Газетъяс да журналъяс Комилӧн

by Нёбдінса Виттор

Яренск карувса газетъяс. Коми йӧзлӧн революцияӧдз некутшӧм газетъяс ни журналъяс эз вӧвлыны. Медводдза газетъяс петавлісны февральса революция бӧрын нин. Сыктывдін карын 1917 воын петалӧма кыкысь (кык нумер) зэв ичӧтик газет «Известия Усть-Сысольского Земства», — сы йылысь нинӧм и гижныс татчӧ. Яренск карын оліс дырджык (8 тӧлысь) — «Яренская газета». Яренск уездысь унджык вӧлӧсьтыс пырис 1921 воын Коми обласьт улӧ да, сэтчӧс газетъяс йывсьыс тшӧтш лоӧ ичӧтика висьтыштны.

Медвойдӧр Яренскын петаліс газет «Яренская газета» — юнь 20 лунӧ 1917 воын. Тайӧс лэдзисны эсеръяс. Кыдз-мый вермисны, найӧ тайӧ газет пыр толькӧ видісны, сакисны большевикъясӧс, быдсяма лӧжсӧ на вылӧ лэптылісны. Эсеръяслӧн тайӧ газетыс быд ногыс дорйыліс Временнӧй правительствотӧ, бура сулаліс Керенскӧй дор, ёна тӧждысьліс «Учредительнӧй собранньӧ» понда. Кор вӧлі большевикъяс шуӧмаӧсь арестуйтны Керенскӧйӧс, «Яренская газета» пиньсӧ йирӧмӧн авӧстліс: «Сы пыдди мед Ленинӧс арестуйтасны!» Власьтыс нин кор вӧлі большевикъяс киын, кор Учредительнӧй собранньӧсӧ нин вӧлі разӧдӧма, сы бӧрын на «Яренскӧй газетыд» ёна чеччаліс. Сӧмын кор воис Октябрса революциялӧн ыджыд гыыс таланьӧ, вӧлисти тупкысис тайӧ лёк газетыд — февраль 23 лунӧ 1918 воын. Петіс кыкысь вежоннас, ставыс петаліс 40 нумер.

Сӧветскӧй газетыд Яренск карын жӧ водзджык петліс — апрель 27-ӧд лунӧ 1918 воын, тӧлысьӧн-джынйӧнӧн водз Сыктывдін карын дорысь. Нимыс вӧлі «Известия Яренского Уездного Совета крестьянских депутатов», сэсся январ 1 лунсянь 1920 воӧ нимсӧ вежисны — «Коммунист» кутіс петны. Тайӧ газетыс оліс пӧшти кык во, быд вежонын петаліс ӧтчыд. Декабр 14-д лунӧ 1921 воын Устюг губерняувса исполнительнӧй комитет тшӧктӧм серти Яренскын газет тупкысис. Ставсӧ оліс Яренскӧй сӧвет партияса газет куим во да джын, петіс 221 нумер.

Сыктывдін карувса газетъяс. Сыктывдін карын сӧвет партияса газетыд петны кутіс юнь 10-ӧд лунӧ 1918 воын. Медводдза нимыс сылӧн вӧлі «Зырянская жизнь». Куим во мысти тайӧ газетыс лои ӧнія «Югыд туй». «Зырянская жизнь» петаліс быд вежонын кыкысь.

Апрель 11-ӧд лунсянь май 25-ӧд лунӧдз 1919 воын (тӧлысьӧн-джынйӧн) газетлӧн нимыс вӧлі «В Зырянском краю». Сійӧ вӧлі сэки Пинега-Печӧраса штаб улын (редактораліс Чумбаров-Лучинский). Тайӧ вӧлі ичӧтик газет, кык лист бока, сӧмын петавліс быд лун — 5–6 нумер вежоннас. Ставыс петіс 29 нумер. Сы бӧрын бара кутіс петны «Зырянская жизнь» нимӧн (юль 5-ӧд лунсянь).

Январ 1 лунсянь 1921 воын газетлӧн лои нимыс коми — «Удж». Тайӧ нимнас петіс юль 9-д лунӧдз. Сэки помасис уездувса газет, кутіс петны обласьтувса — «Югыд туй» (юль 15-д лунсянь).

Вит во да джын газет вӧлі дзик рочӧн петӧ. Корсюрӧ сӧмын вӧлі аддзывлан воддза газетъясысь коми гижӧдъяс. Медводдза коми гижӧд вӧлі Шаковлӧн стикотворенньӧ «Водзӧ» («Зырянская жизнь», 4-ӧд нумерын), сэсся Нёбдінса Витторлӧн шочиника вӧлі петавласны гижӧдъясыс; 39-д нумерын вӧлі медводдза коми стаття («Озырлы, саръяслы пом» — Варышлӧн). Дерт, коми йӧзлы колӧ вӧлі газетсӧ комиӧн жӧ лэдзны, сӧмын первойсӧ слӧйыс сы вылӧ эз вӧв. Дзик комиӧн газет кутіс петны 1923 во помас нин (ноябр тӧлысь помсянь), — кыкысь быд вежонын (сэки вӧлі «Югыд туй» петӧ быд лун, кутіс петны кыкысь комиӧн, мукӧдсьыс рочӧн). Апрель 15-ӧд лунсянь 1925 воӧ кутіс петны коми крестянскӧй газет «Коми сикт» ӧтчыд быд вежонын, — ӧнӧдз на сійӧ петӧ.

Коми обласьтын нӧшта петӧ ичӧтик роч кывъя газет Изьваын — «Красная Печора» — октябр 10-д лунсянь 1920 воӧ. Тайӧ газетыслӧн лыдыс этшаник жӧ — 400–440, гижӧ ёнджыка Изьва-Печӧра уездувса олӧм йылысь, петӧ кыкысь вежоннас.

Газетъяс ёна восьтісны олӧмсӧ, югдӧдісны йӧзӧс, туйдӧдісны олан сямсӧ. Сӧмын ӧнӧдз на унаӧн оз гӧгӧрвоны, буракӧ, кутшӧм ыджыд пӧльза сетӧ газетыд, унаӧн на коми войтырыд оз судзӧдны газеттӧ. Дас во нин тыри Октябрса революциялы, а газет лыд ёна на этша, ӧти местаын сулалӧ (2000 саяс сӧмын). Бура нин эськӧ воддза серти ми олам да, газеттӧ кӧ ёнджыка кутам лыддьыны, нӧшта на бурджык лоас, ёна водзӧ воськовтам сы помысь.

ЖУРНАЛЪЯС

Ӧні миян Коми обласьтын петӧ куим журнал: «Ордым», «Коми му», «Коми просвещенец». Войдӧр петавлісны жӧ эськӧ журналъясыд: «Вестник обкома» (сентябрсянь 1922 воӧ декабрӧдз 1923 воӧ), «Парма ёль» (кык нумер петліс 1923 воын), «Трудовая кооперация» (5 нумер вӧлі лэдзӧма 1923 воӧ апрельсянь) — да ставыс тупкысисны.

«Коми му» петӧ 1924 вося апрель тӧлыссянь, ӧтчыд тӧлысьнас. Журналсӧ лэдзӧны Коми обисполком да Коми бюро краеведения (олӧм тӧдмаланін). Гижсьӧ тайӧ журналас овмӧс кыпӧдан удж йылысь да коми оласног тӧдмалӧм йылысь. Дзик став статтяыс рочӧн гижӧм, журналсӧ арталӧма велӧдчӧм йӧзлы вылӧ.

«Коми просвещенец» пондіс петны 1926 воӧ октябрсянь, петӧ кык тӧлысь пиын ӧтчыд. Тайӧ журналыс школаяслы да велӧдысьяслы ёнджыка мунӧ.

«Ордым» — дзик коми крестянскӧй журнал, дзоньнас петӧ комиӧн, быд тӧлысьын ӧтчыд, лэдзӧ ВКП(б) обком. Мӧд во вылӧ нин петіс тайӧ журналыс (петӧ колян вося октябр тӧлыссянь). «Ордым» бердын уджалӧны велӧдчӧм йӧз (агрономъяс, врачьяс, мукӧд). «Ордым» журнал велӧдӧ: кыдзи колӧ коми крестяналы бурмӧдны овмӧссӧ, кыдзи коми деревняяс кыпӧдны, югдӧдны. «Ордым» журналын петӧны гижӧдъяс коми гижысьяслӧн, гижны босьтчысьяслӧн, — журналыс тшӧтш велӧдӧ-туйдӧдӧ найӧс, кыдзи бурмӧдны колӧ коми гижӧдсӧ. Журналас сы вылӧ эм торъя юкӧд: «Коми гижӧд чукӧр», тайӧ юкӧдсӧ лӧсьӧдлӧ КАПП (Коми Ассоциация Пролетарских Писателей). «Ордым» журнал пыр вочасӧн бурмӧ ортсысяньыс и пытшкӧссяньыс. Тайӧ журналсӧ медъёна лыддьӧны коми сиктъясын. Колӧ тайӧ журналсӧ нӧшта ёна паськӧдны коми йӧз пӧвстас.