კალმასობა (მგზავრობა იმერეთამდის)
ხოლო ხვალისა დღე წინამძღვარმან თვისმან უბძანა ბერსა, რათა მოემზადოს შემდგომისა კვირისათვის იმერეთს შინა წასასვლელად და მუნცა მოღვაწებად მონასტრისათვის. იოანე შეუდგა მგზავრობისა თადარიგსა და უკანასკნელსა დღეებთა შინა იახლა მათ უწმინდესობას კათალიკოზს და სთხოვა ვედრებით მეფესთან წიგნი და შუამდგომლობა, რათა მიიღონ ბერი იგი მუნ. მათმან უწმინდესობამ ინება და უბძანა დაწერად წიგნისა და მასთან ესეცა: - ვინემ წიგნი დაიწერებოდეს, ტრფიალე გკითხავს საღმრთოსა ისტორიასა, და ვითარ გისწავიეს, მინდა გამოვსცნო. იოანემ ანბორებით მოახსენა: - იყავ ნება თქვენისა უწმინდესობისა. და რა დაასრულა დიაკვანმა უბნობა თვისი, მოუწონეს, ყოველთა. და გამოეთხოვა მათსა უწმინდესობასა, ეამბორა ხელსა. ტრიფილეს უთხრა მოსე ბერს: - დიაკვანი ასაუზვმე და ისე გაისტუმრე, რადგან იმერეთს არს წარსასვლელი. მოსე ბერვან წაიყვანა დიაკვანი და უთხრა: პირველად ეკკლესიაში შევედ, ილოცე და მერე გასაუზმებო. დიაკვანმან ჰყო ესრეთ, გარნა მოსემ არღარა დასდივა რა. და ელოდა დიაკვანი. მაშინ კვალად შევიდა საყდარში დიაკვანი და იხილა საკურთხნი პურნი და ღვინო. დ ი ა კ ვ ა ნ მ ა ნ: აჰა, მზად მომცა ღმერთმან და არღა დავიგვიანებ. აღიღო ერთი პური, შეჭამა და შესო ღვინო იგი ჭიჭლითა და სხვათა პურთა იწყო შთადებად ჯიბეში. სთქვა, რომელ საგზაოდ კარგია და მსუბუქი პურებიო. ამჟამად შევიდა მოსე ბერი, იხილა პურნი აკრეფილი და ღვინო შესმული და მაშინ უთხრა ბურს: ქურდობა კავთისხევის მონასტერში გისწავლია, თუ ისევ ქიზიყური გვარი შეგწევსო? ი ო ა ნ ე: მე ქურდი არა ვარ და არც ქურდად აღზრდილი. მ ო ს ე ბ ე რ ი: ქურდი მეტი რაღა უნდა, ჯიბე საკურთხი პურით გაიტენე და ღვინით მუცელი აივსევ. შეგირცხვა ზრდილობა! ი ო ა ნ ე: რატომ ილანძღები, ხომ გიცნობ, უმეცარი გვამი ხარ. მ ო ს ე: ეგ კარგი მეცნიერება არს, რომ ეკლესიასა ხრეკ, შენ ასეთი სახე გაქვს და ქერა წვერი, რომ გამცემი და ქურდი იქნები. ი ო ა ნ ე: შენი სახე იხილე, რომ ცხვირი საბერველს მიგიგავს და სიცრუესა ჰბერავ მანდიდგან. რატომ არ იცი ესე, რომ წინასწარმეტყველს დავითს რომ შეემშია, შევიდა და შესაწირავთა პურნი გამოიტანა და შეჭამა. მ ო ს ე: დია, შენმა მზემ, ხელაშვილის ამხანაგად მოიხსენე, იმან ჯიბეში როდის დამალა პურები? - და მისწევდა ამოსაღებად. დიაკვანმან არ უტევა. და მერე მოსემ მოგლიჯა ბარტყულა თავიდამ და უთხრა დიაკვანს: წაიღე ეს, დააგირავე და საკურთხი პური და ღვინო მოიტანეო. დიაკვანი მისწვდა ხელში და არ ანებებდა ბარტყულას. იქით მოსემ გასწია და აქეთ დიაკვანმან და შუა გახიეს ბარტბულა. დიაკვანი მისწვდა და მოსეს მოგლიჯა ბარტყულა, და თქვა: ეს დახეული შენ და ეს მე, რადგან შენის მიზეზით მოხდაო. ამაზე განრისხდა მოსე, მოვარდა და ორისა ხელით თმა შესტაცა და სწევდა: წაგიყვან არქიმანდრიტითანაო. დიაკვანმან წვერში სტაცა ხელი და ორთავე იწყეს ყვირილი. მაშინ შევიდნენ სამღვდელონი და, რა ამათი ყოფა იხილეს, ორნივე გააშველეს და დასტუქსეს. და დიაკვანი გამოიყვანეს გარე და განუტევეს. და მოსე ბერი გინებით წარვიდა სენაკად თვისა. წინამძღვარმან ყოველივე დარიგება მისცა დიაკვანსა და საგზაო ხარჯი. და ხვალისა დღე წარემართა დიაკვანი იმერეთს, და ზურაბაცა თან გაჰყვა. შემდგომად რაოდენისამე დღისა მივიდნენ ქუთაისს. ბერმან აახლო ზურაბა მეფეს, მდაბლად თაყვანება და ლოცვა-კურთხევისა მოხსენება დააბარა. ზურაბა კარგად მიიღო მეფემან, უბოძეს სადგური და მიუჩინეს ჩიხაული, ანუ მემანდარე. და ცხადუყო ჩიხაულმან მას ღამეს განსვენება დაღალულობისაგან. - და მერეთ თვით მიბძანებს მეფე და ისრე წარგადენთ. ბერი დაბინავდა. ვახშამი მიიღო. მას ღამეს კარგად განისვენა, და ამ სახით ორი დღეც იყო. და მესამეს დღეს წარადგინეს მეფესთან. მეფემ კარგად მიიღო, ვინაობა ჰკითხა მგზავრობისა. ბერმან ყოველივე მოახსენა, წიგნებიც მიართო. მეფემ წყალობა აღუთქა და უბძანა: - ქუთათელი ნახეთ და ის განაგებს ყოველსა თქვენსა სათხოვარსა. ბერი მადლობელი წარვიდა სახლად თვისა და მუნიდგან იახლა ქუთათელს. რა წარადგინეს იოანე დიაკვანი, ბერმან მეტანიით თაყვანისცა და მოახსენა: გვაკურთხენ, ყოვლად სამღვდელოო! ქუთათელმან ხელი უბოძა. ეამბორა. და უბძანა დაჯდომა, მოიკითხა და თავისი მგზავრობის ვითარებაც გამოჰკითხა. დიაკვანმან ყოველივე აცნობა. ქუთათელმან შეწევნა აღუთქვა და უბძანა სადილიათაც თვისთან ყოფნა. ბერს დიდად მოეწონა ქუთათელის სახლის მდებარეობა და გარდასახედავი ადგილი, რომელიც სჭვრეტდა დიდს ადგილს და თვალთათვის იყო საამო. ბერმან მოახსენა: ყოვლად სამღვდელოო მოტროპოლიტო, რა იმერეთისა ადგილში შემოველ, ჯერ ამის მეტად ჩემ თვალს არა ამებია რა სხვანი ადგილნი, რომელმაც მომცა მხიარულება გულისა, ვინაიდგან სხვანი ადგილნი, ტყით არიან მოცულნი და ტალახითა სავსენი, და მგზავრთა და უცხო კაცთათვის ყოფილა შესაწუხებელი ადგილი. და ამ თქვენის სასახლიდამ გარდახედვით შეწუხებული კაცი ნუგეშიცემს და თვალს აახილებს. ქ უ თ ა თ ე ლ ი: მართალს ანბობთ, დია კარგი ადგილია და თუ გინდათ, მილიონით გაშინჯეთ. - და უბძანა მსხემს: - მომიტანეთ მილიონი. ბერმა თქვა თავის გულში: „ვინ ანბობდა იმერეთის ღარიბობას, მილიონები ჰქონიათ, ჩემ თავს ბედნიერად ვრაცხ, რომ ამისთანა მდიდარს ადგილს მოველ, უთუოდ ნახევარს მილიონს მაჩუქებენ“. მსახური შემოვიდა და მოახსენა: - მოლარე სხვაგან წასულა, გიახლებათ და მოგართმევსთ. და მერე მოიღეს სადილი, რა შუა სადილი შეიქნა, მოლარე მოვიდა. უბძანა ქუთათელმან: - წადი და მილიონი მომიტანე! წარვიდა მოლარე, მაგრამ ბერს თვალი კარისაკენ ეჭირა, რომ ოდეს მოიტანს მილიონსაო, და სთქვა: „ბედნიერი ვარ ამით, რომ ყოვლადსამღვდელო მხიარულად ბძანდება და ღვინით სავსე, უთუოდ ბევრს მიბოძებს“. რა მცირე ხანი გამოხდა, შემოვიდა მოლარე და მიართვა დურბინი, ოსმალურის ხელოვნებით ქმნილი, სამოგვე შემოკრული. ქუთათელმან დაუწყო იმ დურბინს გამართვა. ბერი დიდად შეწუხდა და თქვა: „ესე როგორი მილიონია, ეს ხომ დურბინია, თუ ჭოგრი! უი ჩემს თავს, იქნება ეს მაჩუქონ, ჩემს მონასტერში ამისთანა ჩემს ბიჭებსაცა აქვთ“. და ამ ფიქრმან მოიცო ბერი. მერე უბოძა ქუთათელმან და უბძანა: - გახედეთ მაგით და გასინჯეთ ვაკე იმერეთი! ბერმან ჩამოართო, გახედა და მოიწონა ის დურბინი. და მოახსენა: კარგად ახლოს მოჰყავსო. ქუთათელმან უბძანა: გაჩუქებ თუ გნებავს, მაგ დურბინსო. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა მ: ბატონო, ამ ბერს ეგონა მართლა მილიონს ფულს უბოძებდით და ახლა ერთის მარჩილის ფასის დურბინს აძლევთ, ეს ხომ მწუხარებით მომიკვდება. ქ უ თ ა თ ე ლ ი: გაიცინა და უბძანა: არა, შე კომეხო (ესე იგი - სომეხო), მილიონი რომ მქონდეს, კონსტანტინეპოლის პატრიარხად დავჯდებოდი, აქანა რას შეგაცივდებოდი! ბ ე რ ი: მერწმუნეთ, ყოვლადსამღვდელოო, მე თეთრი მეგონა და აწ მადლობელი გახლავარ თქვენის მოწყალებისა, და ამასთანაც რომ სხვა სახელიც ვისწავლე ჭოგრისა. ქ უ თ ა თ ე ლ ი: ჭოგრი ფრანგულის ენით ჰქვიან მილიონს. ი ო ა ნ ე: არა, ყოვლადსამღვდელოო, ჭოგრი ქართულის სამღრთო-საფილოსოფო წერილით ეწოდება, ფრანგნი თელესკოპს უწოდებენ დიდროან დურბინებთ, რომლითაც ვარსკვლავთაც გასინჯვენ. საღამოს ჟამს ჩიხაულმან ცხადუყო ბერსა, რომელ - მოემზადე სახვალიოდ, ვაკე სოფლებში უნდა წაბძანდეს მეფე და შენც თან უნდა იახლო, იქიდგან, თუ გენებება, სადადიანოშიაც წახვალთ, მარჯვე იქნებაო. ბერი მოემზადა ხვალისათვის და წარვიდნენ. რა მეფე მიბძანდა სახლსა მდივანთუხუცესისა ბუჭვარასა, მდივანი წინ მიეგება და მიიპატიჟა თავისთან ყოველნივე, და ესსახედვე ბერი მოიკითხა და მიიწვია თვისთან. მაშინ მეფესა მოერთო წიგნი ოდიშით და, წარიკითხა რა მეფემან, ბძანა: - ამისი პასუხი ახლავე უნდა მიეწეროს, დია საჯირო საქმე არსო, მწერალი მიშოვეთ ვინმეო. და იმ ჟამად მუნ არვინ შეხვდათ მწერალი და ბერისა მოახსენეს: - ამას დავაწერინოთ. რა ბერს უთხრეს პასუხის მიწერა, ბერმან თქვა: - ბატონო, მდივანთუხუცესს უბძანეთ, მან დაწეროსო. მ ე ფ ე: როდის იცის წერა, არც კითხვა! ი ო ა ნ ე: უი ჩემს თავს! და ვინ მისცა მდივანთუხუცესობაჲ? მ ე ფ ე: ამის მამა-პაპას ჰქონიათ სახელოთ და ამისთვის ამას ვერ ვინღა მოუშლის ამ სახელოს სარგებლობისათვის. ი ო ა ნ ე: ჩემო ხელმწიფევ, უნდა ეზრუნათ მაგა მდივნის დედ-მამას, რადგან მდივნობას მოელოდნენ მაგისას, ესწავლებინათ წერაცა და კითხვაცა. მაგრამ იმისთვის არა დაუდევნიათ რა, რომელ სამდივნოს ათისთავს და სხვას საშოვარს ხომ მიიღებსო, გინდ ისწავლოს რამე და გინდ არაო. მ ე ფ ე: მართლად ანბობთ. და მითხარ მწერალი ვითარი უნდა იყოს ან რა უნდა იცოდეს? ი ო ა ნ ე: სამეფო მწერალნი მეტადრე უნდა იყვნენ მეცნიერებაში გამოცდილნი, ისტორიებში, საქმეებთა შინა მიწერ-მოწერათა და პირობის წერილთა შეკრულებათა დიდთა ხელმწიფეთასა ურთიერთსა შორის, მცოდნენი მისნი, აგრეთვე აქვნდეთ გაზეთნი და უწყოდენ იგი. ესრეთვე იცოდნენ სხვადასხვა ენები და ქვეყნების ყოფა-ქცევა და კანონნი მათნი. ესთავე საღმრთო წერილთა შინაცა უნდა იყვნენ გამოცდილნი, ამასთან, ჭკვიანნი, პირდაცულნი, უქრთამონი და არცა ლოთნი. ზნეთსწავლულებასა შინაცა აღზრდილნი და სამსაჯულოთა საქმეებთა შინაცა წერილებთა და სჯულებთა შინა გამოცდილნი. ესსახედვე უნდა იყოს რიტორი, მშვენიერი მწერალი, ლექსთ შემთხვზველი, ქადაგების ძალ ედვას, განაჩენთ იცოდეს დაწერა და სხვანი მსგავსნი ამისნი, ვითარც მოხსენებულცა არს ძველსა აღთქმასა შინა მახლობელნი მწერალნი და მსაჯულნი. სპარსთა მეფისა არტაკსერკსისა თანა... და მეფესა და ხელმწიფესა უნდა ჰყვანდნენ ესეგვარნი მწერალნი, რომელთაცა აქვნდეთ ესსახედ დიდროვანნი საქმენი და რწმუნებულნი. მაშინ ს ე ხ ნ ი ა: უფალო ბერო, რაც შენ ჩამოყევი, ბარე ქართლი, კახეთი, მთლად იმერეთი, აფხაზი და ახალციხე რომ მოიარო, ვერ იპოვი ერთ კაცსაც და სულ დავშთებით უმწერლოდ. რავარც მამა-პაპას უქნია საქმე, ბარე ჩვენც ასე უნდა ვიყოთ. ი ო ა ნ ე: მაშ რადგან არას ისწავლით, მაგის მეტი რა გაეწყობა, როგორც გისაქმიათ, ისე უნდა ისაქმოთ. და ესრეთ დასრულდა ამათი უბნობა. ხოლო ხვალისა დღე სახლსა შინა ბერისასა შემოვიდა ახალგაზრდა ქალი აზნაურისა, ელენედ წოდებული, და ითხოვა შენდობა ბერისაგან და ჰრქვა: - გევედრები მე ამას უმდაბლესად, რათა მიიღოთ შრომა და მისწეროთ სამხილებელი წერილი გოგისა გამყრელიძეს, რომლისაგან დანიშნულ ვიყავ საცოლოდ და რომელმანცა მცბიერებით მაცთუნა. და, აჰა, შვილი ეს ყმაცა მისი არს, რომელიცა ვშობე მე. და აწ მოუწერია წიგნი ესე და იმართლებს ამით თავს, რომელ მამა-დედამან მისმან არა ინებეს მისი ჩემთან შეუღლება და ამის მიზეზით უქორწინია სხვასა ზედა. ი ო ა ნ ე: უი ჩემს თავს, იმ უკეთურს რად დაუჯერეო და ან რად მოსტყუვდი. როდესაც იქორწინებდით, განა მაშინ ვერ დასტკბებოდით ურთიერთისადმი შეყოფითა? დახე იმ უკეთურს! მე ასე მსმენია, სხვანიც მოუტყუებია და შენც უცთენიხარ, უი, საბრალოვ! და მერეთ მოიღო საწერელი და ქაღალდი, და მიჰყო წერად ხელი შემდგომითა სახითა ესრეთ: „ზენაარსისა ფიცისა უუმეტეხელესსა და მეგობრობისა კავშირისა დამარღვეველსა, სჯულისა წინააღმდეგსა და კაცთა შორის უუპატიოსა, გოგისას გამყრელიძეს. ივლტოდე, მცბიერო გოგიავ, შენმიერისა უბედურისა ელენესაგან: ივლტოდე და შეუდეგცა მისწრაფებასა ამპარტავნებისა და სიცრუისა შენისასა! დასტკბი განსვენებით წიაღთა შინა მიყრდნობილი ახლისა მეუღლისა თანა! გარნა ნურღაცა თუ განიზრახავ განრიგებასა კბენისაგან სვინდისისა შენისა და საუკუნოჲსა წყევისაგან შენ მიერ მოცთუნებულისა და მინქნებულისა ქალისათა, რომელიცა ყოველმან და თითქმის ტკბილთა მიყრდნობათაცა შინა შენმიერისა სიყვარულისათა იქმნების განცმით მხილველი. ნუ განიზრახავ განრიგებასა სახისაგან ჩემისა, რომელიცა ყოველ წამს იქმნების წინაშე შენსა მდგომელ და აღმაშფოთებელ განსვენებისა შენისა. ნუ განიზრახავ დაფარვად თავსა შენისა ტარტაროზისა და საუკუნოჲსა სატანჯველისაგან, ჰოი, საშინელო და სვინიდისისაგან ხვებულო! ნუუმე არა გამოხატულ ჰყოფა თვის შორის სიკვდილსა თვისსა, ვინაიდგან ხარ აღგებულ და შემდგარ სხეულთაგან, არა დაიხსნები შენ? მე აწ უკვე ვსჭვრეტ ყოველთა დრტუნებათა შენთა. განსძეღ უბედურებითა ჩემითა! დასტკბი მოცდუნებისა ჩემისათვის და მთვრალ იქმენ შეურაცხებასა ზედა ჩემსა! მხიარულე ძლევითაცა შენითა, ჰოჲ, მანქანაო ცუნდრუკებისაო! ჰოჲ, უგბილოო და ურცხვინოო! უკეთუ განიხილავ შენ, თუ ვითარი უკვე გლახაკი ახლადღშობილი ჩემ მიერ წარმოებული სოფელსა შინა განირთხამს ხელითა თვისთა, და ანუ ვისა ეძიებს იგი, მაშინ სცნობ, რომელ ეძიებს იგი ბრალეულსა დღეთა თვისთასა ტირანსა გოგისასა. მე აღვიყვან მას ხშირადრე ხელთა შინა და იგი ხმარობს ხელთა თვისთა საჭურველად ხელთაპყრობით ზენაისადმი, რათამცა მით შური აგოს ტირანსა მას მტარვალსა თვისასა. ახ, ხვებულო სვინიდისით, გეშინოდეს შენ ცისა და ძრწოდე ამას ზედა, რათამცა სისხლი შენი და სისხლი ჩემი არა ექმნეს მწყევარ და მაყვედრებელ მამასა თვისსა! და ესრეთ სცოცხლობდე უბადრუკებასა შინა, ვითარცა მე, და ნუ დავიწყებულ ჰყოფ ამას, და ნურცა ჰგონებ, რომელ დაშთემცა უვნებელ და ნაცვალუგებელ განგებისაგან, ვითარცა ივნებს შენ მიერ გაუბედურებული“. და ესე წერილი რა წარუკითხა ბერმან, მაშინ მუნ მსხდომარეთა იმერთა სამღვღელოთა და სხვათა ღაღადჰყვეს ესრეთ: - ნეტარ მეფეჲ ბუჭუას წილ დაგადგენდეს შენ მწერლად! და მერეთ ბერი წარვიდა მეფესთან. რა იხილა მეფემან, უბძანა ბერსა: - მე მნებავს, თქვენ და სეხნია წულუკიძე ჩემს ბიძაშვილს დედოფალ ნინოსთან და ჩემს მოყვარეს დადიანთან გაგისტუმროთ ურთიერთისა მშვიდობისათვის. და ვსასოებ, რადგან ბიძაჩემთან აღზრდილი ხარ, ეცდები ჩვენს შორის მშვიდობას. ბერმან მდახლად თავი დაუკრა და მოახსენა: - მზა ვარ სრულისა გულითა მსახურებად უმაღლესობისა თქვენისა. და მეფემან უბძანა მადლობა და ესეც, რომელ: - ისადილეთ ჩემ თანა, ვინემ წიგნებიც დაიწერება და მერე უნდა წახვიდეთ ცქვიტად. ბერი დიფიქრდა და თქვა: - ცქვიტობა სხვასაც მიეწერება. მაშინ გაბაშვილმან ნიკოლოზ, მღვდელმან მეცნიერმან, შეატყო ბერსა, რომელ ცქვიტობას მარტევდა და უთხრა: - მამაო იოანე, აქ ცქვიტობას ხმარობენ სიმსწრაფლის მაგიერ, და როგორ არ იცი სიმსწრაფლე, რადგან მეცნიერს გეძახიან? ი ო ა ნ ე: როგორ არ ვიცი სიმსწრაფლე, მაგრამ ქართველების ლაპარაკს და იმერეთსა ბევრი აქვთ სხვაობა უბნობაში. ნ ი კ ო ლ ო ზ ი: მართალია ეგე, და თუ იცი, გკითხავ სიმსწრაფლისათვის. ი ო ა ნ ე: მიბძანეთ.
[საუბარი სიმსწრაფლისათვის].
მაშინ ნიკოლოზმან რქვა ბერსა: - როგორც მსმენოდა შენთვის, უკეთესიც ყოფილხარ. და მეფემცა აქო. და მისცეს ბერს წიგნები და განემზადნენ ოდიშსა წასასვლელად. რა განემგზავრნენ სეხნია წულუკიძე და ბერი ოდიშისაკენ და გასცდნენ ხონს, მაშინ იწყო ძლიერი ელვა და ქუხილი და ესთავე მეხიცა განვარდა რაოდენჯერმე. და ამა ყოფასა შინა შემოეყარათ წინ იესელიანი, რომელიცა მივიდოდა მეფესთან. რა იცნეს სეხნიამ და იესელიანმან ერთმანეთი, მიესალმნენ და მერე გამოჰკითხეს მგზავრობისა მიზეზი, სეხნიამ ყოველივე ცხადუყო. მაშინ იესელიანმან სთქვა: - რადგან თქვენ მიხვალთ მეფისაგან დადიანთან, მეცა უკუნვე ვიქცევი და მერე იქნება ორთავე ერთად მოგვიხდეს წამოსვლა. და სეხნიამაც მოუწონა ეს რჩევა. და მერე იკითხა ვინაობა ბერისა. სეხნიამ ყოველივე ცხდუყო. ესენი ეამბორნენ ერთმანერთს და მოიკითხეს ურთიერთი, გარნა მაშინაც არა მოაკლდა ქუხილსა. და მაშინ სეხნიამ უთხრა იესელიანს: - ესე იოანე ბერი დია მეცნიერი კაცი ყოფილა და ჰკითხეთ, რაისა მიზეზისა გამო იქმნების ქუხილი, ალვა და მეხი?
[ქუხილისა, ელვისა და მეხისათვის].
მწუხრის ჟამს მივიდნენ იგინი სალხინოს. აცნობეს თვისი მისვლა დადიანს. მან მიუჩინნა ჩიხაულნი და მას ღამეს განუსვენეს კარგად. ხოლო ხვალისა დღე იახლნენ დადიანს. მიართვეს წიგნები და უთხრეს მეფისაგან დანაბარნი სიტყვანი. დადიანმან მიიღო ესენი კეთილად და აღუთქვაცა სრულჰყოფა საქმისა მის. და მერეთ ბერი წარვიდა დედოფალ ნინოსთან. რა სცნა დედოფალმან ქიზიყელობა ბერისა, კარგად მიიღო და ბერი ამით იქმნა მხიარული. ჟამსა სადილობისასა ბერი დედოფალმან თვისთან იწვია, ხოლო სეხნია დადიანთან წარვიდა. და მახლობელნი დედოფლისანი მოვიდნენ სადილობის დროს და ყოველნივე დასხდენ განწესებულსა ადგილსა თვისსა ზედა, მაშინ იხილა ბერმან მონოზანი ანნა ყვითლისა ტინსაცმლითა მოსილი, პირდაბანილი, უმარილოთა ფერწასული და მშვენივრად შემკული და დაუწყო გულმოდგინედ ჭვრეტა. მაშინ იესელიანმან რქვა ბერსა: - რას უჭვრეტ გულსმოდგინებით მაგა ქალს? ი ო ა ნ ე: მეცნობა ეგე და ვერ დავამტკიცე, იგი არს, ანუ მსგავსი მისი? ი ე ს ე ლ ი ა ნ ი: ვინ გგონიეს შენ? ი ო ა ნ ე: მონოზანი ანნაჲ. ი ე ს ე ლ ი ა ნ ი: სწორედ იგი არს ეგე. მაშინ ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს, რასა ვხედავ მე! ჰოი, სოფელო, ვითარ მომცთუნებელ ხარი შენ! და რქვა მონოზონს ვერღა მომთმენმან: - წინად წლისა ერთისა გჭვრეტდი შენ შაოსანსა და აწ გხედავ შენ ყვითლოსანად. მაშინ ჰრქვა ჩ ი ჩ უ ა მ: ბერო, არშიყობამ ასე იცის შეცვლა სახისა. ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს! ვინ ექმნა მიზეზი მაგა უკეთურს? ჩ ი ჩ უ ა: განხურვება. და ამასთან დედოფალმანც რა სცნო მაგისი უფრო სოფლის კერძობა, ინება გათხოება ამისი ზითვით, გარნა უბედურება ეწია ესე, რომელ ვერ მიხვდა საწადელს თვისსა, რათამცა ექორწინა მის თანა. გარნა მოცთუნებულ-დამდაბლებულ იქმნა მისგან. ი ო ა ნ ე: მართალ არსა გახრწნა მაგისი? ჩ ი ჩ უ ა: სწორედ მოგახსენებ. ი ო ა ნ ე: მამაშვილობას, ჭეშმარიტი სთქვი. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: ბერო, თუ გინდა, გასინჯე, თუ არ დაიჯერებ! მაშინ ყოველთა იცინეს. ბ ე რ ი: არა, შე გიჟო, რას ხუმრობ? ღვთისა მიმართ შეწირულისა ქალწულისა გემოთმოყვარებასა შინა შევრდომისათვის ყოველთა თანა გვაძს მწუხარებად. და მერე მოჰყვა ბერი მხილებასა მონოზონყოფილისასა... გამგონი ამისა მონოზონი იქმნა თვალცრემლიანი, იწყო განმართლება თავისა თვისისა და აღიარაცა შეცთომილებაჲ თვისი. ჟამსა ამა უბნობისასა შემოვიდა დამწიდვნელი მისი, რომელმანცა დაუტევა იგი შემდგომად რაოდენისამე ხანისა. ესე საქმროჲ მისი აჩვენა ჩიჩუამ, გარნა მონოზონი განვიდა გარე. ბერმან რა გამოსცნო მოლარეს მშვიდობაჲ მისი, ჰრქვა: - შე სომხითელო, მნებავს მხილებად გახრწნისათვის ქალწულისა და ცთუნებისათვის მისისა. და იწყო შემდგომითა სახითა ესრეთ... მაშინ ფ ა ღ ა ვ ა მ: ბატონო დედოფალო, შენ ნუ მომიკვდე, რომ ამისთანა ქება და შესხმა მე არ გამიგონია კაცისა, როგორც ამ ბერმან ეს კაცი აქო. მაშიბ ზ უ რ ა ბ ა: უფალო ფაღავავ, ისემც კარგად ხართ, კარგი ქება ამ ბერმან ეს შეასმინა ამ კაცსა! ფ ა ღ ა ვ ა: შე ზურაბისავ, ქება მეტი რაღა უნდა, ბარე ცისა არღარა დაუტოვებია რა და ქვეყანისა, რაც მაგან ილაპარაკა. მაშინ ბ ე რ ი: უი, ბატონო, შესხმა კი არა მითქვამს, ვამხილე და გავკანონე. ფ ა ღ ა ვ ა: ბერო, მაგგვარი წიგნი ბარე ქალსაც კარგად მიეწერება, რაგვარი მხილება არის? ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს! რას ბრძანებთ, ვგონებ, მეცნიერებაში არ განგივლიათ. ფ ა ღ ა ვ ა: ბერო, რაღა ბევრი თარგმანი ეჭირება და მეცნიერება? ასე არ უთხარით, შენ ამისთანავ და შენ იმისთანავო, მეტი ქება რაღა უნდაო? მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: ბერო, ახლაც ნუ დაიჯერებ, ნახეთ, როგორ კარგად განმარტა ფაღავამ ეგ შენი სწავლება! და ამაზედ მრავალი იცინეს. და მერე მოიღეს სუფრა და დასხდენ სადილად. რა სადილობისაგან მოიცალეს, ყოველი თვის-თვისად წარვიდნენ. ბერიცა მივიდა თვისსა სადგომსა შინა. და მას ღამეს იწყო წვიმამან და ვიდრე ერთი კვირა უფროს წვიმდა. ბერი დიდად შეწუხდა და სთქვა: ვაითუ წარღვნა მოვიდესო. ამა ფიქრში რომ იყო, დადიანისა კაცი მოუვიდა და სადილად თვისთან მიიწვია ბერი. სადილობისა დროსა მივიდა ბერი, წვიმით გაგანგლული და ტალახით გასვრილი. რა სახლის კართან მიიწია, იწყო ანაფორისა გაბერტყვა და ქოშებისა გაწმენდა. რა შინა შევიდა, იატაკი იხილა ისევ ტალახიანი და წვიმაცა შთამოსდიოდა სახლსა შინა. მაშინ ბერმან სთქვა: - ტყვილად დავშვერ ანაფორისა და ქოშებისა განწმენდაზედა, აქაცა სწვიმს და ატალახებულიცა არს. ამა ფიქრსა შინა რომ იყო, დადიანმან მოიკითხა ბერი და უბძანა, როგორ მოგწონთ, ეს ჩვენი სალხინო ადგილი. ი ო ა ნ ე: ასე მომწონს, რომ ჩემი რომ გახლდეს, სახელს გამოუცვლიდი, ამ ადგილსა სალხინოს მაგიერ სატირალს დამარქმევდი. დ ა დ ი ა ნ ი: რასთვის? ი ო ა ნ ე: ამისთვის, რომ დია გრძელად სცოდნია წვიმა და, ამასთანა, ტალახიცა, ვითა კარში, ისე სახლში წვიმს და ტალახდება. ღონე რომ მაინც გეხმარათ სახლებისათვის, რომ წვიმა არ ჩამოსლოდა. დ ა დ ი ა ნ ი: ყოველთვის არა ვსდგებით აქა და ცოტახანისათვის რაღა უნდა ვიხმაროთ ღონე. ი ო ა ნ ე: იქნება შეგემთხვათ საქმე და გრძლად მოგიხდეთ დგომა, მაშინ შეწუხდებით, მასთან ტანსაცმელი და ქვეშსაგებლებიც წაგიხდებათ. და რადგან შეძლება გაქვთ, უნდა ცოტა ხნისათვის და გრძელის ხნისათვისაც დასაყოფელი სახლები კარგად დახურვილი და განწყობილი გქონდეთ, რომ გარეთ დასველებულნი რომ შებძანდეთ შინა, მშრალად ბძანდებოდეთ, რომ ნოტიობისა და სისველისაგან სნეულებებიცა გაჩნდებიან, ესე იგი ბუასილი, დამპალი სურავანდი (ანუ სკორფუნთო), წყალმანკი, თეთრი ფერი და სხვანი მსგავსნი ამისნი. დ ა დ ი ა ნ ი: მტრიანი ქვეყანა გვაქვს და ყოველთვის ბრძოლა, და მაგგვარებისათვის ვერღა მოგვიცლია. ი ო ა ნ ე: მშვიდობოს დროს ნუ დაუტევებთ, აქამდინ უბრძოლოდ მტერიც ვერ მოაწევს. დ ა დ ი ა ნ ი: მართალია, მაგრამ ამ ადგილისა ასე თქმულა, რომ რაც სრულიად ქვეყანაზედ სადაც იწვიმებს, ამ ადგილს სამეოცი დღე მეტი უნდა იწვიმოს წელიწადში სხვათა ქვეყნებთა ზედა. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: ბატონო დადიანო, აბანო არღა გეჭირვებათ ამ ადგილის პატრონსაო. და ამაზედ იცინეს ბევრი. მაშინ დადიანმან უბძანა ბერსა. - განმიმარტეთ მე, თუ რაჲ არს წვიმა.
[წვიმისათვის].
მეორესა დღესა სეხნია გაისტუმრეს საქმით მეფესთან. ხოლო ბერისა ინება დედოფალმან რაოდენისამე დროითა მუნყოფაჲ მისი. სამისა დღისა შემდგომად მოვიდა ბერთან ჩიხაული და ამასთან პეტრე ხუცესი და ჰრვეს: - განემზადე, მამაომ, უნდა წავიდეთ აქედამ მარსილისა სოფლებსა შინა. ბ ე რ ი: რაისთვის უნდა წავიდეთ ამ წვიმაში? პ ე ტ რ ე: გამოსაკვებლად, რომ იქი გვაქვს პური და ღვინო. ი ო ა ნ ე: რადგან სასახლე აქ არს, რატომ აქ არ მოიტანთ და აქ არა გაქვთ თადარიგი? პ ე ტ რ ე: ბარე ჩვენში ასე ვიცით, სადაც პურსა და ღვინოს შევაგულვებთ, იქანა უნდა წავიდეთ. ი ო ა ნ ე: უი ჩემს თავს! სიზმარში გიხილავთ საჭმელი. პ ე ტ რ ე: ბერო, რავარი კაცი ხარ, ღორებს შეგვამსგავსე! ი ო ა ნ ე: უი ჩემს თავს! მაგას როგორ ვიკადრებ, მაგრამ ჰგავს კი ეს საქმვე. ამაზედ იცინეს და გაემართნენ სოფლისაკენ. გზასა ზედან მოიღრუბლა ძლიერად და ამასთანავე შთამოწვა ნისლი, და მაშინ ხუცესმან ჰკითხა ბერს: - ეს ღრუბელი და ნისლი ვითა წარმოებს, მიბძანეთ. მრავალს ვისვე ვჰკითხე და სწორედ ვერა გამაგებინეს რა. ბ ე რ ი: მოგახსენებ... და ამა უბნობით მივიდნენ სოფელში. ბერი და ეს მღვდელი ჩამოახდინეს ერთად ერთს გლეხისას. და უმასპინძლა გლეხმან მან მას ღამეს. ხოლო მეორესა დღესა იხილა ბერმან, რომელ მოჰყვანდათ ბოქაულთა ძროხა ორი და რაოდენიმე თხა და ღორი, უკან მოსდევდნენ მწუხარედ მოხუცებულნი კაცნი, და მიგვარეს მესტუმრეს. მესტუმრემ უბძანა მზარეულთა: - ცქვიტად დაკალით და მოხაშეთ, სადილს ადრე მიირთმევს ბატონიო. მათ აღასრულეს ბრძანებული მისი. ბერი უყურებდა და ამ კაცთა მწუხარებასა ფიქრობდა. მაშინ ჰკითხა ხუცესსა: - ეს კაცნი რათ სწუხანო? ხ უ ც ე ს ი: ეგ ძროხები და თხები მაგათი იყოო, და მისთვის რომ დაუკლესო. ი ო ა ნ ე: ფასს ხომ მისცემენო? ხ უ ც ე ს ი: კი, ბატონო! იოანე იხილა, რომელ რა გაატყავეს ძროხები და სხვანი ესე, დაუძახა მესტუმრემ პატრონთა მათ საქონლისათა და მისცა ტყავები მათი. და ესე კაცნი წარვიდნენ თვისად. მაშინ ბ ე რ ი: მამაო პეტრე, ეს იყო ფასი მათი? ხ უ ც ე ს ი: დია ბატონო, მეტი რა უნდათ? ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს! ტყავიც და ხორციც იმ კაცთა იყო, ეს რა სამარმალია? ხ უ ც ე ს ი: ჩვენი ფასი ეს არის და ბარე შენც რომ მოგკლას ვინმე, წვერსა და თმასა მოგპარსვენ და შენს დედმამას გაუგზავნიან, შენი ფასი ის იქმნებაო. ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს! ღმერთო, მშვიდობით განმარინე ამა ქვეყანიდამ! და ამ სოფელში ორი კვირა იდგნენ, ყოველდღე გლეხნი თვისთა მოსადგურეთა უმასპინძლებოდნენ თხითა, ღორითა, ქათმითა, კრავითა, ქვევრების მოხდით და ღვინოებით, ღომით, სიმინდით. და ცხენთათვისცა აუხდიდნენ ღომოს ჩალით დაფარებულს სახლებს და აჭმევდნენ ცხენთ, სწვემდენ ჭიგოთა სართა, და აქცევდენ ვენახთა და ბაღებთა ღობეებსა და ბევრჯელ სახლებსაც გვერდებს გამოუქცევდნენ დასაწვავად. რა ესენი იხილა ბერმან, ჰრქვა: - ხუცესო, ამ სოფელს რა შეცოდება აქვსო, რომ ამ ყოფაში გყავთო? ხ უ ც ე ს ი: არაფერი, სტუმრებს უნდა ასე დახვდენო. ი ო ა ნ ე: ახლა კი ვაქებ ქსნის ერისთავიანთ, იმათ უკეთ სცოდნიათ, რაიცა ღონე არს, თავისის ყმის პატივიო. ხ უ ც ე ს ი: რად გიკვირს, შვილებსაც გაუყიდიან აქ თავის მებატონენი თათრებზედ, რომ სკალატი იყიდონ ტანისამოსად და სხვა ფარჩები. ი ო ა ნ ე: ხუცესო, აღსარებაში არ უშლი, ვინც ამას შვრება? ხ უ ც ე ს ი: ბერო, რომ დაუშალო, მშიერი მოვკვდები და ტიტველი, და რა ჭკვა არის? ი ო ა ნ ე: ღმერთო, რა მესმის! - და სთქვა: - ღმერთო, აკურთხე ჩვენი მეფენი და ბატონები, რომ ამისთანა ყოფაში არა ჰყავთ თვისნი ყმანი, ვითა ესე საბრალო ხალხნი! ამ ჟამში კაცი ებოძა დედოფლიდამ და ებძანა: - რადგან ზაფხული შემოვიდა, ახლა ლეჩხუმი კარგი სამყოფია და სახვალიოდ ვემზადებით წასასვლელად და შენც უნდა განემზადოო. თუმცა ბერი ზარობდა, მაგრამ ურჩება ვერღა იხმარა და მოემზადა ესეცა. პირველ წარსულნი ესენი მივიდნენ მარტვლს, და ჭყოინდელისა ანტონის აცნობეს მისვლა დედოფლისა. იგი წინ მიეგება და პატივითა მიიპატიჟა სახლად თვისსა. დედოფალმან შემდგომად ამბორებისა და საუბრობისა აცნობა ბერი იოანე და ჭყოინდელმან მშვიდობით მოიკითხა. ბერი მდახლად ეამბორა. და მცირესა ხანს უკან ჰკითხა ბერსა: - გავიგონე შენთვის, ვითამც მიგეღოს სწავლაჲ აზნაურებითი. ბ ე რ მ ა ნ: ვისწავლე მცირე რამ. და მერე უბძანა ჭყოინდელმან: - საღამოს მოდი ჩემს სადგომს, დიდი ხანია არღარავის შევხვედრივარ სამეცნიერო საქმეზედ უბნობოსისათვის, და მე და შენ ვიუბნოთ რაზედმე, და კიდეც ჩემთან ივახშმე. ბერმან მადლობა მოახსენა და თავის სადგომს წარვიდა. საღამოს ჟამს იახლო ჭყოინდელს. ჭყოინდელმან მიიწვია, დაჯდა ბერი. და მერე ჰკითხა ჭყოინდელმან საფილოსოფოსოთა წერილებთაგან რომელნიმე ჰაზრნი. ბერმან ყოველივე კარგად განუმარტა. და მერე ჰრქვა ბერს: - რადგან კავშირი უფრო მაღალი წიგნია საფილოსოფოსთა წერილთა ზედა, მინდა გკითხო რაოდენნიმე თავნი მუნიდგან.
[იწყება საუბარი პროკლე დიადოხოსის „კავშირის“ შესახებ].
შემდგომად ამა უბნობისა ბერი აღდგა, ეამბორა და წასვლა ენება. მაგრამ ჭყოინდელმან თავისთან იწვია ჭამად. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა მ მოახსენა: უფალო ჭყოინდელო, ღირსია ბერი ოჯალეშის ღვინისაი, ხომ ყველა კარგად მოგიგოთო. ჭ ყ ო ი ნ დ ე ლ ი: მართლად. ზ უ რ ა ბ ა: მე გული დაჯერებული არა მაქვს მაგ ჩემს მოწაფეზედ, თუ თქვენ მოსაწონად მოგახსენათო. ჭ ყ ო ი ნ დ ე ლ ი: თქვენი მოწაფეობისა რა მოგახსენოთ, ნუთუ ეს ბერი იყოს თქვენი მოძღვარი, თორემ ეს თქვენს მოწაფეს არა გავსო. ზ უ რ ა ბ ა: რას ბძანებთ! ქიზიყელია ეგ ბერი და მაგაზე მეტი ვერა ვასწავლე რაო, გული ისევ ყაზახობისადმი მიურბის. ჭ ყ ო ი ნ დ ე ლ ი: ამაღამ აქ მინდა ვამყოფო ჩემთან ეს ბერი და რას მირჩეო? ზ უ რ ა ბ ა: რა მოგახსენო, ვაითუ ქიზიყელობამ მოუაროს და მოგპაროთ რამეო. ჭ ყ ო ი ნ დ ე ლ ი: ერთი ჯორის მეტი არა მყავს რა და ამას ხომ ვერ მომპარავსო! ზ უ რ ა ბ ა: ბატონო, მაგისი უფრო საფიქრებელია, რადგან ყიზიყელიაო. ამაზედ ბევრი იცინეს და მოიღეს სანოვაგე. და მერე გაიყარნენ და წარვიდნენ თვის-თვისად. ხოლო ხვალისა დღე გაემართნენ ლეჩხუმისაკენ. და ამა სიარულში მიიწივნენ ერთსა მთისა მაღალსა ადგილსა ზედა, და მუნ იყო ვაკიანი ადგილი და იქა გარდახდენ სადილისათვის, რომელ ადგილი იყო იგი ფრიად მშვენიერი, და მრავალფეროვანი ყვავილები და დიდად საამო თვალთათვის. მას ჟამსა შინა განიცადა ცაგერელმან ბერი იოანე და მოიკითხა იგი და სცნო მეცნიერება ბერისა. შემდგომად მუსაიფობისა იწყეს ორთავ ერთად სიარული. და მაშინ ცაგერელმან ჰკითხა ბერს: - ხედავ, რაოდენნი სხვადასხვაგვარნი ფესოვანნი ყვავილნი არიან! და მითხარ მე, რომელი ფერი უაღმეტოსებს ერთი მეორეზედ, ანუ რაოდენნი გვარნი არიან ფერებთანი?
[საუბარი ფერთათვის].
ესეგვარი უკვე უბნობა დია მიიღო ცაგერელმან და მერე ისადილეს ერთად. და მივიდნენ ლეჩხუმის სოფლებთა შინა. ბერი მიიყვანეს ერთისა აზნაურისა სახლსა შინა და მუნ მისცეს სადგური, და ვახშამიცა განუმზადა სახლისა პატრონმან. რა ვახშმისა დრო მოიწია, მის აზნაურისა ნაცნობი ვინმე ხუცესი შემოვიდა. სახლის პატრონმან მიიწვია, და ბერიც ეამბორა და გაიცნეს ერთმანერთი. და მერე ბერბან ჰკითხა მღვდელსა: - ესე სოფელი შენი სამწყსო არის? მან ჰრქვა: დია, ბატონო. ი ო ა ნ ე: რაოდენი მოწაფენი გყვანან? ხ უ ც ე ს ი: ბატონო, არ ვიცი სწორედ. ი ო ა ნ ე: რატომ, ვინც აღსარებას გეტყვის, ხომ დასწერ იმათ, რომ თქვენს მღვდელმთავარს აცნობოთ, თუ რაოდენმა თქვა აღსარება, ანუ რაოდენმა მიიღეს წმინდა საიდუმლო? ხ უ ც ე ს ი: არცა ვის აღსარებას ვათქმევინებთ და არცა ვის ვაზიარებთ, ვინც სასიკვდინოდ არ მიიწურება სნეულებითა თუ სხვა მიზეზითა. ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს! რატომ, ხუცესო? წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა აღსარებას იტყოდეს და ეზიარებოდეს ქრისტიანე კაცი, თუ ოთხსავე მარხვაში ვერ განემზადება. ხ უ ც ე ს ი: რავარ იქნება, ვინემ კაცი სასიკვდილოდ არ იყოს, რომ ან აღსარება ვათქმევინო და ან ვაზიარო! მთელს კაცს რათ უნდა ზიარება, ცოდვილი იქნება იყოს! ი ო ა ნ ე: უი, რას ანბობ? და მაშინ სახლის პატრონს ჰკითხა იოანემ: - უფალო სახლის პატრონო, არც თქვენ იტყვით ხოლმე აღსარებას და არც ეზიარებით? ს ა ხ ლ ი ს პ ა ტ რ ო ნ ი: ბარე ორმოცდაათი წლის კაცი ვარ, არც აღსარება მითქვამს, არც ვზიარებულვარ. კარგად მთლად ვარ, არ მეჭირება, ვინემ არ გავიწირვი სასიკვდილოდ. ი ო ა ნ ე: და სხვანიც ესრეთ არიან, ვითარცა თქვენ? ს ა ხ ლ ი ს პ ა ტ რ ო ნ ი: ეგების ორმოცი წლის ბებერი დედაკაცი იყოს ვინმე და მცირე ბოვშები, ამათ თუ აზიარებენ, თორე სხვა არავინ დაეძებს, არც ჩვენი მებატონენი და დიდნი კაცნი. მაშინ ხ უ ც ე ს ი: ეს მართალია და აქ ასეა რიგი. რომ ჰკითხო ვისმე: „აღსარებას არ იტყვი, ანუ არ ეზიარებით?“ მოგიგებს: „ხომ არა ვჰკვდებიო“. ი ო ა ნ ე: მამაშვილობამ, ცუდი რიგი და ზნეობა გქონიათ და არც ქრისტიანული საქმეა. ხ უ ც ე ს ი: ჩვენში ასეა და აწ შენ მიბძანე, თუ ქრისტიანებრივი ზნეთსწავლება რა არის, რომ ვასწავო ჩემ მოწაფეთა.
[შემოკლებით ქრისტიანებრივი ზნეთსწავლულება].
შემდგომად ამა უბნობისა ივახშმეს და მერე თვის-თვისად წარვიდნენ. ხოლო ხვალისა დღე მივიდნენ სასახლესა და ციხესა მურს, რომელსა ძველად ეწოდა თაკვერი. და ბერსა მისცეს მუნ ადგილი და აჩვენეს მუნებური ადგილნი და მდებარეობა და საფლავი მცირესა ეკლესიასა შინა წმინდისა მაქსიმე აღმსარებლისა.
ბერსა ესე ყოველი მოეწონა და იამა და სთქვა: - აქ შესაძლებელი არს განმაგრებად, უკეთუ მტერი მოვალს ვინმე ძლიერი, ვერარაჲმესა ავნებს აქ მყოფთა, უკეთუ შიგავე არ იქმნებიან გამცემელ. ფ ა ღ ა ვ ა: მართალს ბძანებთ, ბერო! ი ო ა ნ ე: ამ მთას უკან რაღა ადგილია? ფ ა ღ ა ვ ა: სვანეთი. ი ო ა ნ ე: დია ძველად ეწოდა სვანეთი, აქ დაიხიზნებოდნენ ერთობის ჟამს ხალხნი, ოდეს ძლიერი ვინმე ყეენი მოვიდოდა ჩვენზედ სამტეროდ. ფ ა ღ ა ვ ა: ჩვენც ასე გაგვიგონია, და ვჰგონებ, მრავალი ნივთიც იყოს მის ჟამისანი დაშთომილნი სვანეთს. ი ო ა ნ ე: დია მრავალი! ამასთან, მცხეთის ეკლესიის კანკელი ოქროს მინანქრით ქმნილნი და სხვანი მრავალნი ძვირფასნი ხატნი და ნივთნი არიან დარჩომილნი აქა. ფ ა ღ ა ვ ა: ჩვენც ვიცით ეგე და ისე ყოველივე ხელშეუხებლად არის და ამისთვის ინახვენ, ვინემ ამის ნუსხას არ მოიღებენ ამისი მეპატრონენი, ჩვენგან სხვის მიცემა არ იქნებაო. ი ო ა ნ ე: ერთ სამეფოდ რომ ყოფილიყო საქართველო და იმერეთი, ვერც მტერი მოგვერეოდა და ვერც ამგვარი ნივთები დაიკარგებოდა. ნახე, უთანხმოებას რა შეუდგა! ფ ა ღ ა ვ ა: მართალს ბრძანებთ მაგას, ახლა რაღა გაეწყობა! და ამჟამად დედოფლის კაცი ებოძა ბერს და მიიწვიეს სადილად. ხოლო ბერმან დაჰყო მუნ ვიდრე ერთი თვე და მერე დაეთხოვა დედოფალს გურიას წასასვლელად. დედოფალმან კმაყოფილებით გაისტუმრა ბერი. და რაოდენისამე დღის შემდგომად განემართა გ უ რ ი ი ს ა კ ე ნ. მისრული ბერი გურიას შეიწყნარეს კეთილად, მისცეს სადგომი, მიუჩინეს კაცნი. და შემდგომად რაოდენისამე დღისა ინება გურიელმან, წინ წარდგება და ეტყვის! - შვიდობით სცოცხლობდეთ, მთავარო გურიისაო! - გურიელმან მადლობა უბძანა და მოიკითხა, უბძანა დაჯდომა. და მოიკითხეს და იმუსაიბეს, და მერე ასადილეს. შემდგომად რაოდენისამე დღისა ინება გურიელმან წასვლა შავისა ზღვისა სანაპიროთა ადღგილთაც და მოსრულთა ხომალდთა გაშინჯვა. ბერსაც აწვია თანა წარსვლად. და განემართნენ ზღვის მხარეს. მისრულთა იხილეს რაოდენნიმე ხომალდნი, და ბერსა დიდად იამა, ვინაჲთგან ჯერეთ არა ეხილვა ხომალდი. და სთხოვა გურიელს შესვლად მას ხომალდსა შინა და გაშინჯვად. გურიელმანც ინება და აღვიდნენ ხომალდსა მას შინა. ბერმან ყოველივე გაშინჯა, რაჲცა სანანახავი იყო მას ხომალდსა შინა, და ესსახედვე ყიბლამა, რომელ არს გზის საპოვნელი ორღანო, და ყიბლამისა მის მაღნინტისა ისარი, რომელიცა ჩრდილოსა და სამხრეთის კერძო სდგების, და მით იმხრობენ ზღვაში მეხომელდენი გზათა და ადგილთა ქვეყანისათა. გურიელმან ბერსა ჰკითხა და განუმარტა ყოველივე. შემდგომად ჰკითხა ბერსა: - მიბძანეთ თვისებაცა მაღნინტისა, თუ ვითარითა სახითა მიიზიდავს რკინასა, და ანუ თვით ვითარი ნივთი არს?
[ბაასი მაღნინტისათვის].
გურიელმან დიაღ მოიწონა ბერისაგან მაღნინტის განმარტება. და მერე მის ხომალდისა პატრონსა შეევაჭრა ცხენსა გურიელი სასყიდლად. და ხომალდისა პატრონმან შთასო ყაფაზასა შინა და აღმოიყვანეს ადვილად ესრეთ, რომელ ორთა უკვე კაცთა დასწიეს თოკსა ჭახრაკსა შინა გაყრილსა და აღმოზიდეს და აღმოიყვანეს ყაფაზითა რკინისაჲთა ცხენი იგი. ბ ე რ მ ა ნ სთქვა: აჰა მეხანიკოსობა, რომელიც ძნელთა საქმნელთა საქმეთა ადვილად აწარმოებენ მეხანიკოსნი! მაშინ გ უ რ ი ე ლ ი: მამაო იოანე, მიბძანეთ, თუ რა არს მეხანიკა?
[საუბარი მეხანიკისა და ნავიგაციისათვის].
გურიელმან მადლობა უბძანა ბერსა და უთხრა: - დია კარგად განმიმარტეთ, მე კვლავაც მინდოდა ამა ხომალდთა გამოწვლილებით ცოდნა, მაგრამ ვერვინ განმიმარტა თქვენსავით. და ეს ხომალდნი ხომ სავაჭრო არიან? ი ო ა ნ ე: დიახ, ამგვართა ხომალდთა სავაჭრო ხომალდი ეწოდება. და თქვენც უნდა იყვნეთ მოსურნე, რათა გაქვნდეთ სწავლა კომმერციისა, რომ მით განამდიდროთ ერნი თქვენნი. გ უ რ ი ე ლ ი: რა არს კომერცია?, ი ო ა ნ ე: კომერცია, ანუ მოფარდულობა, გინა ვაჭრობა, არს ხელოვნება საწარმოებელად ვაჭრობისა და ვაჭრობასა შინა სახმართა უკვე ნივთებთა განცვლად ერთი მეორესა ზედა, სყიდვად და განსყიდვად საქონელთა განზრახვითა მით, რათა მით მოიგოს, ანუ შეიძინოს, უმეტესი ფასი. გ უ რ ი ე ლ ი: დიდი ხანია ამა ხელოვნებისა დაწყება საზოგადოდ ერთა შორის? ი ო ა ნ ე: ესე ფრიად დასარწმუნებელია, რომელ იგი ესოდენ ძველია, რაოდენცა ჰგიეს სოფელი ესე, რამეთუ პირველ დაწყებიდანვე კაცთა მდგომარეობდა იგი ურთიერთისადმი გაცვლათა ნივთთა სახმართა, ვის რაჲ უხმდათ დროსა საჭიროებისასა საცხოვრებლად თვისა, რომელ დღესეცა არს და არიან ესევითარნი მცხოვრებნი, რომელ დღესაც წარმოებს ლაპლანდიასა და ციბირსა შინა, და ესსახედვე შორის მრავალთა ერთა აზიისა და აფრიკისათა და ერთა ამერიკისათა, რომელთა შორის არს ესგვარი გაცვლა და გამოცვლილება ნივთთა ურთიერთისადმი და სხვათამცა ერთადმი. გ უ რ ი ე ლ ი: მონეთი, ანუ თეთრი, იყოა ესრეთ საჭირო პირველ, ვითარცა აწ არს ხმარება მისი, და ანუ ხმარობდენ ძველთა დროთა შინა მცხოვრებნი უკვე კაცნი? ი ო ა ნ ე: პირველ და ძველთა დროთა შინა არცაღათუ უწყოდენ, თუ რაჲ იყო მონეთი, ანუ თეთრი, არამედ შემდგომად მოპოებულ იქმნა ხმარებისათვის კომერციასა შინა. გ უ რ ი ე ლ ი: და ოდეს მოიპოეს ხმარება თეთრისა, ვითარნი უკვე გვარნი იყვნენ მონეთნი ძველთა დროთა შინა? ი ო ა ნ ე: პირველ ხმარობდენ სხვადასხვაგვართა თეთრთა, ესე იგი უწინარეს ტყავისაგან ქმნილსა, მერემეთ - ნაჭერ-ნაჭერსა ოქროსასა წონით, და ესსახედვე ვერცხლსა და სპილენძსა და თითბერთაცა მსახურებად ნაცვლად თეთრისა. ხოლო უკანასკნელ იწყეს სიქისა, ანუ ბეჭდისა, დაკვრა მონეთსა ზედა, ანუ თეთრსა ზედა. მიმცემელნი მისნი სდებენ ფასსა და წონასა ამა თეთრთა ზედა. გ უ რ ი ე ლ ი: რომელნი გვარნი უკვე ერთნი უფრო განათლებულნი შეიქმნენ ამა კომერციათა? ი ო ა ნ ე: პირველ ფინიკელნი, მერეთ ეგვიპტელნი, კართაგენელნი, ათინელნი, როდოსელნი, რომაელნი, ღალლნი, და მერეთ ფრანცუცნი და ფლამმანდელნი. ხოლო ახალთა და ჩვენთა დროთა შინა ინგლისელნი, ღოლანდიელნი, ვენეციანნი, ღენუეზნი და სხვანი უკვე ესეგვარნი ერნი, რომელნიცა აწ განერთვიან და უწყიან სხვათა ყოველთა ზედა კომერციისა ვაჭრობა, ხოლო ამათ ზედაც უმჯობესობენ ღოლანდიელნი ვაჭრობასა შინა. გ უ რ ი ე ლ ი: კაცთა კეთილშობილთათვის ეყვის კომორციისა ხელოვნებისა სწავლა, ანუ ვაჭრობა, უკეთუ არა? - მითხარ მე. ი ო ა ნ ე: აზიურთ თუ მივხედავთ, დასამდაბლებელ და შეურაცხ საყოფელია კეთილშობილთათვის ვაჭრობა, ხოლო ევროპიელთაებრ უკეთუ მივხედავთ, მუნცა მცირედ სირცხვილად უჩნთ განრთვა ვაჭრობასა შინა. გარნა ანღლიასა შინა არა არს სირცხვილი და არცა დასამდაბლებელი განრთვა ვაჭრობასა შინა. და აქვთ ესე ჩვეულებადცა, რომელ კეთილშობილნი უფროსნი ძმები შევლენ ქვეყნისა სამსახურსა შინა სამხედროთა საქმეთა და სამოქალაქოთა შინა, ხოლო უმცროსნი ძმანი იწყებენ ვაჭრობასა. და აწ თითქმის ესსახედ არს საფრანგეთსა შინაცა, რომელ არცაღათუ შეურაცხჰყოფენ თვით ჩინებულთა კაცთაცა განრთვად ვრცელ კომერციასა შინა, რომელნიც არიან სხვადასხვა ხატითა ვაჭრობისათა. გ უ რ ი ე ლ ი: კეთილშობილთ ვაჭრობა რავარ ეკადრებათ! ბარე რომ ვივაჭრო, გინდ მოუკლავარ ვისმე, და ან გავაყიდვინო რამე! ი ო ა ნ ე: ბატონო გურიელო, კიდეც ამისთვის არიან ჩვენნი ხალხნი მდიდარნი, რომ ამ გვარებს თაკილობენ! აჰა, მიხედეთ, ათასი ცხენი რომ გყვანდესთ ჯოგისა, ერთს კვიცს ვერ გაჰყიდით და არც იცით, ვინ წაიყვანს. ესრეთვე ცხვრისა არვე რომ გყვანდეთ, ვერ გაჰყიდით, და ვერცა ძროხათა, და არცა პურსა და ღვინოსა და ესევითართა. და არცა უწყით, თუ ვითარ შეიჭმებიან და დაილევიან ღვინოები, ვის როგორ უხამსთ, ისე მიაქვთ. და ესრეთვე თქვენნიცა დიდნი კაცნი შვრებიან. და ოდეს საჭიროება ითხოვს თეთრსა, რომ გაქვნდეთ, მაშინ ვერც ცხენს გაჰყიდით, ვერც ძროხასა და სხვათა ნივთთა, არამედ თქვენის ყმის შვილებს კი დაჰყიდით და ბევრნიც გათათრდებიან თქვენის მიზეზით. იფიქრეთ აწ, რომლითა უმჯობეს იქმნება ვაჭრობა? მაშინ ყოველთა ღაღადყვეს: - ჭეშმარიტად მართალს უბნობს ბერი ესე! რა უკუიქცნენ სახლად თვისა, ბერმან დაჰყო მუნ რაოდენიმე დღე და მერეთ დაეთხოვა გურიელს. გურიელმან დაასაჩუქრა და ხვალისა დღე წარმოვიდა მადლობელი. და მუნებური თავადი ნაკაშიძე თანა წარმოჰყვა ბერსა მას. გარნა უსწრო მათ სიღამემან და დასდგნენ საჯავახოსა გარდმოსავალსა მთასა ზედა. ბერი მოვიდა სამყოფელსა რაჭის ერისთვისასა ზეინდარს. და იხილა მუნ მსახურ-აზნაური. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა მ სთქვა: აქ დავსდგეთ ამაღამ, მამაო იოანე. ბ ე რ ი: ვისი არს სასახლე ესე? ზ უ რ ა ბ ა: ანტონის ერისთვისა. ი ო ა ნ ე: მაშა მივედ, გამოუცხადე ლოცვა-კურთხევა და ჩვენ მაგიერ სთხოვე სადგომიცა. რა ზურაბ მივიდა, ერისთავს აცნობა ბერისა მისვლა და სახლისა თხოვნა, მან მაშინვე ინება და მიიწვია ბერი თვისთან. მისრული მათდა იოანე ეტყვის ერისთავს: - მშვიდობა შენდა, სარდალ-ერისთავო. ერისთავი ეტყვის მადლობას, მოიკითხამს და შეიწვევს საკუთარსა სახლსა შინა და გამოსცნობს ვითარებასა ბერისა მოგზაურობისასა. ამა ჟამსა შინა ერთი მსახურთაგანი ხელმოკიდებით შემოიყვანს მეთოდი ერისთავის შვილსა, რომელიც იყო ორისავე თვალთა ბრმა, გარნა გონებით ღრმა და მუნებურისა ზნეობითა სრული. ბერმან იკითხა, თუ ვინ არს იგი, და მაშინ უთხრეს: მემოდი დივანბეგი არსო. მსმენელი ამისი აღდგა იოანე და სიყვარულით მოიკითხა მეთოდი, რადგან ადრიდგანვე იცნობდა საქართველოსა შინა. მეთოდიმაც რა გამოსცნო ბერისა მუნ ყოფა, სიყვარულით მოიკითხა და შეიტკბო დიდად, და ჰრქვა ბერსა: - მე თუმცა ხმაი შენი მესმის, გარნა ვსწუხვარ, რომელ ვერა გჭვრეტ თვალით. ბ ე რ ი: გონებით ჭვრეტა უმეტესია, ვიდრე თვალითა. მ ე თ ო დ ი: ეგ ჭეშმარიტია, მაგრამ გონებაც რომ ჰქონდეს და სახედველიცა, ეს უმჯობეს იქმნების. ი ო ა ნ ე: სოფელსა შინა ყოველი საქმე შემთხვევითია და ამისთანა დროს მოთმინება უნდა აქვნდეს კაცსა. მ ე თ ო დ ი: მეტი რა გაეწყობა, დამერწმუნე, საქართველოს მეფის ირაკლის და გიორგისაგან და სხვათა მეფის ძეებთაგან შეტკბობისა და ალერსობის გამო აღარც კი მახსოვდა ჩემი სიბრმე. ი ო ა ნ ე: ნახეთ, თუ ვითარ ნუგეშსა ჰცემს ღმერთი მწუხარებასა შინა მყოფსა კაცთა! მაშინ ა ნ ტ ო ნ ი: მიბძანე, ბერო, თუ რაჲსა მიზეზისათვის ვერღა დაინახვენ თვალდამდგარნი კაცნი? ამ ჟამად ზ უ რ ა ბ ა: ბატონო ერისოავო, რა დიდი განმარტება უნდა, თვალის კაკლები რომ დაუშრტება კაცსა, რაღას დაინახავს. ა ნ ტ ო ნ ი: შე გიჟო, ეგ კი ვიცი, მაგრამ თუ ვითარისა სახითა ხედავს თვალი ჩვენი და ანუ რაჲსა მიზეზით მოგვაკლდება ხედვაჲ, ის მსურს ვისწაო. მაშინ ი ო ა ნ ე: მაგ ხელოვნების მოსწავლემ უნდა ისწაოს ოპტიკა.
[საუბარი ოპტიკისათვის].
შემდგომად ამისა მოიღეს სანოვაგე და, რა ხელჰყვეს, მერეთ, ვითა ჩვეულება არს იმერთა, იწყეს გალობა, დია სასიამოვნოდ სასმენი. და ოდეს სრულყვეს, ი ო ა ნ ე მ ჰრქვა მეთოდის: ჭეშმარიტად იმერული გალობა დია სასიამოვნო ხმა არს და კარგად შეწყობილი, რომელ საკრავსა მიემსგავსების. მ ე თ ო დ ი: მართალს ანბობთ, ქართულ გალობაზედ იმერული გალობა უკეთ არის შეწყობილი, და თქვენ რომელი გისწავლიათ? ი ო ა ნ ე: მე ქართულის კილოთი. მ ე თ ო დ ი: იცით გვარნი გალობისანი, თუ ვითარ არის შემდგარი? ი ო ა ნ ე: ვიცი, რაოდენ შესაძლო არს. მ ე თ ო დ ი: მიბძანეთ, რომ აღვიხსენო ისევ, თუმცა ყმაწვილობას მისწავლია, მაგრამ არღა მახსოვს ნათლად. ი ო ა ნ ე: როგორ გნებავთ, რომ მოგახსენოთ? მ ე თ ო დ ი: თუ რაჲ არს გალობა, ანუ ვითარ სახელიდების, და ანუ რაოდენად განიყოფებიან? ი ო ა ნ ე: გალობა არს ხმაჲა ანგელოსთადმი შემსგავსებული, რომელნიცა წინაშე საყდართა ღვთაებისათა გალობენ: „წმიდაო, წმიდაო, წმიდაო უფალო საბაოთ“. და ამისთვის გალობა თუ არს საღმრთოთა ზედა, სხვებ არა მოიღების. ხოლო გალობა სახელიდების ეკკლესიურსა მსახურებასა შინა მოღებული საღმრთოთა წერილებთაგან სტიხად, პოემად, ანუ წარსაკითხველად ცისკართა, ზედა კანონისამებრ, რომელნიცა არიან რიცხვით ცხრანი... მ ე თ ო დ ი: რაოდენ გვალობს გალობისა ხმა? ი ო ა ნ ე: ყოველს ქვეყანაში, ესე იგი - საბერძნეთს, ევროპიას, არაბიას და სხვათა შორის არს რვა ხმად განყოფილი გალობა, და ამ სახით ჩვენშიაც; რომელ ამაზედ მეტი შეუძლებელ არს, ამისთვის, რომელ საკრავთა ფარდებიც რვანი არიან, რომელიცა თვითეული მათგანი ჟამსა დაკვრისასა გამოსცემენ სხვადასხვა სახედ ხმათა. ხოლო კანკლედი, რომელ არს შინფარდათ წოდობული, იგი მცირედ უკვე განასხვავებს კილოს მშვენიერებისათვის. და რაგვარათაც საკრავსა შინა იხმარება, ესსახედვე გალობასა შინაცა. და ესეც წარმოებს ისევ რვა ხმათაგან. მ ე თ ო დ ი: საცისკრო უკვე სძლისპირი რაოდენ ხმად არს განწვალებულ, ანუ რაოდენის გვარად არს შემდგარი? ი ო ა ნ ე: საცისკრო სძლისპირი არს რვა ხმა, და არიან სრულიად რვა ხმა საცისკრო სძლისპირნი ხუთასი სხვადასხვა ხმად წარმომდგარი. მ ე თ ო დ ი: სამწუხარო სძლისპირნი რაოდენნი არიან? ი ო ა ნ ე: ესენიც არიან რვა ხმა, ხოლო სძლისპირნი სამწუხარონი არიან ყოველნივე სამეოც-სამეოც. მ ე თ ო დ ი: კვირაძლის დასდებელონი რაოდენნი არიან და ანუ „უფალო ღაღადვყავისნი?“ ი ო ა ნ ე: არიან რვა ხმა კვირაძლის დასდებელნი და რვა ხმა უფალო ღაღადვყავისნი“ და რვა ხმა „დიდება აწ და მარადისნი“. მ ე თ ო დ ი: სხვანი ყოველნი საუფლონი დღესასწაულნი ვითარითა ხმითა იგალობებიან? ი ო ა ნ ე: ამა რვათა ხმათა დასდებელთა და რვას ხმას სამწუხაროს სძლისპირზედ ითქმიან და იგალობებიან ყოველთა საუფლოთა დღესასწაულებთა დასდებელნი და ეგრეთვე ზემორეხსენებულისა რვა ხმის საცისკროს სძლისპირთაგან ჰქონან ყოველთა დღეთა და დღესასწაულთა საგალობელნი და სძლისპირნი განყოფით. ხოლო რვა ხმა იგი „დიდება აწ და მარადისი" იხმარებიან ყოველთა გალობათა შინა თვის-თვისსა უკვე დროსა და მათ საცისკროს სძლისპირზედ ითქმიან საგალობელნი საუფლოთა დღეთანი; და ეგრეთვე მწუხრისა და ცისკრისა, ვითარცა ვნებათ კვირისა, ანდრიას საგალობელნი და რვახმოვანი ღვთისმშობლის მიცვალებისა, ფერისცვალებისა და იოანე ნათლისმცემელის თავისკვეთისა. მ ე თ ო დ ი: რვა ხმა სძლისპირნი თვითეული უკვე მათგანი ისევ ერთ ხმად ითქმიან თუ სხვადასხვად? ი ო ა ნ ე: რვა ხმა საცისკრო სძლისპირნი პირველის ხმიდამ ვიდრე დასასრულამდე არიან სხვადასხვა კილოდ სათქმელნი, გარნა პირველისა ხმისა სძლისპირსა ჰქონან ყოველთავე დაბოლოვება, ანუ დასრულება, ერთგვარსა კილოსა ზედა, და ვითარ ამას, ეგრეთვე სხვათა ხმათა სძლისპირთა ჰქონან პირველთა სძლისპირთა მსგავსად დაბოლოება, ანუ დასრულება, კილოთა. მ ე თ ო დ ი: ვითარი სხვაობა აქვს რვა ხმასა დასდებელთა და ანუ ვით განიწვალებიან? ი ო ა ნ ე: რვა ხმა დასდებელნი არან სხვადასხვა ხმანი, არამედ ყოველნივე ხმანი არიან თვისითა მუხლებითა ერთიმეორისა მსგავსნი, რამეთუ პირველის ხმის მუხლნი, არიან ერთ ხმად და ესსახედვე მეორისა, მესამისა და სხვათა. და ვითარცა ესე რვა ხმანი დასდებელნი განიყოფებიან სხვადასხვა ხმად, ეგრეთვე რვა ხმანი „აღსავალნი“ არიან სხვადასხვა ხმანი. არამედ თვითეულს ხმასა აქვნ თვის-თვისსი საკუთარნი „აღსავალნი“ და ესე ყოველნი საკუთართა ხმათა შორის თვისთა ყოველით მუხლებითურთ თვისით არიან ერთიმეორის მსგავსნი. ეგრეთვე მათ რვათა უკვე დასდებელისა ხმათა ჰქონან „ღმერთი უფალი“, ტროპარნი, წარდგომანი და იამბიკონი, და ესენიცა არიან სხვადასხვა ხმად განყოფილნი და ამა რვა ხმასა ტროპართა ზედა იქმნიან ყოველთა დღეთა და დღესასწაულთა გალობანი. ეგრეთვე ითქმიან ტროპარნი, წარდგომანი სამწუხაროს სძლისპირთაცა ზედა და სხვათა დღესასწაულთა წარდგომანი, და ეგრეთვე რვა ხმათა იბაკოთა ზედაცა, მაგალითად: „სიკვდილი რომელი“ და სხვანი იბაკონი. და ესეცა იმცენ, რომელ სამწუხროთა შინა არიან „ნათელი ნათლისაგან“, „ედემი“ და ეგრეთვე დიდის პარასკევის იბაკოცა „რომელი ჩვენთვის ჯვარს ეცვა“. და არიან რვა ხმანი „უფალო ღაღადვყავისნი“ სხვადასხვა ხმად სათქმელნი, და ესე უფრო ძნელსათქმელი არს, ამისთვის რომელ უკეთუ არა არიან ამას შინა დახელოვნებულ მგალობელნი, ვერ ძალედებათ სწორედ გალობად, რათა ერთიმეორესა ხმასა ზედა არა შესცვალონ. მ ე თ ო დ ი: ჭრელებს, რომელიც უფრო მძიმედ სათქმელ არიან, რაოდენ გვარი ჰქონან კილონი? ი ო ა ნ ე: ყოველთა ჭრელთა გვარნი უკვე არიან ოცდაოთხნი კილონი, რომელთაცა სახეები არიან შემდგომნი ესე: 1) ხელმწიფე კილო, 2) ბოხუმი, 3) საჭექენი, 4) სამი საბრუნავი, 5) მცირე საბრუნავი, 6) უცხო, 7) წინა თქმა, 8) დიდი წინათქმა, 9) ოსტაური, 10) ოინი, 11) მცირე ოინი, 12) ყოვლად წმიდის კილო, 13) ასამაღლებელი, 14) დიდი ასამაღლებელი, 15) ნოინი, 16) დაბანება, 17) ჩაბარება, 18) ჩაჟანგული, 19) შეყრილი, 20) მრავალგვარი, 21) ამონი, 22) ახაია, 23) ოდია, 24) დასდებლის კილო. და ესე ოცდაოთხნი კილონი შემოიცვენ ყოველთა ჭრელთა და ამათნი კილონი მიმოელვენ ურთიერთისადმი და იკანკლედებიან. ხოლო ესე ჭრელნი უკვე არიან წყნარად სათქმელნი და ტკბილად სასმენელნი. და ამა ჭრელებთა შორის არს „ალილო არნიკო“ უპირველესი სათქმელი, რომელიც ითქმის ბოხუმად, და ესე არს თვითხელმწიფე კილო, და მერე დაბოლოვდების ალილუიაზედ. და სრულიად „ალილო არნიკი“ არს ექვსის გამოცვილილის კილოთი შემდგარი, გინა შვიდით, გარნა რვა კილოდ სათქმელი, და მხოლოდ არს ალილუია ჭრელად. ესსახედვე სხვანი უკვე ჭრელნი არიან თვითო ლექსად, ორად, ანუ სამად ლექსად შემდგარნი, გარნა თქმასა შინა და გალობასა ფრიად განგრძელდებიან, ვითარცა „გინატრისი“, „დიდი ამინი“, „იხარებს სული შენი" და სხვანი მსგავსნი ამისნი. ესრეთვე ჭრელის გვარნი არიან თვით წირვასა ზედა გალობანი. ესე იგი, - „რომელი ხერუვიმთა“ და „ვითარცა“, „განიცადე“ მეორე კილო და სხვანი. ეგრეთვე არიან სძლისპირნი საცისკროთა და სამწუხაროთა და სერობის გალობათა შინა, რომელნიცა მსგავსებენ ჭრელთა, რომელ არიან „შეძრწუნდა უბიწოსაგან სიტყვა მძლავრისა“, „ნუ მტირ მე, დედაო“ და სხვანი მსგავსნი ამათნი. მ ე თ ო დ ი: რამდენ ხმად ითქმის და შეწყობილია ქართული უკვე გალობა? ი ო ა ნ ე: მგალობელნი უნდა იყვნენ ექვსნი და შეაწყონ ესსახედ, რომელთაცა უწოდებთ: თქმა, მაღალი ბანი და ზილი, ბანი, დაბალი ბანი, ანუ შემდეგი, და დვრინი, ანუ მოძახილი. და ესე ექვსი შეთანხმებული ხმა მაშინ უფრორე იხმარება, ოდესაც ითქმის „დიდება მაღალიანი“ დღესასწაულებში გალობით და მსგავსნი ამისნი. ხოლო სხვათა გალობათა შინა კმა არს: მთქმელი, მაღალი ბანი, ანუ მომძახნელი, და ბანი, ანუ მობანე, ხოლო უკეთუ ამას სამთა მგალობელთაგანი აკლიან რომელნიმე, მაშინ არღა იქნების სასიამოვნოდ სასმენლად ქართული უკვე გალობა და არცა ღიღინი. მ ე თ ო დ ი: ვინ შემოიღო ქართული უკვე გალობა? ი ო ა ნ ე: ძველად ქართველნი გალობდენ ბერძულის ხმითა და მერე ქართული უკვე გალობა გააკეთა გიორგი მთაწმიდელმან ქართველმან, რომელიც იყო ბერძნულსა და ქართულსა ენასა ზედა მეცნიერ და გალობათა და საკრავთა შინაცა გამოცდილ. და მერე უფრორე განაშვენეს იმერთა და მეტადრე გურიაში, ვითა აწ არსცა. და ესე კმა იყავნ. მ ე თ ო დ ი: მიბძანეთ ესეც, ლუკაონებრი უკვე გალობა ვითარცა იწოდება? ი ო ა ნ ე: ლუკაონი არს სახელი ქვეყანისა. და ოდეს პავლე მოციქულმან განკურნა მკელობელი ორისავ ფერხითა, მაშინ უგალობეს ერთა მუნებურთა ხმითა ლუკაონებრითა და იტყოდეს: „ღმერთნი მსგავსებულ არიან კაცთა და გარდამოსრულ არიან ჩვენდა“. და ხადოდეს ბარნაბას დიოს კერპით და პავლეს ერმით და სხვანი. გარნა ესე ლუკაონებრი გალობა იყო მათ ერთა შორის საგალობელი კერპებთადმი, სამხიარულო ხმა, რომელნიცა ფერხულის სახედ მუნებურნი ერნი ერთიმეორეს გარდაებმოდენ და გარემო კერპთა მათ ბომონებისა იქცეოდნენ ამა ხმისა ღაღადებითა. ხოლო ეკკლესიური განმარტებით ითქმის „ლიკ" ბერძულებ, რომელიც ნიშნაეს ეკკლესიათა შინა ორ ხოროდ მწყობრად მგალობელთა, რომელნიც კანანახისა დაძახითა იგალობებენ ორპირად. და ესრეთვე ჯვარის დაწერის დროს რომ ცოლ-ქმართ შემოიტარებენ ჯვარისა და სახარებისა გარეშემო, და ეგრეთვე ჟამსა ყრმისა მონათვლისასა, ოდეს შემოუვლიან მღვდელი და ამქმელი. და ესთავე ოდეს ანუ მღვდელს და დიაკვანს აკურთხებენ და გარშემო ტრაპეზისა შემოატარებენ, ამა ყოველთა ჟამსა გალობისასა ეწოდების „ლიკ", რომელიც ნიშნავს სამხიარულოს ხმასა. და სხებცა, ოდეს ისრაელნი განვიდნენ ზღვასა მეწამულსა და დაანთქა ფარაო მხედრობითურთ ზღვასა, მაშინ ისრაელთა ერთა იღაღადეს ლიკაონებრი ხმაჲ, რომელიც ნიშნავს დას-დასად მხიარულებისა და მადლობისა ხმასა, ანუ გალობასა. შემდგომად ამისა დასრულდა ვახშამი. ბერმან განისვენა სადგურსა თვისსა. და მერე ორისა დღისა შემდგომად გამოეთხოვა ერისთავს და მადლობელი განემართა ვარციხისაკენ (რომელსა ძველად ეწოდა ვარდისციხე სიმრავლისა გამო ვარდისა). რა ბერი მივიდა ვარციხეს, სალთხუცესსა აცნობეს მოსვლაჲ მისი. მან მისცა სადგური და ვახშმად მიიწვია თვისთან. ვახშმისა დროსა რა მივიდა ბერი და იხილა სალთხუცესი. ბ ე რ მ ა ნ რქვა: მშვიდობა შენდა, სარდალ-სალთხუცეს-მოურაო! ს ა ლ თ ხ უ ც ე ს ი: და სულისაცა შენის თანა, კარის წინამძღვარო! ი ო ა ნ ე: არა, უფალო, ჯერ არცკი ვარ ნაკურთხი მღვდელ-მონოზნად! და მერეთ ეანბორნენ ერთმანერთს. და მოიკითხა ბერი და დასვა მახლობლად თვისა. და გამოჰკითხა მგზავრობისა მიზეზნი. და ყოველნვე ცხადუყო ბერმან. ჟამსა ამას შემოვიდნენ ორნი ჭაბუკნი კაცნი, კარგად მორთულნი, და უსალამეს წერეთელს. წერეთელმან მიიწვია თვისთან, ხოლო ბერმან იკითხა ვინაობა მათი. წერეთელმან აცნობა, რომელ: - ესე არს ძმისწული ჩემი, ქაიხოსრო. - ხოლო მეორისა: - ესე არს ძე ჩემი სვიმონ. ბერმან მოიკითხა მშვიდობით. და მერმე თქვა ბერმან წერეთელს: - არა, ამათ უნდა ეწოდებოდეს სხვანი სახელნი, ვინაიდგან ღირსნი არიან. წ ე რ ე თ ე ლ ი: რომელნი? ი ო ა ნ ე: სემ და იაფეთ. წ ე რ ე თ ე ლ ი: მე ნოე არ მეწოდება სახელად, რომ ეგ დამერქმევინა, ეგ სახელნი. ი ო ა ნ ე: ამისთვის მოგახსენე, რომ ამათაც დაჰფარეს შიშლოება მოხუცებულისა. წ ე რ ე თ ე ლ ი: მე არ დამთვრალვარ. ი ო ა ნ ე: სიმთვრალე მხოლოდ ღვინით დამთვრალს არ მიეწერება, სხვა მნიშვნელობაცა აქვს. წ ე რ ე თ ე ლ ი: ვითარ? ი ო ა ნ ე: არაყიც დაათრობს, ღვინოც, ბანგიცა, ბეუშტროცა, ლუდი, პალბოზა, ახტაშირა და ბურახიცა, და მსგავსნი ამისნი. წ ე რ ე თ ე ლ ი: არ მახსოვს, რომ შემესოს. ი ო ა ნ ე: გარდა ამათსა სხვაცა არს დამთრობელი უკვე ნივთი. წ ე რ ე თ ე ლ ი: მითხარ მე. ი ო ა ნ ე: ოქრო, ვერცხლი, მოოჭვილი ნივთი, ნიშანნი და სახელონიცა. წ ე რ ე თ ე ლ ი: რაჲ განყოფილება აქვს ღვინით დამთვრალსა და მაგა ნივთებითა დამთვრალსა? ი ო ა ნ ე: ესე, რომელ ღვინით დამთვრალი მალე გამოიფხიზლებს, ვინაიდგან ღვინისა თვისება წინააღუდგება გრძნობათა ჩვენთა და დაასუსტებს, და ვერღა მიართმევს რიგიან ტვინსა საგრძნობელსა მას. მაშინ კაცი იგი როტავს და ბოდავს, და ვერღა განსჯის ღვინის აღსრულის ორთქლისა გამო სტომაქით, რომელიც შეეხება ტვინისა წვრილთა ნერვებთა და ამისთვის დააბნელებს ცნობასა მისსა. გარნა ასეგვარი სიმთვრალე არა გასწევს ერთისა ანუ ორისა ჟამისა კიდე, ვინაიდგან მალე დაცარიელებულ იქმნებიან ბუღნი იგი და მოინელებს სტომაქიცა და ისევ ეგება კაცი იგი პირველსავე მდგომარეობასა შინა. გარნა ვერცხლითა და ოქროჲთა და გამდიდრებისა გულისთქმითა დამთვრალი ვერა ოდესღა გამოიფხიზლებს, და მაშინ დაივიწყებს ყოველსავე და დაჰკარგავასცა განსჯასა, მოიძულებს თვისსა უფროსსა და კეთილისმყოფელსაცა, ესთავე თვისსა მშობელსა, ქვეყანასა, და მოყვასთა თვისთა, და არღა იზრუნებს, თუ რაჲ შემთხვევად არს მისა ანუ მეზობელთა თვისთა, რომელ გვაქვს ამისთვის მრავალნი უკვე მაგალითნი. წ ე რ ე თ ე ლ ი: პირველად მითხარ ვერცხლისმოყვარებისათვის, თუ რაჲ არს, და ანუ ანგარება, და მერე გითხრა შენ ჭეშმარიტი პასუხი ამათთვის. ი ო ა ნ ე: ვერცხლისმოყვარებაჲ არს ძირი ყოვლისა ბოროტებისა და მანქანება ყოვლისა ღონიერებისა, თუ რომელისა ძალით მოიხვეჭოს იგი. ხოლო ამას შეუდგების ანგარება, შური, ამპარტავანება, დიდებობა, პატივისმოყვარება და ოდესმე მკვლელობაცა. და აქა ვსთქვათ, რომელ ანგარება საჩინოებს შრომათა შინა აწყმოჲსა მდგომარეობისა ჩვენისა და მყოობადისა ცხოვრებისათვის. ოდესცა იგი განვალს საზღვრისგან, მაშინ დაშრეტს კაცთმოყვარებასა და მოყვანებულ ჰყოფს ერთა მოტყუებისა და ბოროტმოქმედებისადმი. ვნება ესე დამოკიდებულ ამას სჯულსა ზედა თვითდამმარხველობისასა, და არს არამართლიადი შეთანასწორება სჯულისა მის. ეგრეთვე არს საფუძველი განზრახვისამებრ განსადიდებლად გარეგანთა სარგებლობათა და უაღრესობათათვის. განზრახვა და გამოძიებაჲ მათი ერთა უკვე მცირეთა ანუ დიდთა ზედა უფლებენ ზომიერებისამებრ ძალითა გარემოებისათა, რომელიც მოზარდობს აზრთა შინა ერთსა გვარობისასა. მიზეზისამებრ ამისა ანგარებასა აქვს უკვე უდიდესი ხელმწიფებაჲ. განზრახვა, რომელსა ზედა იგი დაფუძნებულ იქმნების, არიან ამა გარემოებითა: 1) ზრუნვა თვითმცველობისათვის თვისისა მშობელობითითა განღვიძებითა, რომელითაც შეგონებულ გვყოფს ჩვენ. 2) თანასწორობითსა დროსა შინა წინადვე სამძლევლოდ განმზადებულ გვყოფს ჩვენ სარგებლობისათვის ჩვენ მიერ გრძნობილთა საგანთა ზედა, ვინაიდგან იგინი მიზიდულ ჰყოფენ თვისად ყურადღებასა ჩვენსა. 3) დაუცხრომელობითი მზრუნველობაჲ მდგომარეობათა და ბედნიერობათათვის სახმარობს ყოველსა ადგილსა შინა, სადაცა უკვე დადგინებულ არს საკუთრებაჲ. 4) სიმდიდრე მიწთრომილ გვყოფს ჩვენ ყურათმღებელობისა ღირსეულებისადმი. ამა უკანასკნელისა განდიდაბისა გამო სჯული უკვე ამაღლდების სამოქმედოდ სჯულსა ზედა თვითდამცველობისასა წარმოებისა გამო ერთა შორის ანგარებისაგან. ანგარნი უკვე არიან ორგვარ: ესე იგი განმაბნეველნი და ძუნწნი. განმაბნეველნი უკვე იქმნებიან ჩვეულებისამებრ თვითმტაცებელ და მყოფი აღტაცებულითა სურვილითა დატკბობისათა. ხოლო ძუნწნი უკვე იქმნებიან ფრთხილ და ხელმოჭირებით და აღვირასხმითა მოშიშნი მოუკლებლობისათვის ნაანგარებულისათვის. ანგარება და თვითმოყვარება ხშირადრე იქმნებიან სიტყვათა შინა ერთმნიშვნელნი, გარნა გემოთმოყვარება, ამპარტავანება და ცუდმედიდობა არცა მცირედ თავმოყვარე, ანუ ვსთქვათ უკვე ესრეთ - არცა მცირედ სხვათა კეთილთა მწადნელი, ვითარცა ანგარი. ხოლო ბონი ანგარებისა და ვერცხლისმოყვარებისა მდგომარეობს არა ზომასა შინა მზრუნველობისასა, არამედ განუსვენებლობასა შინა საკუთარისა ფიქრისა თვისისა სარგებლობისა და შეძინებისასა. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: ბატონო წერეთელო, ამ ბერმან ქართლი, კახეთი, იმერეთი, ოდიში და გურია მთლად მოირბინა თეთრის შოვნისათვის და რატომ თავისთავს არ ასწავლის, თუ ესდენ ცოდვა არს ვერცხლისმოყვარება? წ ე რ ე თ ე ლ ი: ეგე სამღვდელოთ ჩვეულება არს, თითონ კი უნდა შეიკრიბონ და მიიხვეჭონ და ჩვენ კი გვამხილებენ. ი ო ა ნ ე: არა, უფალო ჩემო, ჩვენ მხოლოდ ლოცვით ვთხოვთ მოწყალებას. და ვის როგორ ნებავს, ისე მივიღებთ მათგან მოწყალებასა. მაგრამ მე სხვებ მოგახსენე. წ ე რ ე თ ე ლ ი: მერწმუნე, მე ყოველსა შინა მართალ და ჭეშმარიტ ვარ და, ვითა შენ ჰგონებ, ესთავე სხვანიცა ხალხნი. მაგრამ ჩვენ საზოგადოდ გვაქს - ზემოპირს კი განვიხილავთ ნივთისას და შინაგანის ძალის გამოძიებას კი არ შეუდგებით. და ესრეთვე, რა სიტყვა ითქმის რამე ესგვარ, მას ერთი-ორად უფრორე მეტს შესძინებენ და სიცრუითაცა აღავსებენ. და მე ამას მხოლოდ გეტყვი, რომ მებატონე კაცს და ყმაწვილ კაცს რაოდენიმე არიან საქმენი, რომელნიც დაკლებულ ჰყოფენ საქმისაგან, ესე იგი: 1) მლიქვნელნი კაცნი როდესაც იპოვნიან თვისთა მებატონეთა თანა საქმეთა და იშოვნიან სასმენელად ყურსა მისსა, მაშინ ყოველსავე ვერაგობასა თვისსა მას ზედან მოიხმარებს და შეაცთუნებს. თუმცა ჰგონიეს მისსა მებატონესა ანგელოზად, გარნა იგი არს ეშმაკი, ანგელოზისა სახედ შეცვალებული. და თვით უნდა აქვნდეს მფლობელსა ცნობა თვისთა მახლობელთა და ქვეშევრდომელთა. 2) ყმაწვილთა კაცთა თანა ვეზირობა და მათგან რჩევისა მიცემა, რომელიც დია სუსტი იქნება და ვერც სარგებლიანი რჩევა ამისთვის, ვინაიდგან არა არიან იგინი საქმესა შინა დახელოვნებულნი და არცა უცხოთა ქვეყნებთა მნახვნი, რათა მუნებურნი ზნეობანიცა უწყოდენ, და მალეც მოტყუვდებიან - ანუ ნივთით, ანუ აღთქმით, ანუ თვით მიმფერებლობითა და ქების მიწერითა და ცუდთა საქმეთა ზედა დამოწმებითა, რომელ ესე ყოველნი მძლეველ არიან ჭაბუკთა კაცთა. 3) სხვის ქვეყნის კაცის შეყვანა სამეფოთა საქმეთა შინა და მინდობა თავისა თვისისა და საიდუმლოთა და ნებისამებრ მისის ქმნა საქმეთა. ესე შინაგანთა ქვეშოვრდომილთა დიუწყებს წინააღმდგობასა. და მაშინ იგინიცა შესცვლიან ჯავრით თვისსა მზრუნველობასა მფლობელისადმი თვისისა. და მაშინ უფრო მეტადრე, ოდესაც ვინმე იქმნების გამოძებულ თვისისა მეფისაგან მამულისა ორგულობისათვის და ანუ ცუდკაცობისათვის, და მიიღებს მას სხვაჲ თვისა სანდოდ კირისა კაცად, იფიქრე, თუ იგი ვითარ იქმნების მლიქვნელ და დამამტკიცებელ ცუდთა განზრახვათა ზედა მთვარისათა სარგებლობისა და პატივისათვის თავისა თვისისა? 4) თვითრჩულობა და დაუდგრომელობა სიტყვითა ზედა თვისთა მეფისაგან. ხოლო და ესე კმა იყავნ, რომელ ამა ოთხთა ზემოხსენებულთა მიზეზთაგან შემოხდა მეფეთა შორის სიძულვილი, მოყვარებთა შორის მტერობა, ერთგულთა ყმათა შორის შური და შემოხიზნულთა კაცთა მკვლელობა, რომელიცა გვაქვს მაგალითად საბუთი ფაშა ახალციხისა, რომელიცა აღთქმითა თეთრისათა შარიც-ფაშისა მიერ მოაკვლევინებს ზემოხსენებული ფაშაჲ. და ესე იქმნა ესგვართა მრჩეველთაგან ჩვენთვის საკიცხევარი საქმე. და ესეგვარმან უწესობამან და ფიცისმტეხელობამან შობა განხეთქილება ურთიერთისა შორის. და მე რაოდენ ვეცადე განმართვად ამა უწესოთა საქმებთა, ეგეოდენ აღიძრნენ სასიკვდილოდ ჩემდა. და აწ საჯე შენ, პატიოსანო ბერო! და ესრეთ დასრულდა უბნობა. მოიღეს ვახშამი და შემდგომად სრულყოფისა წარვიდნენ თვის-თვისად. ხოლო ხვალისა დღე ბერი იახლა მეფესა და გამოეთხოვა. მეფემან უბოძა საბოძვარი და ბერი განემართა გელათის სანახავად. რა მივიდა ბერი გელათსა, აცნობეს გენათელს მისვლა ბერისა. მან უბოძა სენაკი. ბერმან გამოიცვალა საგზაო ტანისამოსი, იახლა გენათელს და მდაბლად ეამბორა. მან შეიტკბო კეთილად და უბძანა: - უკეთუ გსურის თაყვანასცემა ეკკლესისა, წარვედ და იხილე! ბ ე რ ი: ერთი ამ ეკკლესიის თაყვანისცემისათვის და მეორე თქვენთვის გიახელ. გენათელმა უბძანა დეკანოზს წარყვანება მისი და წირიყვანა ბერი იგი. რა შევიდნენ ეკკლესიად, ბერმან თაყვანისცა წმინდათა ხატთა და მერეთ გაშინჯა შენებულებაჲ ეკკლესიისა მის. სთქვა: - კურთხეულ არს ღმერთი, ვინაჲდგან ქართველთაც სცოდნიათ ძველად არხიტეკტურობისა ხელოვნებაჲ. და აკურთხა მეფენი აღმაშენებელნი ამა ეკკლესიისანი და განმაახლებელნი მისნი. და მერე აჩვენნეს საფლავნი მეფეთანი, და ამასთან - თამარ მეფისა და დავით აღმაშენებლისა. მერეთ ბერი ემთხვია საფლავსა მას და სთქვა: - ჰოი, საზოგადო მამაო და ქართველთ მხსნელო, ვითარ დაგფარა შენ მიწამან, რომელიცა იყავნ წინამეწყვ ქრისტეს წინააღმდეგთა სარკინოზთა და ქვედამცემელ მათი და განმსვენებელი მართლმადიდებელთა! შეშდგომად ამისა იხილა ხატი ხახულისა ღვთისმშობელისა ლუკა მახარობელისაგან გამოწერილი და შემკობილი ძვირფასად, რომელსა გვირგვინსა შინა უსხენან თვალნი ყეენისაგან შეწირულნი, ოდეს განუჭირდა მხედრობათა მისთა და თვით მას, რათა მშვიდობით განრინებულიყო. ევედრა ხატსა მას და თვისისა გვირგვინთაგან აღმოიღო სამნი თვალნი ძვირფასნი და შესწირა მას, რომელთა სახელები არს ესე: 1) კედელა, 2) ობოლა და 3) შედგა. და ამასთან სხვანიცა მრავალნი ძვირფასნი ხატნი შემკობილნი და ნაწილები, წიგნები საღმრთონი და შესამოსელნი სამღვდელონი და მიტრები, რომელთა შორის იყო ძველი სამღვდელო ქუდი არონის ქუდის სახედ შეკერილი. და ამას დაუწყო გულსმოდგინედ ბერმან სინჯვაჲ. ამჟამად შემოვიდა გენათელიცა და რქვა ბერსა მას: - ვითარ მოგწონს ეკკლესია ჩვენი? ბ ე რ ი: ვითარიც ქება მსმენია, იმაზედ გარდამეტებული ყოფილა ვითარცა შენობით, ეგრეთვე სამკაულითა. და ესეც, რომ ძველი სამღვდელო შესამისელნიც გქონიათ. ესე სულ დიდება არს ამა ეკკლესიისა და თქვენიცა, ვინაიდგან კეთილად დაგიცვამთ. გ ე ნ ა თ ე ლ ი: მართალს ბძანებთ, რომ მრავლის მტრის ხელისაგან დაიფარა ღმერთმან და ჩვენმან გულსმოდგინებამანცა. და გთხოვ მომიგოთ ყოველივე წვრილად ძველთა სამღვდელოთა საყდრისა და შესამოსელთათვის განმარტებით! და მერე წამოიყვანა გენათელმან საწოლსა თვისსა. უბძანა დაჯდომა და გამოჰკითხა შემდგომითა სახითა ესრეთ: - ვითარ იყო შენებულ კარავი იგი, რომელიცა მოსემან შეუმზადა ისრაელს სალოცველად, და ანუ რაოდენ დიდ იყო და ანუ რაოდენ განყოფილად, და ანუ სამკაულნი მისნი რაჲსა ნიშნვიდნენ?
[საუბარი ძველისა კარავისათვის და სამღვდელოთა სამკაულთათვის].
და ესრეთ დასრულდა უბნობა. გენათელმან კარგად განუსვენა ბერსა და მერეთ ბერი გამოეთხოვა და ბედნიერი წამოვიდა მუნით. და მოიწივა ბერი ადგილსა მოწამეთასა, სადაც ასვენიან გვამნი წმინდათა მოწამეთა და მთავართა დავით და კონსტანტინესი, რომელნიცა იყვნენ ძმანი. მისრული მათდა ბერი ანბორებითა და კრძალულებით თაყვანის ცემს. და მერეთ წარმოვალს მუნით და მოვალს საღამო დროს წირქვალსა სოფელსა შინა, სადაც სცხოვრებდა უკვე დედოფალი იმერთა ანნა. და ამა ჟამსა შინა ბერმან აახლო ზურაბა, მდაბლად ლოცვა-კურთხევით მოსვლაჲ თვისი აცნობა დედოფალს. დედოფალმან რა სცნო იოანე ბერისა მისვლა, უბოძა სადგური და უბრძანა ზურაბას, რათა შემდგომად დასვენებისა იახლოს ბერი იგი. რა იოანე დასადგურდა, მცირესა ხანისა შემდგომად მივიდა იგი დედოფალთან და მდახლად მთაყვანებელმან მოახსენა: - მშვიდობა თქვენდაა, დედოფალთ-დედოფალო! და მან უპასუხა: - და სულისაცა შენის თანა, წინამძღვართ-წინამძღვარო. ი ო ა ნ ე: უი, ბატონავ, რათ მკიცხავთ? დ ე დ ო ფ ა ლ ი: და შენ რაღად მომიხსენე ესრეთ დედოფალთ-დედოფლად? ი ო ა ნ ე: მე ჭეშმარიტებით მოგახსეხე, ვინაჲდგან დადიანისა და გურიელისა მეუღლენი დედოფლად იწოდებიან, და რადგან იგინი არიან ხელთა ქვეშე თქვენთა. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: მე სადღა, რადგან აწმყოსა დროსა შინა ვითა მწირი ესრეთ ვცხოვრობ ამა დაბასა შინა! ი ო ა ნ ე: მაინც თქვენი უკვე ღირსება არ მოგაკლდებათ, სადაც გინდა სცხოვრობდეთ. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: რადგან მეცნიერი ხართ, თქვენ იცით პატივი ჩვენი და სხვათა რომ არ იციან რა, იმისას რას ბძანაბთ? ი ო ა ნ ე: თქვენ უნდა დაითმინოთ, ვინაჲდგან ბრძენი ყოველსავე დაითმენს. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: ეს ხომ გსმენია, შენს სულგრძელობას ჩემი დღეგრძელობაც უნდაო. ი ო ა ნ ე: მართალს არს ბძანება ეგე, მაგრამ რადგან კაცნი ქვემდებარე ვართ ბედნიერებისა და უბედურებისა, ესე ორნივე შემთხვევითნი არიან და ამისთვის სიმხნე და მოთმინება თანა გვაძს. იქნება ბოლოს უფრო დიდს პატივსა და ხარისხსა შინა აღხვიდეთ. მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: ჩემო ხელმწიფევ დედოფალო, ამ ბერის ლოცვით ყველა შეიძლება, რადგან ახლაც წმინდა ადგილნი მოილოცა. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: სადა და სად იყავ? ი ო ა ნ ე: გელათს და მერეთ მოწამეთს, ორგანვე ვილოცე თქვენთვის და შეგავედრე. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: მაგ ქომაგობისათვის არას გაჩუქებ, ეს მითხარ სწორედ, გენათელს აღსარება არ უთხარ? ი ო ა ნ ე: რა საჭირო იყო ჩემთვის? დ ე დ ო ფ ა ლ ი: რადგან ეფთვიმეს უთხარ აღსარება. რატომ მაგასაც არ უთხარ? ი ო ა ნ ე: არც წინამძღვრისათვის მითქვამს და არც მაგისთვის, ვინაჲდგან ჯერეთ იერუსალიმს არ მივიდოდით. დ ე დ ო ფ ა ლ ი: მაშა, გავს, რომელ ამხანაგი არა გყოლიათ და მარტო შენ ვერ გაგიბედავს თქმა აღსარებისა. ი ო ა ნ ე: ამხანაგი ვინ უნდა მყოლოდა? მაშინ ზ უ რ ა ბ ა: შე რეტიანო, როგორ არ იცი მამალი და ძერა? ი ო ა ნ ე: რა განმარტება აქვს მაგას? ზ უ რ ა ბ ა: აქაური და იქაური მემკვიდრენი, რაც რომ მელამ მათ უყო, ის საქმე ამათ მათ უქმნეს. ი ო ა ნ ე: მაშ მე ოფოფად მდებ? ზ უ რ ა ბ ა: მართლად, კარგად მორჩი ორისავე ხელთაგან და წვერის ფერიც გიგავს ოფოფის ბუმბულს და ცუღლუტობაც. ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს, რას ანბობ, შე გიჟო! და მერე ბევრი იცინეს, და ამაზე დასრულდა ესე უბნობა. შემოდგომად ამისა უბძანა დედოფალმან: - მამაო იოანე, დიდად მსურს, რომ შემოკლებით მომითხრა ცხოვრებაჲ და წამებაჲ ამა მოწამეთაჲ, და ეგრეთვე ვინცა-ვინ საქართველოსა შინა წმინდანი ეწამნენ. ი ო ა ნ ე: რაოდენ ძალმიძს, ხელმწიფეო ჩემო, სოგახსენო... და ესრეთ დასრულდა რა უბნობაჲ, დედოფალმან მადლობა უბოძა ბერსა. და ორი დღე მუნ დაჰყო ბერმან და მერე საჩუქრით გასტუმრებულ იქმნა. ბერმან მიმავლობასა შინა იხილა ბოქოულთხუცესი, რაოდენისამე კაცითა მიმავალი. და მივიდა მის თანა. მოიკითხეს ერთმანერთი. და რა მიიწივნეს ჯრუჭულას წყალსა ზედა, იხილა ბოქოულთხუცესმან ხუთი კაცნი მომავალნი. და იცნა ბოქოულთხუცესმან, რომელ ესე იყო აზნაურთაგანი რაჭისა, რომელისა შეპყრობა ჰქონდა რწმუნებული მეფისაგან ბოქოულთუხუცესს. მაშინ უბძანა თვისთა თანამყოლელთა, ვიდრე ორმეოცდაათთა კაცთა შეპყრობაჲ მათი. და ესენი, მისრულნი მათდა მშვიდობიანისა სახითა, ზედადაესხნენ და შეიპყრეს უფროსი მათი. და რა წარაქციეს და ენებათ ხელისა შეკვრაჲ და ზედან დააწვნენ, მაშინ ესე ორმეოცნი უკვე კაცნი ერთიმეორეს ზედა დააწვნენ და ერთმანერთს დაუწყეს ძარცვა. რომელიმე თოფსა აგლეჯდა ერთიმეორეს, რომელომე ხმალსა, რომელიმე სასწრაფოს და ყაწიმთ. სხვანი ტინისამოსს ხდიდენ და ახევდენ, რომელნიმე წაღებს აძრობდენ ერთიმეორეს. და ამა ყოფით იგი კაცი ქვეშედამ გაუძვრათ და გაექცათ, და ამათ ერთმანერთი დაძარცვეს. რა ესე იხილა ბერმან, მივიდა, უთხრა ბოქოულთხუცესს: - ეს რა საქმე იყოო, ან იმ კაცს რად იჭერდით და ან ერთმანერთი რად გაძარცვეთო? ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: მეფის ბრძანება მქონდა იმ კაცის დაჭერისა, და აქა შემხვდა და დავიჭირე ასე ღალატობით. ბ ე რ ი: მეფის ბძანება რომ განგეცხადებინა, განა არ დაგმორჩილდებოდა იგი კაცი? ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: ბერო, ვგონებ, შენ აქაური არა იცი რა. ბარე სამი წელიწადია ამ კაცს დავდევთ და ვერ დავიჭირეთ. თვით მეფეც რომ იყოს და უბძანმს მისი დაჭერა ანუ სხვა კაცისა, სამი-ოთხი კაცი უნდა მოკვდეს, არა თუ მეფის სიტყვით დაგვეჭირნოს. ი ო ა ნ ე: უი, მამაშვილობამ, ცუდი რაჲსა მიმართობაჲ გქონიათ. ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: ბერო, რას უბნობ „რაჲსა მიმართობაჲ“ საჭმელია თუ სასმელი? ი ო ა ნ ე: როგორ არ იცით, უფროს-უმცროსობა არა გქონიათ. ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: მაშა ბერები ხომ არა ვართ, რომ მეფის სიტყვით და ანუ სხვა ჩვენის უფროსის სიტყვით დავეჭერინოთ ვისმე! ხელი უნდა გამოვიღოთ, კაცი მოვკლათ, რომ იმით პატივი ვიშოოთ. ი ო ა ნ ე: უი ჩემ თავს, კაცის კვლით პატივის შოვნა ღმერთმან შენს მტერს მისცეს! ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: მაშ ისე უნდა ვმორჩილებდეთ ჩვენს მეფეს, რომ როგორათაც თქვენი მეფენი ერთის ბძანებით დაიჭერენ კაცსა და ზურგშიაც ბევრს ურტყამენ? ჩვენ გლეხს რომ ჯოხი ურტყას ვინმე თავისმან უფროსმან, უნდა მოკლას მაშინვე მან კაცმან, რომ აქოს ქვეყანამ მისი მამაცობა. ი ო ა ნ ე: და თქვენ რომ ის კაცი დაიჭირეთ, ერთმანერთი რათ დაცარცვეთ, ის კაციც წაგივიდა! ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს ი: ბერო, ამისთანა არეულობაში ერთმან მეორე უნდა გაძარცოს, რომ შინ ცარიელი არ მივიდეს, და ეს იმიტომ მოხდა. ი ო ა ნ ე: ნუ გამიწყრებით, მგლის ხასიათი გქონიათ. თუ სისხლი მოეცხო ერთისა მეორეს, მაშინ ერთმანერთს შესჭამენ მგლები. ბ ო ქ ო უ ლ თ ხ უ ც ე ს მ ა ნ გაიცინა და უთხრა: ბერო, მართალს ანბობ, მაგრამ რა ვქმნათ, ტყის კაცნი ვართ, თუ ასე არ მოვექეცით, არას გვემსახურებიან ჩვენნი კაცნი. ჩვენც ვიცით, რომ ცუდი საქმეა, და არცა ვინ არს ესრეთ სწავლული. ჩვენში ხუთი-ექვსი კაცი არ იპოება, რომ ეგ იცოდეს, განა თქვენსავით არს სწავლა და მორჩილება? და ამ სახით გაიყარნენ. ბერი გამოემართა ქართლისაკენ და ბოქოულთხუცესი წავიდა სახლად თვისა.