Віԍӧм новлӧԁлыԍјас

by Суханова Агния Андреевна

Гутјас, тојјас, пыщјас, номјас вуҗӧԁӧны віԍыԍјас вылыԍ віԍӧм ԇоԋвіԇајаслы.

Гутјас вуҗӧԁӧны біја віԍӧм (брюшной тиф), коԉера, гырԁ мыт; тојјас — кык пӧлӧс біја віԍӧм (сыпной и возвратный тиф); номјас — кынтан віԍӧм (лихорадка); пыщјас — піԍкі віԍӧм, чума.

Кыԇі-нӧ најӧ новлӧԁлӧны віԍӧмјассӧ?

Гутјас (тӧԁанныԁ быԁлаӧ најӧ пукԍӧны) віԍыԍ асмогаԍӧм пыщкын луаԍасны, ԋајтчасны, сеԍԍа лебасны ԋаԋ вылаԁ, ԍојан-јуанаԁ, јӧв пыщкаԁ, ва пыщкаԁ, віԍӧмсӧ ԇоԋвіԇа мортыԁлы вуҗӧԁасны. Ԇоԋвіԇа морт ԋінӧм тӧԁтӧгыԁ сещӧм ԍојан-јуанԍыԁ віԍмас.

Ном кӧԇыԁ (кынтан) віԍӧмӧн віԍыԍлыԍ вірсӧ ԋоԋалас, лебас ԇоԋвіԇа морт вылӧ, јоԍ нырнас піԍкӧԁас јајсӧ ԁај леԇас віԍӧмсӧ сылы.

Тој сіԇі-жӧ біја віԍыԍ мортлыԍ вірсӧ јуӧм-мыԍԏі ԇоԋвіԇа мортӧс куртчас. Морт гыжјалас куртчӧм інсӧ вірӧԇ ԁај віԍмас.

Сӧмын зев еща та-јылыԍ тӧԁыԍыс ем. Міјан јӧз пеԉкӧԁчӧмтӧ оз пыԃԃі пуктыны, оз уҗ тујӧ лыԃԃыны. „Кыԍ-нӧ-пӧ ештан креԍԏаԋіныԁ пеԉкӧԁчыны“. Віԍӧм новлӧԁлыԍјасыԁ быԁлаын жуӧны. Быԁ пеԉӧсӧ, костӧ, шщеԉӧ, јог пыщкӧ, кујӧԁӧ, ԋајт паԍкӧм костјасӧ, вурысӧ најӧ пукталӧны асԍыныс коԉкнысӧ (ԍеровјас). Еԍкӧ ԋајттӧ, јӧгтӧ быԁ пеԉӧсыԍ-кӧ пыр весалан ԁа гуԁјан, тојыԁ, пыщыԁ, гутыԁ бырӧны, віԍӧмыԁ озҗык паԍкав.

Оз сӧмын віԍігӧн ков пеԉкӧԁчыны-ԁа бырӧԁны најӧс. Колӧ быԁ лунја олігӧн, ас гӧгӧртӧ пеԉка, мічаа віԇны, воԇвыв віԁчыԍны віԍӧмјасыԍ. Ԁурка олыԍ јӧз пыщкаԁ віԍӧмыԁ воас-кӧ, зев-ӧԁјӧ, јона паԍкалӧ.

Воас-кӧ біја віԍӧм, колӧ меԁ војԁӧр тојјасӧс бырӧԁны боԍтчыны. Ԁӧрӧм-гач, став паԍкӧм јеҗыԁа віԇны. Чужӧмаӧԍ-кӧ-ԋін тојјас кӧлујӧ — колӧ јон кунваӧн мыԍкавны ԁа пуны јона. Секі тојјасыс і ԍеровјасыс кулӧны і ԁугԁасны воԇӧ чужӧмыԍ. Сы бӧрын колӧ ӧтарӧ пеԉка овны: ԁорӧм-гач ԋајтӧԇ оз ков новлыны, аԍтӧ пеԉка віԇны (пывԍыны), керка пыщкӧс пеԉкӧԁны. Пывԍан бӧрын пыр колӧ выԉ мыԍкӧм ԁӧрӧм-гач паԍтавны.

Пыщјас чужӧны җоҗ костјасӧ, муӧԍ җоҗјасӧ. Најӧ пышјӧны караԍінӧн кіԍкалӧмыԍ.

Кынтӧм-віԍӧмӧн (лихорадка) віԍан інјасыԍ колӧ бырӧԁны номјасӧс. Номјас чужӧны, јывмӧны візувттӧм вајасын, пруԁјасын, ԋурјасын, бӧрӧзԁајасын, ва гуранјасын, мукӧԁ-ԁырјі веԍіг војт ва ԁозјасын. Поԅӧ-кӧ колӧ сещӧм васӧԁ інјассӧ ԇікӧԇ коԍтыны. Коԍтыны-сӧ-кӧ оз поԅ сещӧм вајассӧ, колӧ кіԍкавны караԍінӧн, ԉібӧ ԋерпӧн. Караԍіныԍ најӧ кулӧны.

Сеԍԍа јона колӧ віԁчыԍны ном куртчалӧмјасыԍ. Ывлајасӧԁ ветлӧԁлігаԁ колӧ чужӧмјастӧ тупкыны номԁӧраӧн. Керкааԁ пырӧмыԍ ӧшіԋјастӧ колӧ ԁӧраӧн зевтны (ԍеткаӧн).

Кытчӧ воасны коԉера, біја віԍӧм (брюшной тиф), гырԁ мыт, сетыԍ колӧ мырԍыны бырӧԁны гутјасӧс. Гутјас коԉкјаснысӧ пукталӧны кујӧԁӧ, асмогаԍан інјасӧ (закоԁјасӧ), лӧкаԋ кіԍталан інјасӧ, быԁԍама ԋајтӧ, јог пыщкӧ. Сіјӧн колӧ керка-карта гӧгӧр, ӧшіԋувјас пеԉка віԇны, весавны, тупкавны, іԁравны, меԁ гутјас ԋекытчӧ оз вермыны јывмӧԁчыны. Колӧ кор-ԍурӧ кіԍкавны іԅвеԍтӧн, лыаӧн, трунԁаӧн. Сеԍԍа колӧ керкајасыԍ бырӧԁны гутјасӧс. Ԇікӧԇ-ӧԁ најӧс бырӧԁны он вермы. Меԁ најӧ ԍојан-јуан вылӧ ез пукԍыны, колӧ ставсӧ вевԏԏӧмӧн пыр віԇны.

Таԇі колӧ вермаԍны віԍӧм разӧԁыԍ гагјаскӧԁ. Сӧмын оз ков вунӧԁны: гутјасыԁ, тојјасыԁ, пыщјасыԁ, луԁікјасыԁ јывмӧны, разалӧны ԁурка олан інын, пемыԁ, гӧԉ јӧз костын. Сіјӧн міјанлы колӧ мырԍыны меԁ војԁӧр олӧмсӧ јӧзыслыԍ вежны, лӧԍӧԁны, кокԋӧԁны. Сӧмын вежӧра, мезмӧм јӧз вермасны мезԁыԍны віԍӧм разӧԁыԍјасыԍ, віԍӧмјасыԍ. Выԉ олӧмсӧ лӧԍӧԁны, вежӧра јӧзсӧ быԁтыны боԍтԍіс Сӧвет-влаԍт.