[1404 წლის] 29 მაისს, ხუთშაბათს, შუადღისას ელჩებმა მიაღწიეს დიდ ქალაქს, რომელსაც კალმარინი (სურმარი) ერქვა. აქედან ექვსი ლიგის მანძილზე მოჩანდა მაღალი მთა, რომელზეც დიდი წარღვნის დროს შეჩერდა ნოეს კიდობანი. ეს ქალაქი გაშლილ მდელოზე მდებარეობს, ერთი მხრიდან ჩაუდის მდინარე არაქსი (კორრასი), ხოლო მეორე მხარეს ისრის გასროლის სიგანის ღრმა ხრამი თითქოს გარშემორტყმოდა ქალაქს და მიიწევდა მდინარისაკენ. ეს ხრამი და მდინარე ქალაქს მიუდგომლად აქცევდა, რადგან ქალაქს მხოლოდ მდინარისა და ხრამის შეერთების ადგილიდან შეიძლებოდა მისდგომოდი, მაგრამ აქ მაღალი კოშკებითა და ორი ჭიშკრით გამაგრებული ციხე-სიმაგრე იყო აშენებული. ეს ქალაქი კალმარინი ითვლება წარღვნის შემდეგ ნოეს ტომის მიერ აშენებულ პირველ ქალაქად.
ქალაქის მაცხოვრებლები ყვებოდნენ, რომ დაახლოებით რვა წლის წინ ტარტალიის იმპერატორმა თოხთამიშმა (ტეტანიმ) ალყა შემოარტყა ქალაქს და ორი დღე-ღამის განმავლობაში შეუჩერებლად უტევდა მას და მესამე დღეს გაიმარჯვა: მან დადო შეთანხმება ქალაქთან, რომ მისი ხალხიდან არავინ შევიდოდა, თუკი ქალაქი დათანხმდებოდა გარკვეული ყოველწლიური ხარკის გადახდას. იმპერატორი დათანხმდა ამაზე, მაგრამ მოითხოვა, რომ ქალაქის ჯარის ნახევარი მას გაჰყოლოდა საქართველოში (ხურგანიაში) მის მეფე გიორგისთან (სორსოსთან) საბრძოლველად. როცა კი მაცხოვრებლებმა მისცეს მოთხოვნილი ჯარი, მისი ბრძანებით კვლავ დაესხნენ ქალაქს, ძალით აიღეს იგი, გაძარცვეს, დასწვეს, დაანგრიეს და ამოწყვიტეს მაცხოვრებლები. ამ ქალაქის მოსახლეობის უმეტესობა სომეხი იყო და თუ რატომ დაკარგეს ეს სომხური მიწა ქრისტიანებმა და დაიპყრეს მავრებმა, ამაზე სხვა დროს მოვყვები.
1404 წლის 2 ივნისს, ორშაბათს, Посланники остались там тот день, что приехали. Позже в войске императора персидского они увидели сына владетеля этого замка и говорили с ним. А у сеньора этого замка был и другой /29б/ сын, моложе того [первого], и он сказал посланникам, [74] что этот его сын грамматик и хороший знаток языка и что, когда по воле Господа Бога они будут возвращаться [от Тамурбека], он отпустит с ними [этого своего сына], чтобы они отвезли его к государю королю [Кастилии] для того, чтобы он порекомендовал папе сделать его епископом в этой земле. И достойно удивления, что этот замок держится среди стольких мавров и в столь большом отдалении от христиан и что и армян они обращают в католиков в угоду Господу Богу. На другой день, в понедельник второго июня, уехали оттуда и заночевали в поле, так как не смогли дойти до [какого-либо] селения. В тот день им показали замок с левой стороны, называемый Алинга (Алинджа) 270. Он стоял на высокой горе, окруженный стеной с башнями, а внутри его было много виноградников, садов и засеянных полей, много воды и пастбищ для скота. А на самом верху был замок.
Когда Тамурбек победил султана персидского, которого звали султан Амад (Ахмед) 271, и захватил его землю, он скрылся в этом замке Алинга. И [Тамурбек] в нем осаждал его и его людей три года. А [потом] Амад бежал и укрылся у султана вавилонского, где находится и теперь 272.
270. Попытка взятия крепости Алинджа была предпринята Тимуром еще в 1387 г. В 1395 г. царь Грузии Георгий VII (1393—1407) совместно с эмиром Шеки Сиди Али разбил войска Мипаншаха, в то время правителя Азербайджана, осаждавшего упомянутую крепость. Тимур в это время готовился к индийскому походу и только зимой 1399 г. вновь появился в Грузин. Блокада крепости Алинджа продолжалась с перерывами 14 лет (с 1387 по 1401 г.). Крепость неоднократно выдерживала атаки войск Тимура. См.: Тизенгаузен В.Г. Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды, т. 2, с. 125; История Грузии. Ч. 1. Тб., 1950, с. 295; История Азербайджана. Т. 1. Баку, 1958, с. 200.
271. Имеется в виду четвертый правитель из династии Джалаиридов (1336—1432) Ахмед Джалаир (1382—1410). Джалаириды были одной из династий, унаследовавших после распада государства Хулагуидов владения ильханов в Ираке и Азербайджане. См.: Бартольд В.В. Ахмед Джалаир. — Сочинения. Т. 7. М., 1971, с. 488; Босворт К.Э. Мусульманские династии. М., 1971, с. 215—216. См. также при меч. 272, 280.
272 После завоевания Тимуром Багдада (1393 г.) Ахмед Джалаир бежал в Египет к мамлюкскому султану Баркуку (1382—1399). С египетской помощью он в 1394 г вернулся в Багдад, где продержался несколько лет и в 1401 г. вновь бежал после вторичного захвата города Тимуром. В Сирии был посажен в тюрьму и освободился только после смерти Тимура, в 1405 г. За короткое время Ахмеду удалось отвоевать свои владения, однако вскоре он был вытеснен из Азербайджана. Погиб в 1410 г. в битве под Тебриэом. См.: Бартольд В.В. Ахмед Джалаир, с. 488.
1405 წლის მარტსა თუ აპრილში, თავრიზის მახლობლად დაბანაკებულ ომარ მირზას კარავში არეულობისას ბანაკში ხმა გავრცელდა, რომ "ტარტალიის იმპერატორი ედიგეი (ედეგუი) და მეფე გიორგი (სორდო) დაესხნენ თავს."
ამ დროს [1405 წლის 19 მაისიდან 11 ივლისამდე] წამოვიდა საქართველოს (გარგანიის) ის მეფე, რომლის შესახებ თქვენ უკვე მოისმინეთ. იგი შეიჭრა ყარსისა (აუმიანის) და არზრუმის (ასხერონის) მიწაზე, რომლებიც დიდ სომხეთში არიან, მივიდა თავრიზამდე (ტურისამდე). გაძარცვა და გადაწვა მრავალი ქალაქი და სოფელი, რითაც დიდი შიში გამოიწვია. თავრიზელი მაჰმადიანები ფიქრობდნენ, რომ მეფე [ომარ მირზა] მივიდოდა მათ მიწაზე [დასაცავად]. მან ეს არ გააკეთა, მაგრამ ერთ მოხუც დიდებულს, რომელსაც სახელად ომარ თობანი ერქვა, უბრძანა წასულიყო ხუთი ათასი მხედრით საქართველოს მეფის წინააღმდეგ; გარდა ამისა, თავრიზისა და სხვა მხარეების რაზმებს უბრძანა მას შეერთებოდნენ; სულ შეიკრიბა 15 ათასი მხედარი. დიდი სისწრაფით გაიარეს თავრიზის ქალაქი და გაჩერდნენ ერთ ველზე, რომელიც დიდ სომხეთშია და ალათაოდ იწოდება. გაიგო ამის შესახებ იმ მეფე გიორგიმ (სორსომ), მოვიდა ხუთი ათასი მხედრით, დაესხა ერთ ღამეს მათ თავს, ბევრი მათგანი დახოცა, ვინც გადარჩა, თავრიზს შეაფარეს თავი. მაჰმადიანები დიდმა შიშმა და შეშფოთებამ შეიპყრო. ამბობდნენ, რომ ქიაფირებმა დაამარცხეს მუსულმანები. (ქიაფირებს ისინი უწოდებდნენ ქრისტიანებს, ანუ ხალხს, რომლებიც [მათი აზრით] კანონების გარეშე ცხოვრობდნენ, ხოლო თვითონ მუსულმანები, ანუ რჩეულები ნამდვილი კანონებით ცხოვრობდნენ). ზოგიერთი კი ამბობდა, რომ დამნაშავეები თვითონ კი არა, მათი პატრონი [ომარ-მირზა] იყო, რომელსაც ბედი არა სწყალობდა, იღბლიანი ბატონი თემურბეკი იყო, მაგრამ ახლა ის უკვე მკვდარი იყო.
Во вторник, восьмого сентября, [посланники] уехали оттуда и с ними находился тот чакатай, который должен был проводить их по приказу владетеля Аумиана. Он повел их дорогой на Гурганию (Грузию), а путь на Арсингу, которым они ранее шли [в Самарканте], остался левее. Заночевали в одном селении, принадлежащем владетелю Аумиана. На другой день поднялись с рассветом и двинулись через очень высокую гору. Спустившись с нее на другой стороне, увидели замок на высокой скале, называемый Таркон (Тортум) 534. Этот замок захватил сеньор Тамурбек и обложил его данью, а относится он к владениям Гурга-нии. Заночевали в селении, [стоящем от замка] на расстоянии одной лиги. Два дня шли по этим горам. В пятницу, двенадцатого сентября, подъехали к другому замку, называемому Бисер и принадлежащему одному мавру моле, а мола у них значит доктор или ученый. Этот мола принял [посланников] с почетом, и они откушали у него. Вся эта [страна] находилась в смятении от Караотомана и других людей, [многие] бежали отсюда со своими стадами. [Посланники] сразу же уехали оттуда, и проводник ведший их, сказал, что необходимо встретиться с одним сеньором, живущем в городе под названием Аспир (Испир) 535, к которому [159] у него было письмо от его господина, и они должны были заехать [туда]. Дорога, по которой они ехали от Тар кона, гориста и труднодоступна. Сеньора этих земель звали Пиахакабея, а земля эта богата съестным, несмотря на то, что гориста.
На другой день, в субботу, встретились с этим сеньором и преподнесли ему [в подарок] два платья из камки. [Посланники] откушали с ним, и он им выделил человека, который проводил бы их до земель Трапизондской империи. В тот день заночевали в одном селении у подножия горы.
На следующий день, в воскресенье, они поднялись на высокую безлесную гору. Подъем шел [на расстоянии] четырех лиг и был так крут, что люди и животные взбирались с большим трудом. В тот же день они ушли из земель Горгании (Грузии) и вступили в земли Арракиеля; горганы (грузины) люди хорошего телосложения и красивой наружности, а вера их подобна греческой, а язык особый.