ხუმლა კოჩი
ქოჸოფენია, ქოჸოფენია
ბრელი ზღვაში მინოხ,
ბრელი გვალაში გინოხ,
სოდგენ ქიჸანას ჸოფე დინდარი
ბრელი ანთასი წანეფიშ კინოხ.
მუთუნ მესიაკონს ვაკოროცხედუ,
თე კოც უღუდუნ არძო თი ღმალა
თიში ორინჯიშ ეფშა რდჷ ზღვაპიჯი,
ეფშა რდჷ ვე დო ეფშა რდჷ გვალა.
ჸუდე გეუდგჷდ ორქოთ გოჸილი,
არეშუმიში ნოხით გორჩილი.
ბახჩა უღუდუ სამოთხეცალი,
სქვამი პირეფით გითოფორჩილი,
მარა ირფელიშ მოწონუა რდჷ
თე დინდარიში სუმ ქომოლსქუა.
ართ მაჟიაში გეჸვენჯეფი რე,
ჟირი ხოლო რდჷ სქიოლანიჯგუა.
მუჟამც უკჷლაშის შერსულ ეჩ წანაქ,
სუმხოლო სქუა ქიჭანუ მუმაქ.
უწუ - ჸუდეში მულახუნათი
მუთუნ კოც ვეჸი ქაშუას ჭკუაქ,
ქიჸანა ფართო - ჯგირსქვამით ეფშა,
არძო კოჩიშო გორჩქინელი რე
დო რჩქინა უღუ ხვალე თი კოცჷ,
მით თე ქიჸანას გოჯინელი რე.
თქვა დინდარი რეთ, ჰა, ჩქიმი ღმალა,
ორინჯიშ ეფშა მინდორი, გვალა,
მარა ქოძირით თქვათ გაჭირება,
დო ქიდიგურეთ თიშ გინოღალა.
ოკო ქეშიტყვათ, მუ რენი ხანდა,
თიშ ლიგონუა შეგილებუდან.
თქვათ ოხანდელით გილითჷ-მილით,
იგებ უჯგუში ბედიქ გებედან,
ამდღარი იშო ართ წარმოწანას
სოლე გოკონან, თეში გილართით.
მარა წანაქჷ მუჟანც გეთუას,
სუმ ხოლო სქუაქ ჸუდეშა დირთით.
გათუ თე რაგადი, თითო სქუასჷ
ოშ-ოში ორქო ხეს ქუდაკინუ,
დოხვამ თინეფი მარანიშ კარცჷ,
თითო სუმიშა მორძგვშე დართინუ.
დიდა ირჩქილედ
ათე რაგადემც,
დო ჩილამურით
თოლი აფშუდუ,
შური აკორობუდ,
გური აჭუდუ
დო აკა წუნცუ
ბოშეფც ვარცხუდუ.
ვაკოდ ჩარცხია,
მარა მუს იქჷნდ,
სო შეულებუდ
უნჩაშიშ გინორთ,
მუთა გალედჷნ,
ჯგირო უჩქჷდუ.
ტყურა რდჷ ნგარა,
ტყურა რდჷ ჭიროთი.
ჩილამურც იკენც,
გურც იკეკეჩენც,
თაშ გუგონებუ,
ვაშინერც ნგარანი
დო მუთუნ კოცჷ
ვეიოჩირთ თინა,
მუთ უღუ ართშა
ჸვაში ჭარანი.
მეტყობუნც ნანა,
დაჩხირც აბენენც,
ჭვიშტარემც ორთჷ,
ოხვამერც ბენენც.
ჩეშ გოთანაშა
ინა სერც ტახჷნც,
ნათელეშ წამალც
შხვაშხვანერც კაკჷნც.
ელადგინც ბოშემც
ოკურცხინუანც,
წამალემც, ორზოლც
ხეს ოკინუანც.
მუშ ხე დო დუცუ
თინემც გულუანც,
ნამუ ქუღუნი,
არძენცჷ ფარას
დო ძუძ-კიდირით
უხვამანც შარას.
***
იდეს, იდეს
ჯიმალემქ.
ამდღა იდეს,
ჭუმე იდეს.
მასუმა დღას ართი აკანც
სუმ ორთ შარას ქიმიოდირთეს.
მონწყეს კვარამი
ათმაჸია,
ქანჭყეს ღვინიშ
ქაცლაშია.
ჭკომეს, შვეს, იბირეს
დელია დო რაშია.
უკული გედირთ უნჩაშიქ,
უკულაშემც უწუ თაში:
ანწი ბორჯი მულირი რე,
ჯიმალეფი, ჩქინ ჩარცხაში.
ოკო იბდათ ჩქინ-ჩქინით,
მობრსათჷნი ჩქინ-ჩქინ ჭარა,
ჰა, თენა რე ჩქინი ოლჷ,
სუმო ირთუ თინი შარა.
იბდათ, სოლე გალინანი,
წარმოწანას გილაბრთათ
დო ართ წანაქ გეთუასი,
კინ თე აკანც დუართათ.
ჯიმალემქ დეყაბულეს,
მუთ უღუდეს,
სუმო გირთეს,
გაჯუნეს ართიანც,
მუშუშ შარას
ქიგიოდირთეს.
***
უნჩაშიქჷ ოში ორქო
გინივაჭრჷ, ორთინუ,
წარმოწანას ბრელ მუთუნი,
ძირუ საქმე ოქინუ.
სოდე ვეიწატყურედჷნ,
მიდაღალა ოჯგვინუ,
ხეშე აკა ვაგუტებუ,
ნამუს თოლი ობინუ.
ლიშის მიკაბინანცჷნი,
თექი ენწყჷნც არგუნც,
პიჯალას ქიმერჩანცი,
ხინჯის მეიკვათჷნც.
შქირენულო ქორძირასი,
ჭკიდის ვეგლაიტახჷნც,
წულირ საქმეს ახვადჷნი,
უარესო ბანძღჷნც.
ათეჯგურა მოხუჯურო
წარმოწანა გათუ,
ოში ორქო უღუდუნი,
ჟიროშიშა მათუ.
ოშქარქჷთი შეარსულუ,
მუმაქ მუთი დაგურუ.
უნჩაშ მუჭო ორთჷდჷნი,
გვალო თის ქაგურუ
დო თიშ ნერი მოხუჯურო
წარმოწანა თიქჷთ გათუ,
ოში ორქოშ საგამათ,
ჟიროშიშა გაკოკათუ.
უკულაშის ირი ართო
ჩიჩიეფი ახვადჷდ,
ლეხის ქეშეხვადჷდჷ-და
მარობითჷ გაბანძღჷდ.
ალინალედ თინეფიშა,
დღა მუთუნი ვახარჷდ,
ვართი დუდი ოცოდჷდ,
ვართი ფარა ონარღჷდ.
წარმოწანაქ თეში გეთუ,
ართ კაპეკი ვაპალუდუ,
ვართი ღართი მუკაქუნდუ,
ვართი ჩაფლა მაპალუდუ.
***
სუმიხოლოქ ოკიკათჷ
კინი თი სუმ ორთუ შარას,
სუმი სქუა მინურცუნი,
თით თიქ მუჭო ვაგეხარას.
მუმა ამბეფც გითმოკითხენც,
მუქ აღოლეს თე ართ წანას.
დიდა ჯუნუნც თითო-თითოთ,
ხიოლიშე ღურუ ნგარას.
უკულაშის ქიმეჩეს
მუკოქვენჯი, მადვალარი,
დიო მითას უკითხირ,
მუ უღუნი მადვალარი.
დო თელ სერცჷ რხინი ორდ,
ოკაშუმუ მუმაქ კათა,
ათეჯგურა ქეფულაშათ
გამაღეთჷ ოკნაკათა.
მაჟირა ოჭუმარეს, მუმაქ ქჷმიჭანუ სქუალეფი: "აბა,ბაბაია, მუ მოგიღალ, ნანაია?" - კითხჷ. უნჩაშ ჯიმაქ გელეღჷ ოში ორქო. თის მაჟირა ოში ქჷმნატკვაჩჷ დო უწუ: "ა, ბაბაია მიღუდუნი, მაჟირა თისხი მიბგია". მახოლო მიღუდუნი, ჟირი თისხი ქომიღუნია," - უწუ ოშქარქ დო მუმაში წოხოლე ჟიროში ორქო ქიგლანწყუ. "მა უჩაფლეს ჩაფლა მუვოდვი, უოსარეს ოსარე მუკუოქუნი, შქირენული დო ჸუმენულცუ ფჩი დო თაშინე ჯიმალეფიში უკულაში ფარა მათ ვამიშებუ, მარა ჸუდჷშა წიაკალი ვამოპუნაფუ, არძო ოკვორიგია" - უწუ უკულაში სქუაქ. მუმას ვახიოლებჷ, მარა მუთა უთქუალჷ. უნჩაშემც დურთინუ მუშუში ფარა, უკულაშის ხოლო დუკოროცხჷ ჟიროში ორქო, დოხვამუ სქუალეფი დო კინი ართი წანათ გუტუ მაგებუშა.
მაჟირა ულასჷთი ოწმახიანი ჯგუათ იჸუ. უნჩაშემქ ჟიროშ-ჟიროშიშ გამათ - ოთხოშ-ოთხოში ქჷმიღეს. უკულაშის ნამუ მეუღუდუნი, თითი გაკურიგებუდუ დო ჸუდეშა გაკობურდღონილი მუკოქვენჯით გეკლასალუ.
მუმაქ ასეთ ქეფიანო დოხვადჷ სქუალემც, ხოლო დაპეჯებულეფი ჸუნდჷ, მაჟირა დღას ვაგუჭყორალჷ უკულაში სქუაშანი თეში თისჷთ შხვა ჯიმალეფისხი ფარა ქიმეჩჷ დო გუტუ კინი ართი წანათ.
უნჩაშიქჷ მუში ფარა
გინივაჭრჷ მუნართინუ,
გაჭირებულც ახვადჷდ-და,
წიაკულშა ვემკუჯინუ,
ათეჯგურა მოხუჯურო
წარმოწანა ასეთ გათუ,
ოთხოში ორქო უღუდუნი,
ბრუოშიშა მათუ.
ოშქარქ უნჩაშიქი თეში,
ართი წანა გა-თუ,
ოთხოშ ორქოშ საგამათ
თექჷთ ბრუოში გაკოკათუ.
უკულაში ჯვეშობურო
ჩიჩიემც ახვადჷდ,
გაჭირებას უძირჷნდჷნ
იშო დუდი ვანარღჷდ.
თეში ნერო დღაქი იდ,
თუთქ იდ, წანაქ იდ,
წარმოწანაქ მუკილჷნ,
შქვით კაპეკიქ ქალასქიდ.
მეურც ჸუდშა, ძალამც ოშქურ
მუმაშ გოჭყორინიშა,
მუ ქიმინას, გურქ ვაჩინ,
ანგარინე მინიშა.
ირფელ მუში ნასაქვარც
სხუნუნც კილი კილიშა,
მარა სოთა მიაგორუ
აკაბურცხა კილიშა.
თქუ: "უბადო აშო ვაფშ,
ვართ მინებუ კოჩიშა,
ანწ გორდილი კოჩი ვორექ,
ქჷმობრთი თე გვარ ბორჯიშა,
უბადოსჷ ანწი ვეფქჷ,
დობჭკაჭკანი ოშიშა.
მუმაქ გომიჯოგუასი,
ვამიძირუას თოლიშა".
თე შვანც დოლანტ სამანცარი
გიცანცალუ ბოშიქ გალ.
ქოძირ, მიდგენ ქვერსემ მინდორც
ომაღურეთ ქიგლეძვაძვალ,
ღურელიშა ძირღი მუსკუ,
გილუნთირ, გილუჩერჩელ.
ბოშიქ, თეში მაძირაფუქ,
გესორ, გეხანგ, გეშერ.
ძირღი ღურელს კუჩხის მუსკუ,
დუცუ ქუას უხირცქუანც,
შქერიში ჭინ ჩუნაფილც
ოჭიშის უჟიფუანც.
მინი დოშურდუ დო გაჩენდ,
მინ ართბაშათ აწუკინანც
დო კინ გურიშ გოხარცქილი
შქერიშ ჭინს ღურელს მუნჭანც.
ქაქანჩ, გაჲწუჟღიფუ
ბოშიქ თე კოც ღურელი ხეს,
უწუ: დღასუ მის უძირ,
ქართუდესი ჯიმა თეს?!
შურო გაღა ვანორღვენო?..
შურო ღორონთი ვანორჩქვენო?!"
ე კოჩქ უგამ: "ჩემერცხი, ჩიჩქ
სი ე საქმეში მუთა გიჩქ,
ექ მა გურცუ თეშ ქჷგმოსოფ,
თელ ქორდასი შქას გოფსოფ.
შქვით შაური გემიძჷდ,
შქვით კაპეკიქ ქჷმნასქიდ.
მეუ, ხეს ნჷმ მიჩალჷ,
მოკო, საქმე ვათუე,
თელქჷ ფარა ვამუჩუ-და
ღურელც გინვოგაფუე."
ბოშიქ უწუ: "თე ღურელც,
სქანოთ უჯგუ, ანწი ჩერცხე,
ა შქვით კაპეკი, ჩქიმი ფარათ
თე ღურელცჷ მა ეშეფრსხე.
ღურელც გაფა ვეშულებუ,
მუშოთ გოკო, ვადმანებე,
მუდგაზჷმა უსოფუე,
მუთუნიშა ვაგარგებე.
დეყაბულუ თე კოჩქჷთი,
შქვით კაპეკი გინაგაფუ,
უკულ მუქუთ ქჷმეხვარ
ღურელ დიხას დანთხორაფუ.
დირთეს სუმი ხოლო ბოშემქ ჸუდეშა. მუ ბორცჷთი მუმაქ ქეშიტყუ, უკულაშის ასეთ მუთა მოჸუნაფუნიე, გაჭყორჷ დო უწუ: "მეუ, ამუდღარი ვიშო ჩქიმი თოლემქ ვარძირას, სოლე გოკონი, თეურე გილართია".
დიდაქ ბრელი ინგარჷ, მარა მუ გალედჷ. ბრელი ნგარა დო ბრელი კილოთიში უკული გაგმეთხუ დიდაქ ბოშის, ქომონჯიშ ნაშქურენჯი მუში ხვამაში მოხ მუთა უჸუნუაფუნი თეშ.მეურც მუმაშ გინნარაჸა,
მეურცუ დო მინგარც,
ჩილამურცუ მიობუნცუ,
დუღას ოთქვარშალუანც.
რაგადანც: ჟინიში ორთა,
ბედი, მუშე გელამისქვი,
მუ გიჩირთი მა ეფერი,
საქმე თაში მოთ გომიჩქვი.
ბაბა მუშე გომიჯოგე,
სქანი ხორცის მუშე აჩი,
ღორონთქ ირო ჯგირი რღოლ,
მა ვამოკო მუმაში განჩი.
იდჷ, იდჷ, იდჷ იდ დო
მიშელ უჩა ტყაშა,
მარა ძალამც ქაშქურუ
ოჩო კოჩი ტყაშ მაფაშა.
ძიუ-ძიუთ მიგაგჷ
უშარე ტყას ჯაშე ჯაშა,
რუმეს შურო მუთ ალინე,
შარა ცინდაში მაფართაშა.
დოშურდ, ჯასჷ მიაკინ,
ოკო, ჭიჭე მისვანჯასი,
მარა გალ, ქიმიოკიჟინ,
ქიგთახვილუ მიდგენ ჯასი.
"ბაბა, ჩქიმდა ნჷმ გოშქურუ,
ნჷმ რექ მანტებელი,
სი სქუა დო მა მუმა,
მა ვა ვორექ მარჩებელი.
მუმაკინი, ნჷმ მიჯინექ,
სქუა, თოლი კონწარით".
თაში უწუ ბადიდიქ
ბოშის ჰამო ხონარით.
ბოშის ასეთ ოშქურუდუ,
ფირქიქ მიაჩ ანდანერქ.
მირექია, - დოუძახ
შიშიშ გინოთანთალერქ.
უგამ: "სქანო ფური ვამკო,
იფუფჩუა ართ ღორონც,
ჩქიმი გვარი მუშოთ გოკო,
მიძახუნა ხუმლა კოც.
მეურქ ფარაშ ოშიბუშა,
დიო ჯგირი მიღუ ჭყანა,
გურიწჸულ იფხანდენქ,
ნახეჭეჭის ქომუჩანა.
ოკო ფარა თაშ ნაკათაქ,
უჩა დღალემც ქეშემნახას,
შხვა ოღალით ვადვამონკე,
ჩქიმ ნახანდიქ დამიბაღას".
ბადიდიში ახვამლაფაქ
ბოშის ძალამ ახიოლ,
უშქურანჯო ხე ქიმეჩ,
მიაკინუ, მიახოლ.
ქეჩიუ მუში გაჭირება,
უფულუო, კილიშ-კილშა.
ბადიდც მუთა უჩიებინ,
ვამუძინუ თქუნი თიშა.
მუბორცჷთი გეჩინებუ
ბოშ ბადიდიქ ართიანი,
დეჯიმალან დემაჸალან,
დოდვეს თეშ ნერ აპიანი.
გინოჭყვიდეს, მუს ქიშინან,
ირფელი ართო შქას გორთანი,
უკულ მუმა-სქუალურო
გოღურჯოლეს ართიანი.
***
ქედირულუ ჰამას ბოშიქ,
ბადიდს ვალურც, თხილანც თის,
ბოში თეში გემოშა რე,
ოკონ რდასი მუში თის.
ღიფა დაჩხირც ეკოჯან,
მეურჩ დოლო ნაცალა,
ჟი შქართუნო მუნაქუნც
ვარდი ახალი ნაფალა.
დაჩხირი პიც შხვა დო შხვას
ბადიდი ორთ ოჭკომალც.
ნოტყიშ ხორცი შხვაშხვანერც
არძა ჭაფურიაცალც.
თე ბორც ქოძირ,
მუდგენი დიხას ნწყუნც,
პანჯჷნც,
ჯალაგანც,
ჯალემც ორჩანც,
ქუალემც ორღვანც,
თოლემც ორზანც.
მიაჯინ ხუმლა კოჩქ,
ქიჩინ მუ რდუნი,
გვერშაპი რე უწუნდური,
ფუო შურქუ წურთჷნი.
მოხუჯურო ქჷდეკინ
შქილი-საგან, შქურდუმი,
თინა ვარი, ვაიჩქჷდან,
ხუმლა კოჩი შქურდუნი.
გურჩამილო ტერც უჯინე,
გორუნც ბორჯი მოხუჯურც,
ბოშის ხოლო მუთა უჩქ,
ანგელოზიშორო ლურც.
შურ წინდამი
მიღილოჟ,
მიღიფუ
ღუნცუ ბურცხუ,
თოლშე ნორცხვას ელმარღვანც,
პიჯშე დუღას ეკმაბუნცუ.
ქვერსემი რე,
გვალაშ მაშხვა,
გოჟიფელო
ონჭჷ ცაშა,
ართ სოფელი ქჷგანტირე,
ნარქი ოჩეში მაფართაშა.
ბოშისჷთი მიანჭჷ დო
ბადიდქ შკვილი აკაშქუ,
ქიმიოსხაპუ უშქურანჯო,
ყამა კისერს ქიგიაშქუ,
გვერშაპიქჷ გამნირთჷ,
პიჯიეშე ქჷდაფაშქჷ.
მოუნჭ ყამა ხუმლა კოჩქ,
ოკოცალჷ, ოკოჩქაჩქჷ.
დო თე გვერშაპი,
შურ დინაფილი,
კონკიშა ჸოფედუ
ორქოთ ეფშაფილი.
დო თიშ ქვარაშე
გჷმორღვაფილი,
ართ ჯორიშ ხარგა
ორქო-ვარჩხილი
ბადიდიქ დონთხორ
ართ ჯაში თუდო,
დიხა ჩაფლათ დო
ცა მიოჩქ ქუდო.
ნძორი ზისხირი
რდჷ-და თე გახოს,
ბადიდქ წიაკალი
ვადიტუ სარხოს.
ოჭკომალ წვაწვილი,
შხვაშხვანერი ზადილი,
გაგმუნწყუ ბოშის
ჰამო სადილი.
გოკურცხუ იქჷთ,
თოლ ბჟალარაცალი
გააბარჩხალუ,
ბადიდქ ოჭკომალი
წოხლე ქაწუნწყუ:
"ჭკომი, ბაბა"-ვა,
ჰამას უწუ.
ბოშის არძენცჷ,
მუქუ ვეხეცჷ.
ბოშიქ ჭკომია
ბრელი ეხვეწჷ.
მუთაქჷ გურთჷ
დო უკულ ჩერცხჷ.
მუჭო მარსხებელი
ხუც ალურდუნი
ვაუჩქჷდ მუთუნი
მუ მელჷდჷნი.
ჩქინი ბოში დო ხუმლა კოჩქ
ხოლო იდეს გოთანაშა.
ოკასერეს, მითილესი
ართი უდაბური ტყაშა.
ბადიდქ ქოჩხაჩხ
კაჟის ოკვეცალი
გაკარზ დაჩხირი
თაკარიცალი.
სქვერი ქჷმიღჷ
მუთი ჭალაჸვალი
დჷგახუტორედ
ძელი დო ძვალი.
დაჩხირი პიცჷ
წკირით შხურნაფილი
თე სქვერიშ ხორცი
შიშქილაცალი
ბოშის ქაწუდგჷ
თითხას სვართილი.
ბოშიქ ჭკომ ოჭკომალი, ეხვეწ ბადიდის, ჭკომია, მარა იქ მუთუნი ვეხეც. ბოშიქ ჭკომუა გასურუნი, იშ ქელენჯირჷ დაჩხირი პიც დო ჰამას ქიდირულუ. თე ბორც ქოძირ ბადიდქ, ქჷმიხინკოლ ჟირი დუდამი გვერშაპი. პიჯიშე დაჩხირც ორღვანც, თოლემც თაკარო ორზანც, ჯალემც ორჩანც, ჭიჭე ხანც გაჩერდ, კინი ქათილინუ დო ბოშიში ოყინტალო ნარქი გაქიქინუ. ხუმლა კოჩქ ქაჸოთ შქურდუმით ქუა, დოჸვილ გვერშაპი, გოჩხოტ, გაგმურღ ჟირი ჯორიში ხარგა ორქო-ვარჩხილი, დონთხორ დიხას, დოწიმინდუ გვერშაპიში ნძორი, ბოშის ვანი აშქურინენია დო. გიკურცხინუ ბოშიქ ოჭმარეს. ხუმლა კოც ვადურულუაფუნი, მუ უჩქჷდ, მარა ძალამც უკვედ, თე კოჩი ოჭკომალც ვაჭკომუნდუნი. ქიკაკალ ბოშიქ დო კინ მიდართეს შარაშა. მასუმა სერც ხოლო თეში ქჷმოხვად, მუჭო წოხოლენი სერემც. ასეიანი გვერშაპი სუმდუდამი რდჷ დო ქვარას სუმი ჯორიში ხარგა ორქო მულნოძვედ შურიმოწიკვილც.
***
გოთანდჷნი, ქაკაკალჷ ხუმლა კოჩქ ბოშის დო კინი იდეს შარაშა. ამუდღა იდეს, ჭუმანი იდეს, გეღანი იდეს, თე მარას იდეს, თი მარას იდეს დო ოკული ეკილეს ართი გვალაშა, გიჯინეს იშო-აშო დო ოქინაფუს ვა ქჷმაბინესო თოლი:ართი აკანც
მიშე წყარც
ჭიჭე კოკი
ქაშექანც.
მართუ კოკის
მუკი, მუკი,
გახუტოლჷ
გინძე სუკი,
ვამიკანჭუ
ქუა, დიხა,
სუკის გინოდგ
ორქოშ ჯიხა.
ორქო ჸილოთ
მოქარგილი,
ჸორში გინოდგ
მოკვაკვილი.
ჸორშიშ თუდო
შარა მინაბ,
თექი ორქოშ
კარი გილაბ.
კიდალა წკირით
გოჩხორჩხილი რე,
კოჩიში ხოკოთ
გოხორგილი რე.
მინ დოჸორადე,
მინი ქოჸორდჷ,
გიკვე, თესხი კოჩქ
მუნერო ჭყორდუ.
ზღვაში მაფას,
რჩინ-ჸვერეს
მუ ორკჷდასი
ნოტე დოხორეს.
ცა დიხა შქას
თიში მაშხვას
მის ძირ ღმალიერც
თიჯგუა შხვას.
ჰა თაშ ჟიმოლე
დო თაშ თუდოლე
მუთი ზღვა ქორენი,
თიშ ხეშ თუდო რე
დო ბრელი დიხეფით
ზღვეფიში გალე
ცა-დიხა შქას
ისხი მის გალე.
ანთასი ხვამარდი
ხარგელი გილარე
თაქ, თე ზღვემც დო
თენეფიში გალე:
დო ზღვა დო ქვიშაში
თე რჩინ მაფას,
ათე ხუგეგის,
ათე ჸვერეს,
აკა ხვალე ჸუნც
ოსური სქუა,
ფალო ტვინი რე
დო ფალო ჭკუა.
ცაშ თუდო კოც
შხვა ოსური სქუა
მითნც ვაუძირ
ათენა ჯგუა.
მითი ქოძირჷნცი,
არძა რაგადანც,
ოკორდასიე
ღორონთიში სქუა.
ტანშვინგალი,
მუთ ჩე ჯა რე,
თოლი ხვიჩა,
პიჯი ბჟა რე.
ათეცალი სამანცარც
მუმა დუცუ
გულუანც.
ჟი გიმურე
ორქოშ ჸუდეს,
ბჟა დო თუთა
გალაჸაფუ,
შხვაშხვა ხენწფეშ სქუალეფი
მოინალეთ გაფაფუ.
დუც შულადა
გათაჩინჷ,
მაღურუ რე მაფა რჩინჷ,
ქოუჩქ დღალემქ დაკოროცხ,
მალას აჸი შურიშლაფა
დო გინოჭყვიდ მითინ კოჩიშ
აშო მუნოსინდალაფა.
გილ ხონარქ
ზღვაშე ზღვაშა,
თელ ქიჸანას,
ძგაშე ძგაშა.
ზღვაში ხენწიფე
თუთარჩელას,
მუში სქუას ათხინცია,
მორთას, ძირას მის ოკონი,
ფარას კოჩი ვათხინცია.
მუჭო გოლ თე ხონარქი, სქაქ უციას თოფურცი, თეში ქოციუ ზღვაში ხენწიფეშ დოხორეშა შხვა დი შხვა ხენწიფეში სქუალემქ. არძას ოკოდ ძღაბიში ქომონჯობა. ხენწიფექ გაგმანწყუ ძალამი დიარა. ართი მარას შუმა დო ქეფალა რდჷ, ცხენეფიში რულაფა, ღანკიშა ჸოთამა, ბურთუა დო რიკიში ჸოთამა. ართიანც ონირზჷდეს ხენწიფეში სქუალეფი, - ვარი მა ქჷმუვეწონებუქია ხენწიფეში ოსური-სქუას დო ვარი მავა. ართი მარაში უკული კითხჷ მუმაქ ძღაბის: "აბა, ბაბა, ნამუ გისხუნუნია". ძღაბიქ არძაშა ზღვაში თუდონი ხენწიფეში სქუა ქისხუნუ. ხენწიფექ დიდი ამბეთ დაგვირგვინ თინეფი დო უკული ძღაბიქ დო ბოშიქ ართო ქუდოსქიდეს ამხარას. მაჟირა ოჭმარეს ღვა დო თუმა გოტყაბარელი ძღაბი ღურელი ბოშის ქუმკუხედჷ დო ქინგარდჷნი, ქოძირეს, კარი განჯესჷნი. "მუქ გაღოლუა", - კითხეს, მარა ძღაბის მუთუნქ ვარაგადუ "მა მუთუნი ვაფშჷ, მუნერო იჸუე", თეში მეტიქ. მუკილჷ ჭიჭე ხანქ. ასე შხვა ხენწიფეში სქუა გემნუშქვეს, მარა თექით ღურელი ქოდოხვადეს მაჟირა ორდოს. იჸვილ ხენწიფექ დუდი, მარა მუ გაალედჷ. თაში მიაჸუნეს დო მუთი ხენწიფეფი ქორდჷნი, არძაში სქუალემქ გემორსეს მუშუში დუდი, მარა ძღაბიში ამხარაშე არძა ღურელი გაგმიღეს. თეში უკული ხენწიფექ გინოჩჷ ზოჯუა, მიდგა ერჩქინდ ფერი კოჩი, ნამუს შეალებე ჩქიმი ძღაბიწკალა ქჷდინჯირასი დო ცოცხალქ ქიჸუასი, ეთის ქიმეფჩა ოსურო ჩქიმ სქუას დო ჩქიმი სახენწიფოს ხოლო თის დუხვამანქია, თი კოჩი მიდგა მედინაფილი მითაგვარია რდასი ხოლოვა. თი დღაში უკული ვეკოროცხენი თისხი კოჩი რე მულირი დო არძაქ დოღურჷ. ქარწყეთ ჯიხაშ გალე დუდეფით გოჩხორჩხილი რენი. არძო თი კათაში დუდეფი რე, მარა თე ძღაბიში სისქვამა თეში გინმოლასუნც ირკოც, ღურა მუთათ მიოჩქუნა, ოღონდა თე ძღაბიწკალა აკა სერს ხასილა ქჷდობდვათია დო. ასეთ ფერი დღა ვეგშურს, ართი კოჩქ ვარა მუში ჸვაში ჭარა ვამორსასი თე საქმესიე". მუჟამც თე რაგადი გათუ მენიშოლქჷნი, ხუმლა კოჩქ უწუ: "მა თი ძღაბიშ ოთხუშა ვორექია მულირი, ათაქ მოპუნცი, ჩქიმი სქუა რე დო თიში ოსურო მოკონია."
ბრელი უარ მენიშოლქ, ნჷმ ინალჷქ თე ბოშიში ცოდას, ის ე შარაშე თელო ულა ვაჸინია, ბოშისთი ბრელც ვახუჯუდუ, მარა ხუმლა კოჩქ ვადეჯერჷ. მენიშოლქ ინახუნუ ჟირიხოლო ნიშის დო მელე მართუ კოკის ქეკახუნუ.მინილეს დო ძირესჷნი,
თიშა დუდი მიჩინენო,
მუ რენ გური იჩინენო,
ვარა ფასი გიდვინენო.
დიო კირდე
ეკალი რე,
ჭიფე შარა
მიკალი რე,
ჸილოში კარი
მინალი რე,
წუწელ ვარჩხილი
გაფილი რე,
ორქოთ გინოჸვანთილი რე.
იქილეშე იძირენი
თინა ტონბა ვარჩხილი რე,
ჸორში თუდო გითალჷ რე,
ტონბა ვარჩხილი მინალჷ რე,
ტონბა ჩეთჷ ინითანთჷ,
ორქოში ნიშეფი
ინიჸვანთჷ.
თე ნიშეფლე
ქჷმიჸონეს,
ბადიდ დო ბოშის
კუჩხი გობონეს.
ხენწიფურო ქჷმკაქუნეს,
ნიშის დინი
ქინახუნეს,
ნიშის ერქემი
ქუხუნეს,
მერქას მელე ქახუნეს.
თაქი ძირეს ელმოლჷ
სქვამი ბაღ კვარკვალია,
ჟი ჯალეფი ქუჩურუა,
თუდო თიფი შვაშვალია.
ჯალემც შხვაშხვა მაბირეფი,
მაჭირხოლი, მაფშალია,
ოთიფურცუ ჭარგა პირემც
გაფარფალჷ ფარფალია.
ამარი-ემერი წყურგილეფი
გვარგვალით ეშმოფუნცუ,
ნამუთინე ოშა-გოშა,
წყარც ორგიას ეშმაბუნცუ.
დიო ნირსო გინმირთუ,
სუმი-ოთხიშა მინირთუ,
კინი კოდმეს ინირჩუ,
გვერიშორო მიკიჩუ.
დაჩირთჷქი, ჸუდე გედგ,
გაჯინალო გიჩქჷ გვალა,
წუწელი ორქო გაფილი რე
ოშ ორგიაშ მამაღალა.
მინალ კარი შხუ ჯაჭვით
ფაფარი ეჩირქინაფილი,
მიკოკირჷ, მიკიშხანც
ლომი შური დინაფილი.
ბოშის ძალამს აშქურინ,
ვაშქურუდუ ხუმლა კოც,
ლაფშის გილაძ ირფელი ართო,
ვაუფაჭუანცჷ თოლც.
თაურე თენემქ მიანჭჷ დო
თეურე მიდგენქ ქჷმადირთ,
ლომც ხე დოურქიუ,
უკული წოხლე ქაწუდირთ.
იქჷთი კუდელს დოუქვათუ,
შხურიშორო ქჷდოდირთ,
კარი გოუნჯეს სუმარემც,
მენიშოლემქ აშო დირთ.
გემნიჸონეს. დინახალენი ორქოშ ტახთის რჩინ ხენწფე ქიგლახენი, მუკი-მუკი ოში კოჩი ქუგურე. არძას ხეს ორქოში კეტეფი უკებუნა. ხუმლა კოჩქ დოჩოქინელო მაშინ მაფას: "დიდებუანი ხენწფე, გებგონი, სქუას ათხინქი. მა აკა ბოშიში მეტი მუთა მაპალუ დო მოკო თის ქუთხუე სქანი ოსურ-სქუავა". ხენწფექ უზოჯ, თაში-თაში რე ჩქიმი ამბევა, სი ართი სქუაში მენდული ჸოფექია დო მოცოდუქია, მუშენი და, ქომიჩქ თინა, თე საქვარც თელო ვეგნასქიდჷნიე. მუს გორუნქია, უწუ ბადიდიქ. ზოჯ ხენწფექ მუში ოსურსქუაში მოჸონაფა. ქიმიჸონეს, მარა კოჩიში თოლი თიჯგუას მუს ძირუნდ. ბოშის აიშა ოშქურუდჷნი, ასე ღურა მუთუნო ვემიოჩქჷდჷნი თეში გინირთ. ვარა მუ კოჩი იჸიდჷ, თი ძღაბიში ძირაფაქ ვეგნახანგჷკონი თიჯგუა. ჟინი ღორონთიში დო ვარა კოჩიშ სკუათ მი დაჸოთანდ ის. ტყაში მაფა დო ვარა მესეფი მუგეთომებუდუ. იმ სერს იჸუ შუმა დო ქეფალაქ, ჩიტიშ ბჟაში მოხ მუთა ორკჷდეს. უკული მიდეჸონეს ძღაბი დო ბოში ამხარაშა. ხუმლა კოჩქ თინემც ქაჸუნჷ. "მა, თინეფი სოდგა იჸინი, თექი ოკო იპუენიე" - თქუ. "ენა მუჭო შილებენია", - უწის. ბადიდქ ჸუცჷთი ვეგლუფართხუ. "მა თეში მეტი სქუა ვაპუნც, თიში უმუშო აკა წუნც ვადომირინ, ვარა მუ აღოლენი, ჩქიმი თოლი გეწკურილქ, თინა მუჭო ოკო ვაძირასიე", - უწუ. მინაშქვეს ბადიდი ამხარაშა დო თექი კუნთხუს ფოტათ ქიკნაფორეს. ძღაბ დო ბოშიქ ილაჸაფეს მიარე ხანც ჰამაჸოროფიანო. ქიმეჩიი სქანი ამბევა, უწუ ძღაბიქ დო ეჩიუ ბოშიქ. ძღაბიქ ირფელი ქუმურჩქილუ დო უკული უწუ ბოშის: "ჩქიმ ამხარას ხომ ქარწყექ ჟირი ნორჩალი რენია გორჩილი. მა ნამთინ საქომონჯოწკალა დიო ართ ლოგინც ვადომჯირუნია, მუშენიდა ვაბჯერდუ ართიანიში ქიპიდითიანი. საქომონჯოეფშე ხვალე ზღვაშ თუდონ ხენწიფეშ სქუა მომწონდ დო თიში მეტიშა მითინიშა ვამიჯუნუნია, მარა სიხოლო მუმეწონი დო ოკო ქუგაჯუნევა. ქაჯუნ ძღაბიქ დო უწუ: ლოგინც სუმ სერს ცალ-ცალკე ოკო ქიდიმჯირათია". "სი მუჭოთ გისხუნუნი თეში ორდასია," უწუ ბოშიქ. კინე ბრელი ჩიებაში უკული ართიანიშ ხასლას ქიდინჯირეს დო ქიდირულესჷნი, გაცქვირინუ ჸუჯი დო გაფაციც თოლი ხუმლა კოჩქ. გამკოტყობუ მუში ოფულაშეშე. ოდუდალეშე ქუმწუდოხოდ ძღაბ დო ბოშის დო შანკოცალო დუჭყუ ჯინა. ჭიჭე ხანქ გიშელ დო ძღაბიში პიჯიშე გვერქ გეკაციკინუ დუდი, ქიგიოჯინ ართი ბოშის თინა რდჷ ოკო ლაკარტი ქოცხაკკონი - ქოქანჩჷ ხუმლა კოჩქ დუცუ ხე, ქიგიკარკატუ გვერი ხეშა დო აშო გეკუზინდ ძღაბის ხორხოტაშე. ართი "ჸჸჸ"-ვა, ქიმიოკუშინ ძღაბიქ, მარა ვაგოკურცხინაფჷ. ხუმლა კოჩქ დუდი გაკუნჩვარჷ ქურსით ნგვერც, გაკოკიჩჷ დო ჯიბეშა ქალედვჷ. უკული კინი მითილჷ ფოტაშა.
მაჟირა ოჭუმარეს, განჯეს კარინი, ბოში თელი ქოძირეს. იჸუ ხარება დო ართი ამბექ. გეკეთჷ ხენწფექ. ასე თენა ანთასი დო ართი კოჩი რდჷ მულირი დო ანთასი დოღურედჷნი, ხენწჷფეს ანწი მენდი ვაუღუდჷ. მაჟია სერც ხოლო დონჯირაშენი ვარია თქუ ძღაბიქ დო ბრელი ჩიებაში უკული ართიანიშ ხასლას ქიდინჯირეს მოგოთანე ბორჯის. ასე ხოლო წოხლენიშნორო იჸუ დო გეკუზინდჷ ხუმლა კოჩქ ნგვერი ხორხოტაშე. მასუმა სერც ხოლო თაში. მანთხა სერც გინოჭყვიდჷ ძღაბიქ: ანწი ჩქი ართიანიშ ვორეთია დო ხუმლა კოჩქ ხეთეშე ქიდიტუ ამხარა. ძღაბი დო ბოშიქ თეში ქიმინეს, თეჯგუა ბორჯის ახალი ჩილი დო ქომონც მუჭოთ ოსქუდუნ. ბრელი ღურჯოლეს ართიანი. უკული გოთანა ბორჯის შულადირემქ ღორონც ქეშეხვეწეს: ჩილი დო ქომონჯობაში გორჩქინუ ღორონთი, ჩქინი ბედი დო იღბალი ვადოჭვავა დო ართიანც ქიმიახუტოლეს. ხუმლა კოჩქ მუ აფუდუ ნაქიმინანი ენა დოფულუ, კოჩიში ჸუჯიშა ვაუჩიებინ თეში. მუკილ თეში უკული მარაქ, თუთაქ, წანაქ - მაფაში დოხორეს ირო ქეფალა რდჷ. ართი წარმოწანაქ გეთუნი, ბოშიქ უწუ ხენწფეს: "ჩქიმი ოდაბადე ქიჸანა მოკონია, ქობძირევე". - "ჯგირი, სქუავა," - უწუ ხენწფექ. დოხარგეს აქლემეფი ჯგირო დო სქვამო დო მიდართეს. ბრელი კოჩი ქიხოლეს დო თეში ძღაბი ხოლო მოჸუნა. ხუმლა კოჩი, მუ რაგადი ოკო, თენემც ვარცხუდუ. ქჷმორთეს თექი, სოდეთი ხუმლა კოჩქ მასუმა გვერშაპი ვარდუო ჸვილჷნი. იქ დონთხორ დიხა დო გეშეღუ სუმი ნჯორიში ხარგა ორქო. ირკოჩი გასორებული რდჷ, "მუთ უჩქჷდ, თაქი ორქო ინოძჷდუე", - იჩიებუდეს. მაჟირა დღას მაჟირა გვერშაპი ჸვილჷნი თექი ჟირი ნჯორიში ხარგა ორქო დო მასუმა დღას პირველი გვერშაპი ჸვილჷნი თექი ართი ნჯორიში ხარგა ორქო გეშეღჷ ბადიდიქ. ათეში უკული უწუ ბოშის ხუმლა კოჩქ: "პიჯალა მიღუდეს დუდობაშე დოდვალირი, მუსუთი ქიფშინდითი, შკაშა ოკო გოფრთითკოვე ირფელი ართოვა. მა თაქი რდჷ არხვადინი, თაქი ოკო ჩეგერცხუე დო მუთი მიშიბუნან, შქაბანც ოკო გიბრთათიე". ჯგირია. უწუ ბოშიქ: "რთუალა ვარი, გვალო ირფელი სქანი დორხველი ვარენიავო. მუჭო გოკონი თეში ღოლია". ხუმლა კოჩქ გორთ ორქო დო ვარჩხილი შქაბანც დო უკული უწუ ბოშის: "აბა, ასე ძღაბი ოკო გობრთათიე". ბოში ეს შურო ველჷდ, ღურელიშორო გეგნითანთ. "კოჩი შქას მუჭო მართენანია, - უწუ, - მა დამერსხი, ჩქიმი თია ორქო დო ვარჩხილი სი მირთვია". "ვარია, - უწუ ხუმლა კოჩქ, - მუჭო პიჯალა მიღუდუნი, თეში ირფელიშე ჩქიმი თიაქ ოკო მაშუასიე". "აბა, გვალო სი ქორჸუნდასია ძღაბი დო მათი მოინალეთ მიდამჸონი, იშენი სქანი შური ალამიდგ დო ქოთი დოლმახორე ვორდა სქანი დო სქანი მახორობას ინიბჯარგალჷქია", - უწუ ბოშიქ. ხუმლა კოჩქ დეჯინ, ოკო ძღაბი ჸვალიშორო შქას გობსიბორათიე, ვართი სი უმოსი დო ვართი მავა. თე რაგადის ძღაბიქ ქიკლაკინდუ ჸუჯი. მუშა რენია თქვანი რაგადი, იკითხჷ. თაში-თაშია, - ქეჩიუ ბოშიქ. "მუ ბღოლათ. რაგადი თეშინერი გიღუდესია და ქომოლიში პიჯალა გოტახილი მის უძირჷნია" - უწუ ძღაბიქ, - მორთით, შქას გობკვათითია. ბოში ინგარდჷ, მარა მუ აქიმინედჷ. ქიგიორინეს ძღაბი, ხუმლა კოჩქ გელენჭვალ ყამა დო მოურქიუ ძღაბის: " დონწკური თოლი, გორკვათინი თენა რენია", - დოუძახ. "ჸეჸ" -ვა, ძღაბიქ დო გვერიში ოგვაჯე დო კვერცხეფი ვაგეკაჸოთუო პიჯიშე.
ასე ქიმეხვადჷ ბოშიქ, ხუმლა კოჩი მუ ჯგირც ნოსხუნუედჷ იშონი. ხუმლა კოჩქჷთი მაჸუნუ დო დუდობაშე მუთი ქორდჷნი, ირფელი ქეჩიუ, მუჭო ჸვილჷ გვერშაპეფინი, უკული ძღაბის ნგვერეფი ეკუჸონჷ დო ბოში ღურას გინატუნი. თეში მარჩქილე ბოშის ჩილამური ნაჩაკუჩხის მიაკოკობუდუ, თიჯგუას ინგარდჷ. "ქომიწი, მი რექ, სონი ანგელოზი რექია", - უწუ დო წოხოლე ქაწაკერკელ დო კუჩხემც ჯუნა დუჭყჷ. ბადიდიქ თაში უგამჷ:
სქუა, ანწი ძიცა გოკო,
ვამოძირა სქანი ნგარა,
გინგარჷნი თითი მონარღ,
მეტი შარა ვარდჷ ვარა.
მა ვამოკო დღას მუთუნი,
აჰა, ცირა, აჰა, ფარა,
ზღვა დო ქვიშას მაფა რექ,
თეშნერი რე სქანი ჭარა.
მითინი ვარე ქიჸანას
ჩქიმოთ სქანი ოსხუნური,
ანწი მარენჯი ვავორექ,
ჩქიმი საქვარი გავასური.
შქვითი კაპეკით ეშემრსხინი,
ვორექ მა თი კოჩიში შური,
ირო ჯგირც აუხვად
კოჩი კოჩიში მოხუჯური.
ცოდა-მარდი თე ქიჸანას
კუჩხით გილურც, აკა ვადინ.
თაში თქუ დო ხუმლა კოჩქ
ბოშის თოლც ქაწადინ.