Gagauz şairlerin yaratmalarında vatana sevgi

Gagauz şairlerin yaratmalarında vatana sevgi

Dr. Lübov Çimpoeş
Moldova Bilimler Akademisi
Gagauzoloji Bölüm Başkanı
Kişinev
Moldova

Gagauz yazıcıların çoyu başleerlar yazdırmaa kendi duuma erihi ana tarafını Bucaa annadıp dünneyä ilk öz duygularını Bir dä yazıcı bir dä peetçi bu uurda kalmeer bir tarafta.Herbir yaratma herbir şiir yazılmış otakım ain yazıcılar bulerlar büük mayıllık kendi yurtluuna halkına, dilinä.Vatana sevgi okadar büük bir konu ki yazıcının bütün yaratmalarını kapleer bir duygusal kuşak gibi.Bu tema peetçilermizin tarafından açıklaner birkaç yandan. Bir taraftan onnar kendilerini gösteren bir büük memleket oolu gibi.Vatana sevgi gönül genişlii gibi kapleer dübüdüz kosmosu dünneyi.

Balkannarı eski Sovet Birliini, Moldovayı, Bucaa hem dünnenin en gözäl erlerini peetçilerin ana küülerini D. Tanasoglunun ilk kiyadında Çal Türküm bir takım sırada açıklaner büük hem küçük vatan konusu Gagauz halk şiir kanunnarını aktiv kullanıp maani şekilindä yazer bir şiir Kosmos benim sokaam, Hoşluk kiyadında ilk sayfalarda Bilsin dünnää şiirindä peetçi büük vatanına sevgili bir ad koyer Sovetistan

Bütün dünnä iştä bilsin
Ki gagauz çıktı günä!
Duudu onun da yıdızı
Sovetistan ona dünnä

Kendi ana topraana Dionis Tanasoglu yaratmalarında verer başka bir ad Gagauzistan. Bu laflardan belli ani Gagauzistan Bucakta ozamannar taa kurulmadık bir devlet angısında yaşeer gagauzlar. Refren gibi tekrarlanerlar üç kerä dört sıralık:

Ana tarafım
Sevgili topraam
Bucak vatanım
Gagauzistan

Moldova memleketin gözelliini gösterer şannı Kara Çobanın ilk yaratmalarında Nistru-Nistru neredä mayıl Nütru derenin gözelliini autor benzeder bir takım boncaa Moldovanın boynusunda. Bucak küüylerindä bir şair duuduysadı o küü hepsindän metinni oler, onun için en gözäl türkülär sölener:

Taşer zengin berekettän
Senin geniş meraların...
Todur Zanet Kongaz
Beklenen vakıt geldi
Duumalı topraam
Günä diiştirmäm seni
Benim Başelmam!
Vasi Filioglu Benim Başelmam
Avdarma Avdarma
Üreeminsin en ii halda!
Todur Marinoglu Avdarma Avdarma

Vatana sevgilik detalli hem geniş maanasında en çok duygulandirer peetçileri, angıları yaşeer kendi topraanda. Onun sıcaklıından bereketliindän sevgisindän kalbini kaavileştirerlär. Mina Kösä, Vasi Filioglu, Todur Marinoglu, Andrey Koçancı.

İkinci taraftan gagauz şairlerin yaratmalarında metin vatan sevgisindä gösteriler yurtluuna izmet borç duygusu Nikolay Baboglu en gözäl bir şiirindä Bucak sän ecelim yaraştırer. Bucaa bir başçaylan kendini dä bir filizçiklän bir yapracıklan bu başçada ister taa olmaa onun sofrasında bir mumcaaz şafk etmää ona da varım dünnedä demää.

Bir mum o sofraya olsäm:
İmäk-içki sana dolsam
Sana bir şafk edeyim
Benim bucaam benim ecelim

Avtorun büük sevgili açıklaner ilk sıradan taa neredä o soler darsık canım sevda dolu Ana eri halk peetçisinä verer ilinnik, kuvet şiirlerindän göreriz ne türlü onun duygulu sevgisi o baş urer topraan önündä Yaşamakta bütün sevgisini gösterecek ömürün sonunda borcunu ödeyip topraana kurban olacek.

Masallı toprak!
Sevdim, severim
Sevecäm
Bu masallı topraa

Geldim nicä geler dünnä
Kimin borcu bir can
Bän da borçlu hiç kalmaycam
Topraa karışacam

Kendi topraana, yurtluuna faydalı olmak için çok peetlär yaradıldı. O duygular bändä içimdän geçirip, kendim yazdırdım bu sıraları

Var fasıl bir havezim
Gül yapraa gibi olayım:
Soluu pokleer eşillik
İsteerim bän dä faydalayım

Bu dünnenin kahırını
Olsa kalbimdän geçireyim
Paklayıp diiştireyim
Sevinmelää çevireyim
Lüba Çimpoeş Havezlik Peetçilerin duygularını çok gözäl açıkladı raametli Elena Kolţa: ...Dünnää pek büük ama bu pek büük dünneedä poetesaya deyni yok bir taa gözäl hem taa paalı er, ne kadar te o ercääz te o köşecik, näända onun ana-boba kapusu buluner. Bu erin te o köşeciidir, angısı hertürlü hastalıktan derttän ilaçleer Autora candan yakın ana topraa Bucaan kırları oradakı dan erleri orasının sabaaları güzleri yaamurları. Yamur paalI musaafirim

Sellämnerim gününü
Uzun vakıt beklettin
Sana hasret insanını...
Lüba Çimpoeş Yamur, paalı musaafirim

Çok iiliklär faydalı çalışmalar kendindän sora braktı. Gavril Gaydarcı On en uygun en sıcak kıyadı-peet toplumu Ana tarafım Laf ustası talantlı yazmak tabeetinä görä uygun laflarlan yazdırdı.

Bucaan naturasını Natura olayları sansın dirilerlär avtorun sıralarında.

Bucakta gibi gözäl
Yoktur gördüüm dan erlär!
Sabaası kauşması
Gerçeklik yok manası!

Ay Bucaam Bucaam şiirindä avtor gösterer ilkin ne zorluklar geçirmiş bu toprak gözäl başçaya dönüncä:

...Ay Bucaam Bucaam
Zavallı Bucaam
Ne pek suuk terin,
Ne pek kıt kucaan
Evellär haksız
Sän emärdin ter
Dedelär susuz
Akrarırdı er...

...Ay Bucaam Bucaam
Donnarın pembä
Kısmetliyim bän
Ki duudum bırdä
Şindi ambarın
Çatleer varlıktan
İşçi milletin
Çaler şenniktän

Herbir avrotun yaratmalarında var gururluk hem patriotluk şiiri, neredä avtor kendi vatanını halkını dilini türklüünü gagauzluunu güüdä dolusu duygularlan annader küçüü büüyü bu konuylan başleer yazmaa bununnan da onun yaratmaları yaşeer.

Nikolay Baboglu şiirindä Gagauziya (Gagauzluk) çetinniklän hem güvenniklän yazmış bu sıraları.Avtor çareer kendi halkını korkmamaa saymaa kendilerini unutmamaa ani biz vardık zamandan. Büük inannan laflarda Nikolay Baboglu yazer ani bizi Allah brakmaz zerä bizdä var inan hem korunmuş inan angısı sıkı baalı bizim adetlarimizlän ana Bucaklan şiirin herbir sırasında avtor hazır inandırsın bizi hem şen laflan getirsin bizä haber ani biz dä saygılı olduk ani biz varız dillän ruhlan cannan.

Bu fikiri var nicä saymää avtorun baş ideyası: Biz varız, vardık zamandan sildisälär dä sayıdan. Biz varız dillän, duhlan, cannan Neçin ki varız Allahtan Gagauzlar kaybetme dilär kendi dedelerindän verilmiş temelini kendi ruhunu hem Allahtan gelmä adetleri. Halkımız korudu asirdän-asira yıldan-yıla kendi özünü yolu tuttu uz sölener Dionis Tanasoglunun şiirindä:

Çok geldin-uzun kervan
Halkım gagauz
Ama korudun inan
Yolu tuttun uz...

Üçüncü taraftan geniş açıklaner şairlerin yaratmalarında vatan sevgisindä kalp acısı halkın topraan yaşanmış hem şindiki zorlukları. Bu fikiri uygun açıkladı bütün yaratmasında Todur Zanet Todur sair olarak ilk şiirlerindän sevdirdi kendini gagauz okuycularına neçinki herbir sırasında pak gagauz harakteri pak gagauz düülmesi (Ana sözü 15/06/98 s2)

Çok geçirdi zamannarda bizim bu memleket erlaşmäk, düzünmäk, enginnik, hem kıtlık, aaçlık kalkınmak, savaşlar. umut...Hepsi bunnar aaz mı çok mu gösteriler bizim şairlerin yaratmalarında zavallı toprak Aar soruşlar Bucaan sancıları gibi şiirlär açıklaner Todur Zanetin Akar Yıldız kiyadında

Memleket kaç diiştirdin
Bu erdä dedäm benim?
Nekadar kahır çektin...
(Memleket)
Kim kaabatlı? avtor kaldırer büünkü dar soruşlarımızı. Kimsey yok nicä olsun cuvapçı bu zararlara. Ama bitkidä avtor isteer açmadı bizim gözlerimizi
Bu dünnedä
Ne biz diil mi insan ?...
Neçin diiliz hodul
Ki uzak dedemiz
Devlet da kurmuş
Duşman ensemiş?

Kendi memleketindän uzakta bulunan şairlerin yaratmalarında var büük bir darsımak duygusu kendi evi kendi duuma topraa için. Bu konu herbir yazıcıda buluner kim ana-boba evindän bir zamana ayırıldı.

...Darsıdım uzakta
Ne sizleer o canım
Sansın dilim hasta
Neredän bu acı?

Uzakta-uzakta
Nereyi şindi çöktü duman
Pelinni Bucakta
Bir evdä var iki insan
Petri Çebotar Uzaklıkta

Vatana sevgi Gagauz yazıcıların yaratmalarında çok geniş bir konu.İi bir kiyat ta yazılsa onun derinniini hem özelliini zor olacek açıklamaa. Bütün yayınlanan şiir kiyatlarında yarısından zeedisi şiirlerin yazılı ana toprak için ana dili için ana için Dünnenin en gözäl lafları en derin duyguları bunun uuruna koyulmuş.

Bir iş raatleer üreemizi gururumuza hoş geler ani ilk boy şairlerdän beeri dördüncü boy gençlerä kadar angıların peetleri başladı yayınlanmaa yada altıncı boy küçüklerimiz angıları bu gün kapleerlar gazeta sayfalarını ana tarafına sevgi duygularını kaybetmemişlär. Dünnä diişiler bu konu diişilmäz. Aramızda peetçi ilk üç şiirini yazdıysaydı onnarda ara ana vatan için.

Literatura

Tudora Arnaut Gagauz'um Bucaktır yarim Ankara 1994
Nikolay baboglu Tarafımın peetleri Kişinev 1988
Petri Çebotar Gagauz Canayakın Kişinev 1989
Petri Çobatar Gagauz Edebiatı (50-80-ci yıllarda XX-inci asirde) Kişinev 1993
Lüba Çimpoeş Duygu başçesi Chişinau 2001
Vasi Filioglu, Todur Zanet, Fedor Marinoglu
Aydınnık Zamanersin Evim! Ürek dalgası Kişinev 1990
Vasi Filioglu Ha tutunalım kol-kola 2004
Gavril Gaydarcı Ana Tarafım Pietär Kişinev 1972
Ekaterina Ganeva Çiçekli dünya 2002
Todur Zanet Karımcalık Kişinev 1989
Todur Zanet Zamanneersın evim Kişinev 1989
Todur Zanet Akar yıldız Chişinau 1998
İlkyaz türküleri Stihlar proza Kişinev 1989
Dimitriy Kara-Çoban İlk laf Kişinev 1963
Dimitriy Kara-Çoban Alçak sıcak altında Kişinev 1966
Dimitriy Kara-Çoban Bayılmak Kişinev 1969
Dimitriy Kara-Çoban Persengelär Kişinev 1970
Dimitriy Kara-Çoban Tamannık Kişinev 1977
Dimitriy Kara-Çoban Stihlär Kişinev 1984
Dimitriy Kara-Çoban Seçme yaratmalar Ankara 2004
Mina Kösä Kısmet Kişinev 1973
Mina Kösä Kardaşlık Kişinev 1975
Mina Kösä Topraan ürek düülmesi Kişinev 1983
Mina Kösä Hazır ol Kişinev 1986
Mina Kösä Umutlar Kişinev 1988
Mina Kösä Sabanseersın gün Kişinev 1990
Mina Kösä Dattım ömürdän Kişinev 1991
Stepan Kuroglu Üüsek kuşlar Kişinev 1982
Stepan Kuroglu Yol yıldızı Chişinau 2000
Dionis Tanasoglu Çol türküm Kişinev 1966
Dionis Tanasoglu Adamın işleri Kişinev 1969
Dionis Tanasoglu Hoşluk Kişinev 1970
Dionis Tanasoglu Gençlik türküleri Kişinev 1975
Petri Yalancı Süünmäz yıldızlar Kişinev 1995