗык керӧмыс лоӧ — му кӧԇтӧԇ војԁӧр, ԁа ещаҗык картупеԉыс воас. Бурыс-ӧԁ ем-жӧ: муыԁ гожӧм-чӧж веԍ оз кујлы, картупеԉтӧ керігӧн јона ԋебԅӧ, ԋебыԁ воԉпаԍ-коԃ лоӧ, весаԍӧ јогыԍ: картупеԉтӧ-ӧԁ унаыԍ гожӧмбыԁнаԁ весалӧны ԁа муԁјӧны. Кокԋіԁҗык картупеԉӧн вӧԃітчыны гӧрӧм улӧ-кӧ пуктан. Муԁјыны вӧлӧн муԁјанјас-жӧ емӧԍ.

Віԇ уҗалӧм.

Уна-кӧ турун, уна скӧт верман віԇны, уна кујӧԁ лоӧ. Бура му кујӧԁалӧмыԍ бур ԋаԋ воас. Сіԇкӧ, креԍԏаԋіныԁлӧн олӧмыс віԇ сајын. Тӧԁам мі сіјӧ ставным, ԁа віԇјаснымӧс ԋӧԏі ог старајтӧј. Му-вӧснаҗык тӧжԁыԍам, му гӧгӧр јонҗыка бергалам. Ԋебԅӧԁам сіјӧс, вынԍӧԁам, кор ԍурӧ весалам; віԇ вылаԁ огӧ зев віԇӧԁлӧј. Сӧмын шочіԋік креԍԏаԋін тулысын ваԁор віԇјасыԍ лӧпсӧ весалас, ԁа коԁԍурӧ вущсӧ вунԁас, мырјассӧ перјалас віԇ шӧрԍыс. Таԇтӧ еԍкӧ оз-жӧ ков-ԁа. Міјан віԇ уҗалӧмыԁ-ӧԁ ԇік ԋӧтчыԁ верԁлытӧм межӧс шырӧм-коԃ. Віԇјастӧ му-моз-жӧ вынԍӧԁны колӧ, ԁӧԅӧрітны. Воыԍ-воӧ віԇ местаыԁ топалӧ, ежмӧ, коԍмӧ. Сынӧԁ^Сынӧԁ — возԁук./^ оз вермы му пыщкӧ веԍкавны. Бур турунјас сынӧԁтӧг пӧԁӧны, кулӧны, сӧмын омӧԉік ԉок турунјас петӧны: шомкор (шома турун), ежӧр, куз. Віԇ вылын зера повоԃԃаӧ ва понԁас пукавны, ӧԁјӧ јіҗны топыԁ ежаысла оз кут вермыны, кутас вущкӧԍԍыны, ԋурԍавны. Кывтӧм пемӧсјасӧс (скӧтӧс) віԇӧмла нӧшта-ԋін јона омӧԉтчас віԇԇыԁ. Креԍԏаԋін нораԍӧ омӧԉ віԇ вылӧ, ԋемтор-пӧ оз быԁмы, ԉібӧ пемӧсјас-пӧ турунсӧ оз ԍојны. Ԁырӧн еновтас важ віԇсӧ, выԉ віԇ завоԃітас вӧчны, ԍӧкыԁа мырԍыны, вынсӧ песны. Еԍкӧ важ віԇсӧ вынԍӧԁны, турунԍӧԁны кокԋіԁҗык уҗӧн поԅас, ԁонтӧгҗык сувтас.

Кыԇ-нӧ сіјӧс вынԍӧԁнысӧ? Меԁ војԁӧр колӧ, меԁ віԇԇыԁ му-коԃ-жӧ ԋебыԁ вӧлі. Быԁ тулыс, му сывтӧԇыс, віԇтӧ колӧ ԍӧкыԁ кӧрт піԋаӧн піԋовтны, меԁым став ԋіщыс ԋещкыԍԍас. Ԋеԁыр-мыԍԏі мӧԁпӧв піԋовтны, ԍӧԁӧԇ, меԁ ежаыс ԋебԅыштас. Секі турун вужјасыԁлы прӧстҗык лоӧ, ӧԁјӧнҗык боԍтчасны быԁмыны. Ԍӧԁӧԇ піԋовтӧмыԍ оз ков повны, омӧԉ оз ло сеԍ: віԇԇыԁ пырыԍтӧм-пыр бӧр ежмас, туруныс кык-мынԁа ԍетас, сук понԁас быԁмыны. Сы кынԇі віԇјастӧ колӧ вынԍӧԁны: ԍојтӧг ӧԁ ԋекоԁ оз вермы овны: туруныԁ ԍојантӧгыԁ оз-жӧ вермы быԁмыны. Воԇ тулысын віԇјастӧ колӧ кіԍкавны пӧјімӧн, ԉібӧ ва сора морт кујӧԁӧн.

Віԇԇыԁ-кӧ вывті-ԋін јона щыкӧма, вынтӧммӧма, енԁӧма, — кујӧԁалӧм-ԋі піԋовтӧм оз-ԋін сылы отсав. Сещӧм віԇтӧ піԋовтӧмнаԁ верман ԇікӧԇ щыкӧԁны, веԍіг ԉок туруныс оз кут быԁмыны. Піԋовтӧмӧн ԁа кујӧԁалӧмӧн омӧԉа щыкӧм віԇјас сӧмын вермам вынԍӧԁны.

Вывті јона щыкӧм віԇтӧ колӧ гӧрлыны ԁа кӧԇлыны турунӧн. Гӧрны арын, сеԍԍа гожӧмбыԁ меԁ шојтчас, парітчас, ԁа вӧԉіԍԏі кӧԇны ԋаԋ турун сорӧн. Парітчӧм муыԁ турун кӧԇӧмӧн вынԍалас, бара уна бур турун понԁас вајны. Креԍԏаԋін шуас: „віԇтӧ-кӧ гӧра кыԍ-нӧ сеԍԍа скӧтыслы турунсӧ боԍта? Сіԇ-ԋін еща віԇԇыс: муртса скӧтӧс верма тӧвјӧԁны“. Вот мыј, јортјас. Он-ӧԁ став віԇтӧ ӧԏі воӧ гӧр, — ічӧԏікаӧн. Ӧԏі гӧрӧм інӧ туруныс быԁмас, мӧԁлаті гӧран. Турун кӧјԁыс поԅӧ суԇӧԁны агрономјас-пыр. Кӧԇны колӧ накӧԁ-жӧ тӧлкујтӧм бӧрын, најӧ щӧктӧм-ԍерԏі.

Выԉыԍ вынԍӧԁӧм віԇтӧ оз-ԋін ков еновтны: піԋовтны ԁа кујӧԁ ванаԁ кіԍкавны быԁ тулыс-ԋін колӧ.

Тулысын ԋі арын васӧԁ віԇјас вылӧ ԋекущӧма оз ков леԇны скӧтӧс. Скӧт таԉалӧмла віԇԇыԁ гуранӧԍԍӧ, зерігӧн гуранјасын ԁыр ва пукалӧ, куԅаӧн ԋіщкӧԍԍӧ, вущкӧԍԍӧ. Сеԍԍа-ӧԁ скӧтыԁ бур турунсӧ ԍојӧ, ԉоксӧ коԉӧ. Ԉок турунјасыԁ ԇорԇаласны, кӧјԁысԍаласны, сеԍԍа кӧјԁысјасыс віԇ паԍталаыс паԍкаласны. Со-ӧԁ кущӧм абу бур скӧттӧ віԇјас вылын віԇӧмыԁ. Налы овны торја места колӧ лӧԍӧԁны. Ԇік-кӧ-ԋін скӧт ветлан іныс віԇјас кынԇі абу, колӧ віԁчыԍны ва пӧрајасӧ ԁа васӧԁ віԇјас вылӧ леԇӧмыԍ. Тулысын ԋекущӧма оз ков леԇны, сӧмын поԅӧ ыщкӧм бӧрын, кос повоԃԃа-ԁырјі.

Јӧзлы уҗавны, шӧріӧн пуктыны віԇтӧ оз-жӧ ков ԍетны: јӧз уҗалӧмнаԁ віԇԇыԁ јона-жӧ щыкӧ.

Јӧзыԁ-ӧԁ век јӧз. Ыщкасны најӧ выліті: косасӧ чегӧмыԍ полӧны; оз-ԋін сӧтыштны ічӧԏік кусттӧ ԉібӧ чукӧра чорыԁ ԉок турунтӧ. Быԁмӧны сеԍԍа најӧ, паԍкалӧны, кӧјԁыссӧ асԍыныс којӧны, віԇсӧ щыкӧԁӧны.

Скӧт віԇӧм.

Міјан креԍԏаԋін вӧвјас посԋіԁӧԍ, омӧԉӧԍ, еща вынаӧԍ. Мӧсјасӧс віԇам сӧмын кујӧԁ-вӧсна, огӧ јӧв-вӧснаныс. Татчӧс креԍԏаԋін јӧв-выј-тӧ оз зев јона ԍојлы. Порԍјас косіԋікӧԍ, куԅ кокаӧԍ, гуԉајтан вӧвјас-коԃӧԍ. Быԏԏӧ оз јај-вӧсна најӧс віԇны.

Каԁ-ԋін саԃмыны міјанлы, бурҗык скӧт лӧԍӧԁны. Скӧттӧ віԇӧмыԍ колӧ зіԉны унҗык бур перјыны. Ӧніја мӧсјас віԇӧмыԍ міјанлы барышыԁ веԍіг оз во. Скӧтԍаԋ уна бур боԍтан, јонҗыка-кӧ на-понԁа тӧжԁыԍан, ԁӧԅӧрітан најӧс. Скӧттӧ колӧ шоныԁ, ыҗыԁ, југыԁ картаын віԇны, унҗыкыԍ воԉсавны олан інсӧ, шоныԁ јуанӧн јуктавны, бура верԁны. Унҗык на вылӧ віԇан — унҗык најӧ теԁ ԍетасны. Тӧлын шоныԁ јуанӧн-кӧ јукталан, ещаҗык турун коммас. (Кӧԇыԁ-ԁырјі, кынмігӧн мортыԁ і скӧтыԁ унҗык ԍојӧны, шоныԁ перјӧны ԍојӧмнас). Тулысын воԇ віԇам мі скӧтнымӧс коԍкӧмјас вылын. Мыјнӧ сеԍ бурыс? Ԃерт-жӧ мӧсјасыԁ куш му вылаԁ оз пӧтны, сӧмын муԇасны ԁа нӧшта ветлӧмысла јонҗыка щыгјаласны. Муыслы ԉок вӧчам: скӧт таԉалӧмысла сіјӧ топалӧ, сеԍԍа скӧтыԁ чӧскыԁҗык јог турунсӧ бӧрјӧԁлӧны, ԋекытчӧ тујтӧмсӧ коԉӧны. Муыс ԋекытчӧ тујтӧм туруннас і тырӧ.

Бур скӧт поԅӧ лӧԍӧԁны мӧԁ ногӧн: быԁтыны кукаԋјасӧс, чаԋјасӧс гырыԍҗык, јонҗык скӧтлыԍ, омӧԉік скӧтыслыԍ начкавны. Ыҗыԁ, јон вӧв-кӧ колӧ, мамсӧ колӧ віԇны јон, бур ужкӧԁ. Гырыԍ, ԍӧкыԁ ԁоԃ-ӧԁ кыскыны ыҗыԁ, јон вӧв колӧ. Ыҗыԁ, јон вӧв міјан вӧвјас помыԍ лӧԍӧԁны во ԁасјас колӧны. Регыԁҗыка гырыԍ тушаа јон вӧвјасӧс лӧԍӧԁны отсалӧ Областнӧј Ԅемеԉнӧј Управԉеԋіјӧ. Сылӧн Уԉԉанаын ем ԍіԅім роч гырыԍ уж. Ужсӧ ԍетӧны вӧлӧԍтјасӧ, кӧсјыԍасны-кӧ сіјӧс ас вывԍыныс віԇны, верԁны, уԁны.

Јаренск берԁын „Казлук“ ԋіма Совкозын віԇӧны 20 гырыԍ бур мӧс. Вајӧԁӧма најӧс бур рӧԁ паԍкӧԁӧм-вылӧ. Вузалӧны ічӧт ԁон вылӧ кукаԋјассӧ, ӧш піјансӧ. Мӧсјас гырыԍӧԍ, пуԁ 18–20-аӧԍ, вајӧны воӧн 200 веԁра јӧв.

Сыктывԁін кар берԁын, Човјылын, віԇӧны рӧԁ-вылӧ бур порԍјасӧс. Сетыԍ быԁ во 30 кымын порԍпі ԁонтӧгіԋік вузалӧны. Сещӧм порԍјассӧ понԁасны быԁтыны щӧщ Уԉԉанаын ԁа Казлукын.

Сетыԍјасыԍ поԅӧ суԇӧԁны, ԋӧбны бур, јон скӧттӧ.

Ӧтувтчӧмын — вын.

Вывті лӧԍыԁ овны ӧтувтчӧмӧн. Ԁумыштасны-кӧ арԏеԉӧн туј піԍкӧԁны — піԍкӧԁасны, керка-карта вӧчны — вӧчасны, меԉԋіча стрӧјітны — стрӧјітасны, ԋӧбны мыјкӧ — ԋӧбасны. Ӧтка мортыԁ уна тор он вермы вӧчны ԋі лӧԍӧԁны, кӧԏ кущӧма колӧ. Сы-вӧсна колӧ арԏеԉтчыны, ӧтувтчыны, ӧтвылыԍ уҗавны.

Ԇоԋ общество ӧтувтны ԍӧкыԁ, паныԁ муныԍјас век лоӧны. Бурҗык, кокԋіԁҗык ӧтувтчыны кымынкӧ мортлы, кымынкӧ кӧԅајінлы. Воԍтыны арԏеԉ, ԍеԉско-коԅајственнӧј коопераԏів.

Зев ԍӧкыԁ лӧԍӧԁны, ԇоԋтыны керка-карта, уҗалан кӧлуј ӧтка кӧԅајінлы. Бурӧщ ӧні ставыс ԁона. Ԁа-ӧԁ уҗавныс ԍӧкыԁ-і. Вермас-ӧ сіјӧ пӧраӧн гӧрны-кӧԇны, ԋаԋ ԁа турун іԁравны? Поԅӧ-ӧ ӧԏі креԍԏаԋінлы і кӧԇны турун му вылӧ, мукӧԁыс-кӧ сетчӧ скӧтсӧ леԇӧны? — Оз. Вӧлі-кӧ і еԍкӧ машіна, плуг, став муыс-кӧ сылӧн ӧтлаын вӧліны, — сіјӧ еԍкӧ вевјаліс уҗавны. Турунтӧ еԍкӧ ӧԏі, кык лунӧн ставсӧ машінанаԁ ыщкіс, вунԁантӧ ӧԁјӧ помаліс-і. Сек еԍкӧ турун кӧԇан каԁыԁ уна вӧлі. Воԇын мі гаралім бур уж ԁа ӧш віԇӧм-јылыԍ. Кыԇнӧ еԍкӧ ӧԏі мортыԁ најӧс віԇан? Кӧрымыԁ оз тырмы, ԁај віԇнысӧ-на јешщӧ ԋекӧн. Ԋекущӧм бурҗык тор ӧтнаԁ он вермы лӧԍӧԁны: машіна-ԋі, скӧт-ԋі. Ԍӧмыԁ оз тырмы ԋӧбны ԋі віԇны најӧс.

Арԏеԉнаԁ верман. Уна бур верман арԏеԉӧн вӧчны. Налы ставныслы віԇ-мутӧ ӧԏілаыԍ вермасны ԍетны, ӧтув понԁасны уҗавны машінајасӧн. Ԋӧбны арԏеԉӧн машіна ԉібӧ мукӧԁ тор кокԋіԁҗык. Рӧԁ вылаԁ бур скӧттӧ верман лӧԍӧԁны-і. Областнӧј Ԅемеԉнӧј Управԉеԋіјӧ арԏеԉјаслы отсаԍӧ: уҗӧн ԍетӧ машінајастӧ, ԍӧмсӧ оз ӧтпырјӧн кор. Арԏеԉыԍ повны ԋемтор, арԏеԉ мынтас, арԏеԉ вына. Ӧԏі креԍԏаԋіныԁлы отсаԍӧмыԍ уна бур оз ло. Оз жӧ-ԋін сіјӧ ӧтнас вермы бура нуӧԁны олӧмсӧ.

Таво ар ԍіԅім креԍԏаԋін Выԉгорт вӧлӧԍтыԍ ӧтувтчӧмӧн ԋӧбісны Об. Ԅем. Упр. вартан машіна. Вартӧны кык вӧлӧн. Ӧԏі лунӧн во гӧгӧрԍа чукӧртӧм ԋаԋ ӧԏі мортлыԍ вермӧны вартны. Машіна ԁонсӧ кӧсјыԍісны мынтыны воӧн. Ӧні мынтісны сӧмын вітӧԁ јукӧнсӧ. Арԏеԉӧн кӧ лӧԍӧԁан турун іԁралан машіна, — кујім-ԋоԉ лунӧн бур повоԃԃа-ԁырјі став турунтӧ іԁралан. Бур турун шеԁӧ, ԁај пӧраыс еща мунӧ. Кінаԁ уҗалігӧн віԇ кујімӧ-ԋоԉтӧ ԇоԋ тӧлыԍ уҗалан. Нӧшта куԅанаԁ повоԃԃаыԁ вежԍас-ԁа мыј оз тупԉаԍ туруныԁ. Арԏеԉнаԁ повоԃԃа сувтӧм бӧраԁ ӧԁјӧ уҗтӧ ештӧԁан. Быԁ уҗ арԏеԉӧн лӧԍыԁ уҗавны: регыԁӧн уна тор верман вӧчны. Ӧтувтчӧмын — вын. Ӧтувтчӧј-жӧ, јортјас, комі креԍԏана, лӧԍӧԁалӧј уҗалан машінајас, ужалан кӧлуј, гырԍӧԁӧ, бурԍӧԁӧ скӧтнытӧ!

Коԁкӧԁ тӧлкујтны віԇ-му уҗалӧм-јылыԍ.

Бура віԇ-му уҗавны велӧԁны меԁԍа јона вермас агроном, сы вылӧ велӧԁчӧм морт. Быԁ машіна ԋӧбігӧн, кӧјԁыс ԋӧбігӧн, выԉ ног му уҗалігӧн војԁӧр колӧ јуаԍны агрономјаслыԍ. Најӧ інԁасны кущӧм кӧјԁыс кытчӧ поԅӧ кӧԇны, кущӧм машіна кытчӧ колӧ, кущӧм скӧт поԅӧ лӧԍӧԁны, кыԍ најӧс суԇӧԁны. Ԋіга-кӧ кӧԅајство-јылыԍ ковмас, на пыр-жӧ поԅӧ суԇӧԁны. Поԅӧ быԁ-пӧлӧс кӧԅајство бурҗыка лӧԍӧԁӧм-јылыԍ јуаԍны Обл. Ԅ. У. Отԃел Ԍеԉского Кӧԅајства — Сыктывԁін карын.

Віԇ-му уҗалан кӧлуј: машінајас (вунԁан, ыщкан, вартан, выј вӧчан), плугјас, гӧрјас, кӧртпіԋајас, чарлајас, косајас, черјас, ԉітовкајас, кујӧԁ петкӧԁан ԁа турун лепталан вілајас, уна ԍікас турун ԁа граԁвыв пуктас кӧјԁысјас вузаԍԍӧны Сыктывԁін карын, Обл. Ԍеԉско-Коԅајственнӧј склаԁын ԁа Јемдінын. Плугјас ԁа кӧјԁысјас нӧшта Абјачојын.