Int Fährhus
| Int Fährhus. | |
|---|---|
| Author: | Klaus Groth |
| Dialect: | [[Dialekt:Holsteens|]] |
| Text type: | Vertellen |
| Comment: |
Fragment
|
| : | |
Int Fährhus op den Staben weer't vær gewöhnli so still as man in Untid, Pött un Schade er Hus op Femarn. Wa schull't ok anners sin op en lütt Insel, in en Hus dicht an de See? Wenn man ni jüs dat Water hört – un dat ward man an – oder den Wind, so hört man so to seggn gar nix. Man schall denn al darop achten dat der in de Stuv noch en Athen mehr geit as de egen, un wenn man sik derna umsüht, is't de Katt, de sik en weken Platz utsöcht hett.
Int Fährhus op den Staben, as ik segg, weer't vær gewöhnli so still inne Stuv, wenn ok ni lerri. Wenn man ok den Hund nich to de Katt as tweten Mann reken wull, de gewöhnlich ünnern Kachelaben leeg un den Kopp blot so wit rut steek dat he de Rum æwersehn un vun de Dær Wind kriegen kunn, wenn der Wen rin tre: so weern noch würklich twee Mann fast jümmer ann Platz in de grote side Schenkstuv. De een weer de Weerth. He heet Adam. En groten stillen Mann de gegen't Schenkschapp stunn, as muß he dat den ganzen Dag fast holn. De anner, de selten fehl un jümmer bi'n Disch ant Finster seet, weer de ol Koptein Pött.
Adam weer ok ni junk, harr en grauen Kopp un Bart, heet awer op ganz Femarn un bi jeder Schipper un Schepsknecht de junge Adam, natürlich to'n Ünnerscheed vun sin Vader, de fröher den Platz an't Schenkschapp innehm, un de, so lang se beid tosam sehn weern, de ole Adam heten harr.
De junge Adam weer egentli to grot vær sin Geschäft, as he to old weer vær sin Binam. Awer dat geit eenmal so in de Welt oder gung so. De Meisten kamt in en Geschäft wa se nich to paßt, dat schall denn al en Schipper sin, de mutt noch passen, sunst geit he bald mit sams sin Geschäft ünner, un blot de blivt na, de der to gebarn sünd, as Koptein Pött. Sunst in allen æwrigen as ik seggt heff. Wenn man mal en recht farrig hinken Minschen drop, so kunn man temli seker seggn: dat weer de Postbad; ik heff sogar een funn op twee lütt swarte holten Been, he leeg ünnerwegens op Glattis un töv up Minschenhölp, richti mit de Brevtasch um de Schullern. Wenn Eener gar keen Stimm harr, war he Utröper un wat darna domals en Nachtwächter oder de Scholmeister vær ne Art Minschenkind weer, dat kann man sik mit't Eenmaleen utreken.
Adam weer to grot vær sin Geschäft, dat heet to lank vær sin side Stuv. He muß sik vær de Balkens bucken, wenn Koptein Pött em vun't Eckschapp ant Finster reep: »Wat kumt der denn vær en dumm Kerl mit vulle Bramsegeln op Staber Huck los?«
Denn natürlich harr man vun't Fährhus de Utsicht æver See un vun Koptein Pött sin Sitz ut kunn man sehn wat an Schep vun de östli Kant, vun Lübek ut oder sunst wo dær Femarnsund na Kiel un Eckernföhr passeer oder ok nördli um't Puttgarder Riff na de dänschen Inseln oder 't Kattegat toheel.
»Wat en dumm Kerl! Is dat en Heß? Kann de Kerl ni sehn? Will de sik de Näs stöten? Schull mi wunnern, wenn de noch de Wendung kriegen kann ehr he mank de Steen kumt!« reep de Koptein in Iwer un Arger un wis' mit en Hand so grot as en Ballastschüffel, de binah een vun de lütt Finsterschiben bedeck, inne Feern.
Natürli weer de »Kerl«, de »Heß«, de »Landrött« oder wat he værn Ehrentitels kreeg, so lang de Sak inne Dreih stunn, en Schoner oder Brigg, vær en gewöhnli Og en Schipp ünner Segel dat witut ruhi sin Weg inne Feern trock.
Awer Adam keem ok in Gang, buck den Kopp un de breden Schullern un wanner vunt Schenkschapp ant Finster, wo he sik stütt un koldblödi sin Verschel gev, oft man indem he velmals nück oder mit den Kopp schüttel un hem! hem! vær sik hin mummel.
Koptein Pött awer le, nadem he sehn harr, dat de »Kerl« doch noch de Näs barg un kort vært Huck richti de Dreih kreeg, de groten Hann wedder op de Kneen, neem en lütten Drunk ut sin Glas un sä: »Mutt de Fahrt kenn – is der nich tum eersten Mal, – hollt umt Riff – is en Danziger« – jümmer mit en Glup un en Paus' dartwischen.
Un denn seet he wedder as en Bild op een vun unse olen Schappen un Laden, eben so brun un as mit en Kæckenbil uthaut, de junge Adam stunn wedder gegen't Schenkschapp un vun Hund un Katt weer nix to marken as de Athen.
Oft lepen Dag' un Weken daræver hin, dat nix anners vær sik gung as dat een Segel na't anner bald neeger bald wider af værbi trock un een Stunn na de anner vun de ol Husklock utslagen war. Wenn se so mit Snarrn un Rasseln fiv Minuten vær Twölf den Middag anmell, so weer't as hörn alle Veer de in de Fährstuv den Athen trocken wat Besunners, recken sik, Koptein Pött de sin letzten Drunk, stunn op, sä Ade un sin »Segente Mahltid«, un bald seeg man em de Höchden rop wannern, jümmer noch mal mit en Glup in See, de man dar wider æwersüht, un verswinn mähli Stück vær Stück, bet ok de Kopp mit den Seemannshot achter de Höchde ünnerduk.
Dat mag Unsereen »vun de faste Wall« lankwili værkam, ja schreckli un gresi: vær en olen Seemann is dat ganz wat Anners. De süht der mehr rut as wi, de süht ganz wat Anners darin. Dat is nich dat he de See leef hett as wi Busch un Brok: wer dat lövt un vertellt kennt keen Schippsleben. Dat gift Keen, de den holten Borrn Jahrlang ünnern Föten hatt hett, de nich daran denkt em mal mit de faste Eer to vertuschen, kunn he't blot mægli maken. Man nich en Snack, as much Koptein Pött wedder mit un bedur dat he hier dägli int stille Fährhus sitt bi de junge Adam. Gewis ni! He freut sik wenn he Abends in sin warm Bett kruppt un nich in de Koje wa dat Soltwater twee Toll af an de Planken klappt. Dat is wat vær de der vun les't achtern warm Aben.
So list de Seemann wenn he to Ruh kumt ut de Wellen. Alle Schicksaln stat darin schreben, lacht em to wenn de Sünn æwert glatte Water schint, ropt emt int Gedächtnis wenn't störmt un ras't. Keen Wunner wenn he int Fährhus sitten kann, as seet he vær en opslagen Bok: wi Annern verstat blot nich darin to lesen.
Dat weer æwrigens nich jümmer so eenförmi un still op den Staben un int Fährhus bi jung' Adam. Dar seet mitünner junk Seevolk bi en stiwen Grogg un scharp Kartenspill, dar keem' Lüd de de ganze Welt rund sehn harrn un to vertelln wussen. Dar kunn man mitünner finn, de in China Rötten eten harrn, in Australien »old Manns«, de sik in de Rocky Mountains mit Baren oder in de See um Hongkong mit Piraten haut harrn, de in Neworleans dært gele Fewer oder bi Spitzbargen dærn Schippbruch dærkamn weern – denn wo kumt nich en Schippsvolk, wo findt man nich en Femaraner? Dar keem' Lüd, de sproken vun't Kap Horn as weer't dat Staber Huck un vun de Mittlandsch See as weer't de Pol achter Staberdörp. Dar war na Lüd fragt un vun Lüd vertellt, de dusend Milen vun to Hus er Heimat opslagen, de Farmer in Iowa, Koplüd in Newyork warn weern, Scholmeister in Milwaukee, Weerthslüd in San Franzisko, Kellner in Montevideo, oder ok König op irgend en lütt Insel in de Südsee. Denn kunn man wat to hörn kriegen, wer hörn much! Vun Schicksaln mitünner as warn se ut en Fabelbok vertellt, un doch seet de Mann ruhig vær Een, as man en Schipper ruhig un gelaten sitten kann, de't sülven belevt oder mit Ogen sehn harr. Wenn't dalschreben war – Nüms kunn't löben. Ja, as de Telegraphenwihrn nu allerwärts von Ort to Ort lopt, so, kunn man sik denken, wenn man oft un lang dat Fährhus vunn Staben besöch, gingn unsichtbar Fadens vun de lütt Insel Femarn ut na fast jeden Placken op Gotts Eerdborrn, recken bet in jedes Hus un an jedes Hart, un man kunn nie weten, ob ni morgen vær irgend en Familje en Naricht keem de se in Vertwieflung störrten oder an irgend arm lütt smuck Mäden, se much morgen na Hamborg gan, Straße Nummer so un so, Kledung un Geld leeg torech, de neegste Damper neem er mit, eerste Kajüt weer betalt, de Koptein war er afholn un vær er sorgen – un na veertein Dag fahr se mit Kutscher un Dener as grote Dam in Boston. – Dat weer all ni unmægli.
Meistens neem dat Nie den Weg dært Fährhus; wichti oder unwichti, wenigstens dur dat ni lang, dat man't dar wuß un besprok, un de junge Adam un de ole Pött, de al so ni fehln, weern denn gewis mit derbi.
Towiln seten de beiden ok daglank alleen, un wenn denn nix Besunners op See los weer, woræwer de Koptein lud un Adam stumm sin Verschel to seggn harr, so kunn man mitünner mal en Tweesprak hört hebben wat sit lang' bi son Gelegenheit fast op desülwige Art anfung un utleep, ok sin egen Ton harr, ganz verscheden vun den luden Alldagston womit Pött æwer de »Kerls« op See herfull un Adam koppschüttel.
»Hest körtli Naricht hatt?« fung Pött dat Kapitel an.
»Wat nies nich«, antwor Adam, den bi de Frag' glik de Sprak keem.
»Verdöwelten Bengel!« sä Pött, as wenn derbi wat to'n Verwunnern weer.
»Mit Bogsteds Jung toletz, as du weest«, fohr Adam denn fort, »de mit Ralfs sin Schoner keem«.
»Verdammten Bengel«, snack Pött, as bi sik sülbn, »un keem nich ehr wedder, as bet he dat Gold ni dregen kunn, wat he mitbroch. Awer frisch un munter?« frag he wider.
»Frisch un munter, as Bogsted seggt, unverzagt.«
»Unverzagt, wedderhal Pött mit Æwertügung, vertraxten Bengel, lett de Ohrn ni hangn, dat schall denn all mit Störrtseen kam, un richt se doch wedder op. Ik sä't al jümmer, so sinnig he weer, de weer ni dal to bögen. Topp wedder op! sä ik to em. Allmähli, Onkel Pött! Dat weer sin Antwort. De sett dat dær, schast sehn, de grawt en Lock dær de Eer, wenn de eerst den Spaden in Hand hett. Veer Jahr? Wo lang is 't al?«
He wuß dat natürli eben so genau as Adam, un tell dat an de Fingern na: Veer Jahr! Un denn fung he en nie Tall an de bet æwer de linker Hand weg ging.
»Un mit din Jehann?« frag Adam.
»Negen« sä Pött still un week, »Micheli neegst negen. Ja, ja! Heff noch mal na Valparais naschrieben laten, se schulln mi wenigstens de golln Ked vun sin Uhr schicken, begravt hebbt se em ja doch ant Land un so wat vergeit je nich.«
En Fremdn, de den Ton nich kennt, harr der nich rut hört, dat dat sik um egne Kinner handel, un bi de schöne gollne Ked um en Stück vær't Vaderhart, wat in hochdütsche Böker vellicht as en schmerzliches Angedenken betenkend warn weer. Insulaner und Strandlüd de er Neegsten »bleben« sünd, spart keen Mög un Kosten um er Habseligkeiten to Hus to kriegen, wenn't ok nix is as en slichten Seemannsantog.
»Ward je mal sehn«, sä de ol Pött, un trummel mit twee grote harre Fingern op den Disch, »ward je sehn.« Un op eenmal, as weer dat Kapitel vullstännig to Enn, un he keem unversehns op en ganz anner, sä he mit en ganz annern Ton: »Mariken hollt sik fix, verdöwelte Diern, as Melk un Blot. Ik heff er güstern drapen.« Un derbi keemt denn rut dat dit Enn egentli de Anfang west weer. »Harr na em fragt, weer goden Moths, en sackermentsche Diern.«
So snacken de Beiden, un darmit weer de Tweesprak richtig to Enn, much denn al sin, dat Pött noch mal na ganz wat Glikgültigs frag: Blöht al din langn Kantüffeln. Weet ni wa 't mit min is.
Töw awer selten hierop noch de Antwort af, sunnern mak Bewegungen as harr he Wichtigs to don un wanner ut Dær gegen den Dün hinop. Ehr he op de anner Sit verswunn plegg man em baben stan to sehn as weer't vær em en fremd nie Land wat Velerlei to betrachten gev.
En würkli Fremdn harr den wul sehn dat dat Land eben, eenförmig un fruchtbar is, inn Summer fast to Hälft mit Weten bestan, inn Harst beackert un besei't, so wit dat Oog reckt, inn Winter dotstill. He harr wahrschienlich de dree Thorns bemarkt de eensam herutkikt wit af een na't anner un fragt, wa de Fleckens heet, de se andüdt un vellicht achter de letzte noch wedder en Strich opschimmern sehn as de Rand um en Teller, de em wis't dat de See rund umgeit un dat lütt Placken afsnitt vun de faste Wall, de nich to recken is ahn Schippers Hölp; wenn't wild is buten, oft nich in Dagen.
Hin un wedder süht he en Dörp, nette Hüser mit Strohdack, einige Hadbarnester fehlt nich, de Hüser stat, nich as in't Holsteensche Land verstreit, velmehr meistens in twee Reegen, en breden Rum twischen se: Strat kann't nich jümmer heten, vær jede Hus oder Schün liggt de Mistbarg un -Kul, un twischen beiden slängelt sik en Wagenspor dær, de inn Harst in de Regentid mehr Sump as Weg un Stieg is. Meist geit disse Weg vun Ost na West, de Hüser seht mit dat Gesicht inne Sünn, in de een Reeg vunt Dörp op de Miststeden, in de anner op de Garns, de nich fehlt, oft mit ole grote Bernböm, as de Böken.
Staberdörp, wat ol Pött bi son Gelegenheit plegg to betrachten un wo wenigstens, wenn nich sin Gedanken doch sin Ogen un sin Weg op toföhrn, denn he wahn in de Neegde, weer nich vel anners as de annern Dörper, harr en Sol op een Enn, wo abends de Per to Dränk dreben warn, de Weg allerdings infat mit Eerdwalln, de Dünger nich vær sunnern achter de Schüns, denn dat leeg neegbi, so to seggn as vær Ogen vun't faste Land un de Verschönerung lang vun dar heræwer æwer den smallen Sund.
Wider af in de Dörper seeg man noch ol Femarn ganz as't west weer vun Olen her, hin un wedder merrn int Dörp de grote Steenkring, de Dingsted, wo fröher ünner frien Himmel Gericht holn weer.
In keen vun de Dörper fehl dat an en Schipper oder en paar, de, as wi seggt hebbt, de ganze Welt mit Ogen sehn, in keen awer ok an Lüd de Sinn un Gelegenheit niemals bet æwern Sund dreben harr. Vun Mädens un Fruns goll dat meistens. Ja der warn wück urold, de nich wider kamen weern in er lang Leben as bet to de neegste vun de dree Karken.
Op den Enn vun Staberdörp nich wit vun den Sol leeg en grot old Burhus, niet opputzt, en beten mehr vær sik alleen, an beide Siden en lange Schün, en beten mehr af vun den Dörpsweg mit Steenwalln vær op de Grenz un en lütten Blomhof vær de Finstern un Husdær. As weer't uttekend harr jede Schün en Hatbarsnest, un æwerweg de Schüns recken Eschen un Pappeln umhöch un leiden dat Oog in en Appelhof achterut, grot nog vær en holsteensch Adelshof. Wat vær Land to de Stell hör dat kunn man ungefehr nareken wenn Abends de Knechts een Spann Per na de anner to Dränk in den Sol reden, un wat værn Herr derop wahn, wenn Sünndags bi fahrbare Weg' de Kutsch mit twee blanke Brune to Stadt, na Borg, fahr. He sülben seet derin achter de Finstern.
But' harr Hus un Schün, anleggt de Garn natürlich en Mackeprang. De Mackeprangs un de Witten harrn vun Olen her de Insel so to seggn beseten un regeert. Vun de Mackeprang-Wittsche Vetterschaft liggt mægli noch eenerwegens dat Bok worin beschreben stunn wat se en Vetter an Hemdn, Tüg un Tehrgeld mitgeben schulln, wenn he dat Malör hatt harr Een vun't anner Slach op de Insel dot to slagen, un se em æwern Sund op de Flucht hölpen. Noch vær en tachendig Jahrn hör de Haupthof in fast jede Dörp en Mackeprang oder en Witt un man ünnersched se blot as de Mummendörper, de Staberdörper u.s.w., ahn er Familiennam uttospreken. Jedermann wuß dat man en Mackeprang in Sinn harr. Stattliche Lüd mit brune Ogen, un't mag wul sin dat se de tapfre Rest vun de olen Wenden sünd, as er Nam andüdt, de vun de »Witten«, de Dütschen, as de dat Land eroberten, as ers Liken schont un in er »Slach un Kluft« opnahm' sünd.
Kämmerers un Richters warn ut dat Holt sneden, to en Schipper weern se nich to bögen.
Awer dar keem en Tid wo mennig Schipper, de vær de Herr »Kämmereer«, as de Femaraner seggt, deep den Hot afnahm' harr, do he weggung, wedder keem mit so vel Gold »as he nich dregen kunn«. Son Mann sett sik so lang in Borg oder Landkarken int Weerthshus mank de Richters to Kartenspeln, wenn se ut de Gerichtsstuv op de een Sit vun de Husdel na de Weerthstuv op de anner Sit ræver keem, seet der so lang bet der eenerwegens en Witt oder Mackeprang wackelig war, um denn den Hof to kopen un dar noch breeder to sitten, bet he vellicht as Richter mit op »de anner Sit« int Weerthshus gung.
Besunners de Witten schrumpen tosam, un de »Wilders«, sogar de »Unbehaun« un dergliken Slach keem an er Stelln.
Op den Staberdörper sin Stell seet en oln Hansen. De Familje weer dar utstorben. Wer kunn beden wat he bo? Wo he herstamm, wen gung dat wat an? Wat he west weer, wer düß dana fragen? Wa he bi't Geld kam weer, wer kunn dat nareken? Femaraner weer he, ut en arm Familje stamm he, Schipper weer he eerst, Herr Hansen heet he nu.
He keem mit Fru un Kind, unvermodens, denn wer den Hof kofft harr wuß man eerst as he dar weer. De Fru nicht vun hier, dat Kind en lütt blauogt smuck Diern.
He weer kränkli, de Fru weer still, dat Hus eensam. Blot de lütt Mariken flog der as en Fleerlink inn Summer as en Vagel inn Winter in un ut un wis' dat der Leben weer in dat smuck Wahnhus mit de blanken Dærn un de witten Gardin.
Klok weer de ol Hansen, harr de Näs allerwegens hatt, dat mark man em an, wenn he den Mund apen de. Værnehm weer he: sunnerbar, wer vun sin Herkunft wuß, löv kum dat he't weer, un he wuß't aftowisen, wenn Een darop hinwink: he weer Herr Hansen ut Staberdörp, wer kunn der wat gegen seggn? Dat stunn em an dat he in de Kutsch fahr, inn Winter ut de Pelzdek keem, in de Eck int Sopha seet; – frag mehr as he antwor', keem wo man em nich vermoden weer, gung wenn man't ni dach. He keem ok bi Adam int Fährhus. Denn seten dar eerst gar dree absunnerlige Gestalten. Adam harr ok fahrt awer nich recht Lust darto hatt. He harr ok wat lehrt, mehr as man em an Kopp un Kledung ansehn harr. Wenn awer mitünner feine Lüd, Seeofzeern, Reisende int Hus keem, so verwunnern se sik, wenn Adam anfung mit to spreken. De harr nich umsonst Newyork, Neworleans, Rio un wat nich all sehn. Denn war ok de Sprak bi em los, dat Holt in de Glieder gelenkig, ja dat kunn schien as trock dat wehmödig æwer dat eernsthaftige Gesicht. – Solke Lüd hört der ok mit to't Insel- un Schippervolk. –
Herr Hansen seeg man 't blot noch an de Ogen an, womit he rasch en Schipp op See verfolg, wenn Koptein Pött mit en echt Seemannsbehagen sin Hart æwer en Landrött, en blinn Heß verlüfter, dat he de Sak so genau kenn as de annern Beiden.
He drunk hier sin Gläschen Madeira, hör de Niegkeiten, frag mit to na Adam sin Willem, un gung wedder. –
Denn Willem un Marieken weern bald nadem Herr Hansen introck Spelkameraden warn un dat weer Herr Hansen ganz recht. Ahn Umgang kann keen Minschenseel durn, en Kindsseel am wenigsten. Dat weer Herr Hansen sin Ansicht.
Kinner dringt in alle Nester un Löcker un blivt, wo se't gefallt, wenn se ni rut smeten ward, Se æwerwinnt Furcht un Ehrfurcht, ni Kæk noch Kark es seker vær se. Keen Verstek so heemli, se krupt hinin. Bang vær Gesichter sünd se man so lang, bet se lang genug tosehn hebbt. Weer der ok keen Minsch bi Herr Hansen kam: Willem Adam gewis, un weer em ok eerst noch so benaut warn in disse fierlichen Stuben, mank de Möbeln un Biller. Æwrigens neem Mariken em an de Hand mit un dat weer genog, denn se harr Speltüg so schön um Prügel darvær uttoholn, dat man't blot besehn mug.
To Summer kreeg Marieken en Zeeg vær ern Wagen, wona alle Femaraner keken, wenn se mit Willem dar mit rumkutscheer.
Vær de Zeeg kreeg se den neegsten Summer en lütten Esel, ahn Hörn, æwer fast noch stötscher, so dat Willem al mitfahrn muß ut Noth und wegen Hölp.
Den neegsten Summer fahrn se mit en lütt Pony, gel, mit lange Haar, de Herr Hansen vun en Schipper ut Norwegen kofft harr. En weli Deert awer willi, so dat Marieken Leid un Pietsch föhrn kunn, gar to Verwunnerung vun Alle de't sehn, denn dat lütt Thier leep bi schöne Weg' dat em as er de hellen Haar umn Nacken flogen.
Marieken bruk ok en Lehrkameraden. Kinner lehrt nich wenn se alleen sünd, se mæt lehrn as wenn se spelt. Dat weer ok een vun Herr Hansen sin Gedanken. Herr Hansen harr en lütt »Mamsell« vær er annahm – in de Schol gung de Kunst em ni wit nog.
»Mamsell« weer ut en beten hungerig værnehm Familje vunt Hannöversche, de wegen er Gesundheit oppen Lann leben schull. En lütt swackli Dings, fast sülben noch en Kind, harr awer wat lehrt un kreeg bald bi gude Kost un Luft Blot inne Backen un nie Lebenslust. Dat gung nu an en Lehrn rein vær Gewalt. Dankbarkeit much bi de arm Dirn mithölpen, Langewil ok vellicht int stille Hansensche Hus, genog, dar war sungn, utwennig lehrt, declameert vunn Morgen bet to'n Abend un darbi weer Willem eerst de schüchterne Tohörer, denn un wenn un gelegentli, un bald de Hölpsmaat un regelrechte Mitspeler. Wa't keem, he war der am wenigsten um wis, dat he bald uter en paar Stunn bi de ol Percepter, fast den ganzen Dag bi Marieken un Mamsell tobroch, mit sung, declameer un les'. Gewis harr Herr Hansen dat wul bedacht un mit Fährmann Adam bespraken, un den weer't mehr as recht, harr sunst sülbn wat vær de Jung inricht.
Wenn de Dree ok darherseeten as dree Kinner – Willem weer sogar de Grötste un reck mit sin brun krusen Kopp æwer Tante weg – oft ok daben un lud weern as de Gærn, egentlich güng't doch eernsthaft her ahn dat Tante Hölp bruk, as er schön Böker. Wat se nich tosam lesen! un Tante noch eben so geern as de Annern!
Man mutt weten wat oppen Lann heet: lesen! wenn Lüd der Smack op kriegt. Un warum schulln se nich? Old oder Junk, Arm oder Rik – man denk doch ni dat der Ünnerscheed in is, dat gift keen Seel de keen Hunger hett, de meisten kriegt man keen Nahrung wo Smack in is.
Man mutt weten wat dat heet oppen Lann wat lesen an Reisen, Geschichten, Gedichten um to verstan wat der vern Gewalt in stickt.
Een Mittel keem noch hinto Tante in Respect to holn, dat weer: se verlang dat se hochdütsch sproken. Dat gung in eerst Tid langsam un stækerig, darbi geef't lang wat bi ut to putzen vær lütt Tante, denn se harr en gar fine Utsprak as alle Hannoveraner. Dat Mittel hölpt, nich blot bi æwermödige Kinner. Wat schull menni Pastor opstelln, wenn he spreken muß in en Sprak, de sin Gemeen so gut versteit as he?
Bi Mamsell kunn't ni vel schaden. Un Willem sett sik wedder bi er in Respect mit sin Rekenkunst, wovun se ok so wenig verstunn as vunt Plattdütsch. He wis' mit Stolt sin Tafel, wenn he se bi Percepter vull grote Talln rekt harr, un war so to seggn Lehrmeister vær de beiden Annern in sin Kunst.
He harr awer doch en groten Respect vær alle Beide. Wat Mamsell kunn, so to seggn vun Hus' ut, wa licht lehr dat de Schölerin. Wenn se vær't Tekenbrett seet kunn he er Hann betrachten wa se Strek an Strek trock, un de Ogen de as en Parpentik an de Klock vun de Værschrift op er Papier lepen, se weern blau as de Heben, wo se gegen an lüchten, wenn er Backen vær Iwer roth weern. – Em wull dat Teken gar ni vun de Hand.
Gar nu de Stimm! Dat bruk em Tante nich to seggn, dat kunn he sülben hörn, wa he schreeg bi't Singn un græl bi't Spreken, un dat se grof weer, as man en Schipper sin. He sülben hör ok Marieken er lewer.
He günn dat sin lütt Spelkamerad, Lof un Lev, se harr't je verdeent. Vellicht, weer't en Jung west, harr he doch eerst mal sehn, wul de starkste weer. Awer so gung denn er Leben meist in Freden un Fründschap derhin. Vertörn un Verdregen kumt jümmer derbi vær.
Frilich blid weer he nich: se weer Herr Hansen sin Dochder. Och, dat föhlt Kinner mehr as ol Lüd denkt! Dar hungn Biller an de Wand, dar weern Könige un Königinnen vun Dänemark. Jüs so as een vun de, jüs so heel Marieken den Kopp. He wuß dat wul un dach derbi sin Deel.
Un he schenk er dat nich: stolt weer se, sä he er mal, as he dærchut to Boot en Segelfahrt maken un se ni mit wull. Achter er Vatters Port gungn se na den Strand hindal un söchen Muscheln. Warum wull se nich? Se weer stolt, sä he, dat weer nich er Vatters Boot dat weer sin? Se kunn't laten, denn dank he awer vær er Vatters Ponywagen. Da gung se mit em. Doch warn se beid still bi de Fahrt, un as se vun em gan weer söch he er egale Muscheln so lang dat Dagslicht dur.
So verdragen se sik redlich, un he muß sik deran gewöhn, dat se den Kopp drog, as se sä, as he er wussen weer. He harr ok je sin egen.
Inn Harst un Winter sünd de Weg' op Femarn as toreden Lehm un ohn Grund un Borrn. Mit Wagens nich to befahrn. Wer wanken un reisen mutt de ritt, Fruns un Mädens achter opt Peerd. Stiegt en Ledder rop an de verkehrde Sid, de Knecht hollt se lik op un læhnt se lisen achter æwer, so dat se jüst opt Perd op de rechte Stell to sitten kamt. Vader oder Broder, Herr oder Jung sitt vær, den fat se mit den rechten Arm um, un mit de Last vun Twee oder Anderthalfe wadt de oln truen Thiern, de dat kennt, bet man se an Ort un Stell mit en Ledder oder starke Arms wedder hindal lett.
Marieken muß, as se heranwuß, oft to Stadt, denn na Sniedersch, denn na Fliegersch, denn na'n Hæker, den na Apthek. Denn Mutter weer swackli un egen, harr jümmer mal Infäll, un wenn't man Hofmanns Drapen weern, de man damals in jede Hus rüken kunn, wo swackli Lüd weern, so funn sik darto noch allerhand.
Dat full keen Minsch op, dat Willem op de grot Brun seet un Marieken achter em. Harrn se menni Dag tosam fahrt, warum ni ok tosam rieden, as Allemann op Femarn de? Oft re de Fru vun Hus' achter de Plogknecht, de Jümfer achter de Herr. Dat weer æwerall bi slechte Weg' keen blot Pläseerritt, dar hörn en paar gude Ogen darto de værut keken un nich achterum, un en Paar seker Arms vær Tom un Tægel, wo de Weg weer dat de Lehm æwern Kopp sprütt.
Much sin dat oft en anner Mann fehl, genog Willem harr dat as en Art Amt dat he Marieken to Stadt broch. He föhl sik glückli un wichti darbi, dat weer ok en Verännerung int eentalige Leben. De ol Foderknecht Niß holp er jedesmal opt Perd, un harr jedesmal desülwige Redensart darbi; wenn Marie nun de Ledder af richti achter Willem op den Brun seet, so gev he em en Klapp op den fetten Bog un sä: Süh so, Brun, nu man to! Du hest Adam un Eva op den Rügg, lop nich mit se ut dat Paradies!
Ja, wa lachen de beiden jungen Lüd! Denn dat Wort fehl niemals. Un – wa sunnerbar – oft keem se daræwer ernsthafti op de würklige Adam un Eva to spreken, æwer't Paradies, den Garn Eden, æwer de eersten Minschen, æwer all dat wat se in Tru un Globen in de Bibel lest harrn un wat er Seel harr anfat.
So wat kennt man ok, oder kenn man, blot ok noch oppen Lann un in de Eensamkeit. Dat weer keen Wunner, wenn Willem harr Lust hatt antosehn, ob de Garn noch to finn weer un Marieken to haln, wenn se keen Heimweh kreeg na Femarn un Staberdörp.
Een Namdag, as se to Stadt weern in de Tid na de Aarn, as de Dag' al körter ward, keem en Gewitter op, jüs as se ut Borg gegen Schummern to Hus rieden wulln, mit Dunner un Blitz, mit Wind un Regen so arg dat an Wegkam nich to denken weer. Se heeln also bi't eerste bekannte Hus still, Willem sprung vun't Perd un hölp Marie heraf, trock den Brun in den Törfstall to Schul un gung denn achterna in't Hus.
Dat weer bi een oln bekannten Blickensläger, wo se sik flüchten un in de Warksted treden jüs as dat Wedder recht losbrok. De ol lütt Mann seet krumm vær en Block iwri to hamern as gegen Dunner un Blitz an. Hamern hörn se em jümmer, wenn se na Borg oder to Hus reden, dat dä he de Stadt an, as de Döschers dat würklige Land, wenn se wedder herut keemn.
De Klempner seet as en lütten Hupen merrn in en groten Rum to kloppen. Gegenæwer an de Wand stunn en Drivrad as en Rad vun en Riesenwagen ut en Hünengraff, op en Rieg Bör Dinger as gewaltige Schütteln, Schaln, Tellern, Krös' un Beker ut Steen rug behaut un eenzeln kum vær en Minsch to bærn, plump, as makt vær Dusende vun Jahrn, grön un swart vær Öllerdom. Dat weern Forms to'n Tinnguß. Dat blanke Geschirr, nu nich mehr in de Mod', dat man noch hin un wedder op de Bör in de Kæk, Kamer un æwer de Bettstell süht, weer darin gaten. Eerst wenn man een vun de swaren Deckel ophev, seeg man darin de glatte Figur vun en Kros oder Fatt. De ol Klempner weer fröher Kanngeter west, de nie Mod' harr em arm warrn laten, de Noth em dreben en slechter Handwark to lehrn mit weniger Kunst un Brod un mehr Larm. He weer en Art Philosoph. Op de Riegen vun de anner Wand stunn en Reeg Böker, de dat Utsehn na recht gut to de Tinnforms passen. In Swinsledder bunn oder mit en Inband as ut old Ekenholt, bestaben, verrökert un versmökert. Darut les' he sik allerlei absonnerli Tügs torecht, besunners æwer wat he Schemie nöm. Dat slag in sin Geschäft, mit Smölten un Löden harr he to don, un vært Geschäft weern se ok mal vun en fröhern Kanngeter anschafft, as dat noch wat afsmeet un inbroch. Österling harr se, ebenso as dat Rad un de Forms hier anfunn, as he sik hier ute Fremdn her verirrt un endlich innist harr.
He weer en »Preisch« ut Pommern, un uter sin Schemie harr he noch en Gott: Dat weer de ole Fritz. Wi harrn de Art Handwarker un Künstler ünner uns Lüd nich inn Lann. Ok de Barbeer in Borg weer inwannert. He weer, as sik dat vun sülben versteit, en Sachs, un harr as Herrgott natürli »den groten Napoleon.«
Kanngeter Österling gung gar ni ut mank Lüden un de Bartscher, de Putzbüdel as man damals sä, leep den ganzen Morgen vun Hus to Hus na sin Kunden. Vun Middag an awer weer sin Geschäft to Enn – welker Minsch leet sik wul je in Borg to den Namiddag »putzen«? – un he harr also gar nix to don, as sin Messen to morgen to sliepen un darbi ut Finster op de Pump to sehn.
De Pump weer nich eben sin egen, se stunn awer vær sin Finster in de Steenbrügg. Se hör de Commün to, awer he seeg Namdags na as weer he darto vun de Commün anstellt, dat dar nich en Unrechten Water hal. Water weer nog darin vær de ganze Stadt Borg, awer se hör den Östereggn to, Gerechtigkeit muß sin; wenn en arm Schosterjung vunn Westereggn, de dit neeger bi weer, mit en Ammer keem, so störrt de Barbeer hinut, mit wat he ok in Hand harr, un weer't en scharp Putzmeß, un verdrev em na sin Eck un Eggn ahn Gnad. He weer, wat he sülbn nöm eine streitbare Natur. An sin Kunden döß he dat ni utlaten, un wenn he Namdags æwer an de Pump nix funn, so gung he Abends na Österling den Klempner un Kanngeter, um mit em sin Deel to striden, dat sin Seel vær de Nachtrau genog harr. Natürlich, ob Napoleon oder Friedrich de grötste Kriegsheld west weer. Un darbi kunn de beiden lütten oln Lüd jümmer wedder de Slachten an de Katzbach un bi Austerlitz dærgan, as weern se süllst darvær to Verantwortung trocken.
Doch weer de Schemie Österling sin Hauptgott, wo he ok den »ollen Fritz« harr vær fallen laten. De Schemie wær mal de ganze Welt verännern. Wer dar Meister in weer, de war mal gröter warrn as de ol Fritz un Napoleon all Beid.
»As Napoleon« fahr de streitbare Natur op, un mit er brok denn ok de sächsische Natur in de Sprak dær: »Das sollt er schon bleiben lassen!«
Awer nich mal in en Strit leet de ol Pommer sik in, wenn he bi de Schemie anlangt weer. Gröter as all de Gröttsten. Weer he nich en kümmerligen oln Hupen, weer he noch junk un harr wat lehrt, wat he nich harr, dat weer en Sak west! Dat harr he mit utgrünn mucht. Dar harr he en Insicht vun hebben mucht. He söch sik je nu blot mal wat ut een vun de Böker rut, wat he verstunn un pfusch en beten mit dat Löthrohr rum, dat he je kenn vun de Geterie. Awer wer sehn much den harr he doch allerlei to wisen wat he sülbn vær en Wunner heel, un wat de Barbeer »mit Verachtung« ankeek.
Nülich harr he en lütt Buttelglas, wo he mit en Swewelstick Für rut hal, dat de hell brenn. Dat wis' he fierlich vær, beheel dat sülbn in de Hand un leet blot mal naföhln, dat dat nich hitt weer. Dat schiere Wunner! En kolt Glas un Für weer derin! Für weer een vun de Elementen, mit Für weer so to seggn de Opklärung toeerst anbött un mit Für war mal de Welt ünnergan. Dat beteken jedesmal den Fortschritt. De nie Art Für to maken, dar wis' he sik dütli. Nu kunn man de Tunderbüß afschaffen as en Stück vun de ole Rohheit as man de Steenbieln afschafft harr, do man Isen to smeden verstunn. Un darbi stipp he wedder en Swewelsticken in un wis' em wenn he sengt harr. Phosphor heet dat, wat he int Glas harr, man kunn't op de Apthek kopen.
Dummes Zeug, sä denn de Sachs, Voßlung heet det Tügs. He barbeer ok den Provisor in de Apthek un de harr em 't seggt. Dat weer ok natürlich, denn wie der Bär das kälteste Thier sei – man bruk Barenfett gegen Frost, he ok in kole Winter, wo em de Hann bi sin Geschäft leden – so weer de Voß dat hitzigste Thier, wat al sin List un Verslagenheit bewiesen de, un de Voßlung, op en egen Art inkakt – dat weer dat Geheemnis – gev Für.
As Willem un Marie int Gewitter bi Österling in de Warksted treden – in den groten düstern Rum mit dat Drivrad un de Steenforms, allens smökeri un rökeri, en Rum as ünner in de Eer, do keem de lütt Mann de der merrn inseet, op en Dreefot, Brill op, bi en Thranlamp, krumm vær en groten Ambult un op en blank Stück Dings gegen Dunner un Blitz anhamer, keem de ol Blickensläger – se harrn nich umsunst Märchen lest – keem he se vær as en Zauberer in en Höhl.
Un em much't ok as en Stück Märchen værkam, as he vun sin Haublock opkeek, denn in de Dær stunn twee Gestalten as man se wul op Biller süht: hoch un schön, un all Beid jüs as op den Drüssel, wo achter de Kindheit liggt.
Dar lücht jüs en Blitz int Finster, un in den Dunner rin, de glik nafolg, much ok sin Ton wunderbar klingn, as he sä: Kamt in! Dat Wedder is mächtig! Uns Herrgott verbrennt vun Dag' mehr Phosphor as ik dat ganze Jahr. Is wul Jüngling un Jumfru to Ehren!
Dat schull wol op sin Art en Spaß wesen, klung awer sunnerbar un fierlich. He trock darbi jedereen en Sitz an beide Siden vun sin Ambult torecht, sett sik sülben twischen se, fat den blanken Hamer in de Hand, un seet as wull he se fragen, welken Zauber he vær se smeden schull.
Fung awer statt dessen vun sin nie Tunderbüß an, de em dærch dat Blitzen much in Sinn kam sin, wis' dat Dings, versteit sik vær, leet Marie dat Glas anföhln, dat't ni hitt weer, un re denn – wul meist ok gutmödi um dat arm Mäden de Gewitterangst to verdrieben – vun den Phosphor. Dat weer egentlich dat föfde Element, sä he, dat Lebens-Element, de in all de annern introck, un wa't fehl weer de Dod. Wo't sik ophäg, as nu in de Luft, mit to ok in de See, da weer't nich ahn Gefahr. So ok bi'n Minschen, int Öller fehl de Phosphor un war toletz all, in de Jugend harr man sik to höden, wo't to vel war slag licht mal de Blitz dartwischen un slog dat ganze Leben entwei. So snack he bet dat Wedder enigermaten væræwer weer un he sin jungn Gäst to Per hölpen de. Vermahn se denn noch dat se ann Strand to Hus riden muchen, um den Weg ni to verleern, de Abend brok herin, ok weer't dar jedenfalls reiner un sauberer.
Egentliche Gefahr is nich ann Ostseestrand bi Femarn: Ebb un Floth giff't ni, un wenn de Wind nich dat Water vun Ost un Nord opdrifft, so liggt de Strand as weer't en egens torichten Sandweg. Æwer't hoge Land full al, as se hindalkeemn, de Schummern, æwer de See lücht noch in wider Feern af un to en Blitz op, dat Water leeg so ruhig as gung dat ok to Rau as de Dag. Dat weer so still dat man Brun sin Schritt den Sand opsmiten hör un de Muscheln knirschen de he drop un entwei pett. Sunnerbar is't, wa denn de Schrigg vun de Seevageln klingt, de hoch æwer Een weg see anwarts darhin treckt, dat man se wider un wider hört. Man fangt an derop to horchen un man hört bald in disse Dodesruh wat ann hellen Dag gar keen Ton vær't Ohr hett, wenigstens keen Klang vær't Hart.
Wa treckt se hin, frag' Marie, as en Volk Regenwülpen æwer se weg trocken, lik gegen de Wulken to, de noch jümmer fort oplüchten, mit en Fleuten dat so lud un langhin klingt, as repen se sik to damit se ja keen verleert op den gefährlichen Weg. Dat is doch schrecklig wenn man sik darvær en Minschen denkt wit hinut alleen opt Water.
Willem tröst er: de Vageln wussen wul ern Weg. Awer denn hörn se ok Minschen. De Stimm schallt unendlich wit æwer de See un klingt allerdings gar unheemlich wenn se ut de Feern to Een kumt, man weet nich woher.
Hör, wat is dat, reep Maria un heel sik faster an ern Rüter, dat is ja as sproken Minschen ünnert Water hinut.
Willem tröst er: Dat weern Fischers dee vun Staben ut gan weern un de sik vun Boot to Boot to repen un snacken.
Awer wenn man eenmal vun so wat opröhrt is, so hölpt Vernunft ni vel dargegen. Maria hör un seeg bald dat Mægliche un Unmægliche, un je mehr je düstrer dat war. As nu noch gar de ol Brun, de gewis ni vun Hönergloben plagt wer, op eenmal hopp un nich værwarts wull, da keem de arm lütt Diern in würklige Angst. Se dach an Risen un Zwergen, un wat se der vun lest, un de ol Blickensläger mit sin Phosphor keem er vær Ogen, as muß he irgendwo in de Düsternis hucken vær en Block un en Ambult. Denn de Orsak, warum Brun nich værwarts wull weer dat he mit de Föt as int lopen Für tre, as en smölten Metall. Wat der opsprütt, flog as Funken in en Smed, full int Water un gung ünner as wenn Steerns vun'n Himmel scheet. Ja de Schum vun de lütten Welln de ok bi't stillste Wedder een na'n anner in lange krumme Slanglinjen æwer't Sand lopt, weer as Goldschum, un wo dat Water sik krüsel lücht dat op, as keem dat Wedderlüchten nu ut de Deep, dat eben ann Himmel spelt harr.
Brun harr keen Verstand vun dat Meerlüchten, wat jeder Seeanwohner kennt. He wull nich hinin int Für, trotz all't Toreden. Dar weer nich to hölpen as dat Willem rafsprung un em an'n Tægel fat. Wo de Herr gung kunn de Brun wul folgen, wat he ok allmähli mit Prusten un Snüffeln utföhr, denn værbi to kam' weer bi't Huck nich anners as dicht ant hoge Öwer, wa man bi leeg Water de Föt natt kreeg; bi hoch Water allerdings gungen de Schoners darvær her.
Willem harr Brun an den Tægel un bere em mächti. Marie seet alleen op't Perd. Se weer keen schüchtern Natur, awer se keem sik doch vær as sülben merrn in en vertowerde Welt. Dar wad en jungn Mann værop de dat smölten Gold um de Föt sprütt, de Nacht leeg op dat Öwer, within glänz un sung de See. Se dach an Vatter un to Hus, as seeg se all dat Gewöhnlichste in en anner Art Licht, se dach awer ok an den oln Mann mit sin wunnerlichen Reden un dat keem er as en Angst dat en gefährliche Macht Gewalt æwer er kreeg un se wust keen Hölp.
Ob Willem wat Ähnlichs dacht? As se um de Eck wedder op den drögen Strand keem', low un fichel he den oln Brun, harr awer vær Marie keen Wort, as dat he er öfter bi Nam' nöm' un er tröst: Nu keemn se bald ant Hus. Rasch gung he, den Tægel æwern Arm den bekannten Weg værwarts.
Bi Hansen weern se in Unruh æwer dat Utbliben vun de Kinder. Ol Hansen keem sülbn vær de Dær un hölp Maria von't Perd, he harr keen Wort weder vær dat Fräulein noch vær den Ritter, as verstunn sik dat all vun't sülben. Nich mal vun Gefahr weer de Red, wo Marie geern vun spraken harr, blot vun de Düsternis un dat man tövt un lurt harr. Un nüchtern leet he sin Dochder in Dær un Willem to Hus gan, se harrn kum so vel Platz un Tid sik gun Nacht to seggn. –
As Willem den annern Morgen nasehn wull, wa't Marie ging, heet dat se weer wat möd un länger int Bett bleben. As he na eenige Dagen nafrag', weer se nich to Hus. As he de anner Wek wedder keem vertell man em, dat Marie mit er Vatter verreist weer. Herr Hansen keem na enige Dag' alleen wedder. He vertrock keen Fol in sin ruhi Gesicht, as he Willem vun sin Dochder gröten de. He harr er op enige Tid mit lütt Mamsell na Hannover brocht. Se schull noch en beten to lehrn.
Wa Willem bi disse Naricht to Moth war, harr he sülbn ni seggen kunnt. Harr ol Hansen em in sin Garn drapen, jüs as he in den sin eenzige Permuttbeernbom klatter wull, dat weer gräßlich west. He harr vær Scham in de Eer sacken kunnt. Dit weer slimmer. He föhl sik as Een de en Verbreken opt Hart harr, un doch harr he noch nich mal en Gedanken dacht. De les' ol Hansen em eerst mit sin kolen Ogen, de keen Farv un keen Glanz harrn in de Seel herin un ut de Seel herut. Dat leeg in sin Mien as wull he em seggn: Ik heff di bedrapen, Sæhn, du wullst jüst na min beste langn, ditmal hung di't to hoch, awer ik kenn di nu! He föhl dat he roth war bet ünner de Haar hinop un wedder bleek as leep em dat ganze Lebensgeföhl hitt in de Sit tosam.
As Herr Hansen weggan weer, leep he rut, as muß he na Luft snappen. He seeg sik um as een Mann as Robinson de alleen op en Insel sitt, un dar fahr dat Schipp weg mit all wat to't Leben hör un he blev alleen. He harr sik an de Eer smiten un wültern mucht vær Unglück, he harr ween mucht, weer he nich west as lahm un toschann, dat sik ok nich de Ogen mehr röhrn.
So is junge Lev! He leeg daglang rum as in Slap un Drom. Harr he man en Seel hatt mit de he spreken kunn. Awer he weer ganz alleen, Kameraden harr he nich hatt, de Öllern weern swigsam, leten em awer betemen. Wenn he mal bi't Herumlopen op Strand un Dün Herr Hansen sin Hus un Garn, de groten stilln Böm achter de grote isern Port int Gesicht kreeg, so dach he an't Paradies un den Garn Eden, wo se so oft æwer snackt. Ja he weer ok en Adam un rutsmeten un de Port weer faster to as harrn Engeln darvær stan mit glöhnige Swerter.
Mal drop he Niß, den oln Foderknecht op den Brun. Hett doch ni den richtigen Weg gan, dat ol Deert, sä he bi't Voræwerriden, lütt Adam, un he klopp den Brun mit de Hann op den blanken Rügg, ik heff em't nog seggt, awer so'n ol Paag is to dumm!
Dat eenzige Wort wat em oprich kreeg Willem vun de ol Pött, as de em mal sä: Lat de Segel ni hangn, Willm, Topp wedder uphißt, de Reis' is noch lank un du noch junk Gast. Verzag man nich.
Also de ol harre Burß? Schull't wahr sin? Un keen Unrecht? Gew't noch to hæpen?
As dat Lehrn bi Herr Hansen opheel, gev Adam sin Sæhn na Borg, dat he bi den Pastor, de noch mehr junge Lüd ünnerricht, wat na lehr. Dar lehrn bi den Pastor en Sæhn vun den Docter, een vun den Landschriewer, dærdreben Geselln, de na Kiel na de Hochschol wulln un sik værbereiten, en jungn riken Bursæhn ut Margelsdörp. Dat weer en scharpe Luft wo Willem rinkeem. Dat dur ni lang, so war he brüdt un narrt, Kopp hangn laten gellt ni ünner so'n Slach. Wussen se ok wat? Oder keem't vun den Nam, dat se em na Eva fragen, na't Paradies, un de Engeln vær de Port?
Em toletz ok eenerlei. Sin Antwort weer, dat he den Grötsten ünner de Föt smeet un de Annern frag, wer Lust harr bi em to liggn. Do harr he Freden. Awer keen Fründschop. He lenng ok nich derna. He keem sik mit sin Geföhl vær as en Mann mank Jungns. He harr wat to dregen, un he kreeg op disse Art to weten dat he't dregen kunn.
Topp wedder umhöch, dach he mit ol Pött sin Wör, Segel wedder bisett. Dar 's noch nix verlarn, un dat em darbi de Gestalt vun Marie Hansen opduk kann man sik denken. Warum schullt't ni lücken? Blot he wuß ni, wosück? Wat lehrn? Dat weer ni vel. Wat warrn, dat weer de Hauptsak. Wenn man blot en Weg wuß! Sin Kameraden gung' en wis'ten Weg, de een gradto op Vaders Landstell as Bur in Margelsdörp, de annern eerstmal to en lusti Leben, mit Tid nog vær en Amt oder Brodstell später, woran se noch ni to denken bruken. He lehr wul bi de Herr Pastor engelsch, französch, Geographie un Geschichte. Awer wat man darmit un wat man mit sik sülbn anfangn schull, dat lehr man dar nich, dar wuß de gude Herr nix dervun. Wa schull he ok? De kunn wul to Noth seggn wenn En vunn richtigen Weg afkamn weer. Awer wa man sik en nien Weg dært Leben haun kunn, dat weer nich sin Sak. De weer ok blot en ol uttreden Padd wannert. Dat wuß de ol Philosoph, de ol Kanngeter am Enn ok nich vær Jedereen. Awer bi em full doch wat af, wenn he vun en lank arbeitsam Leben un vel Erfahrung vertell, dat man seeg dat gev noch jümmer en Lock, wenn't schin, dat allens vær Een to weer. Vellicht trock em't ok hierher, dat mit ünner Herr Hansen un sin Dochder's Nam bi den Klempner nömt war.
Wenn de Barbeer darto keem, gew't oft en Snack, as weer't egens vær Willem utdacht. Wann ich noch einen Sohn hätte, er sollte mir doch nicht Schuster werden, für nichts nicht, sä de Barbeer.
Na, warum hest du din Een denn Snieder warrn laten, antwor de Kanngeter.
Wegen der Umstände, sä de Barbeer.
Awer warum denn nich Schoster? frag Österling.
Ne das wär eine ganz verfluchte Rasse, diese Schusterjungens! He harr hüt al wedder Schoster Danker sin bi de Pump bi't Waterhalen fat kregen. Wär eine Spitzbubenrasse.
Is der denn nich Water genug in de Pump? frag de Kanngeter.
Ja, Wasser genug, aber keine Gerechtigkeit. Gerechtigkeit harr blot de Östereggen an disse Pump, un dar muß op holn warrn.
De ol Kanngeter lach, un frag em denn wat sin tweeten Sæhn harr warrn schullt, wenn he noch een hatt harr.
Maler, seggt de Barbeer, mit Nadruck, ein großer Maler.
Pinsel, seggt de Kanngeter.
Wer, ik? fragt de Barbeer, as war he rutföddert.
Oder Anstriker, sett de Kanngeter hinto. Mi eenerlei, Handwark hett en golden Borrn.
Künstler, sä de gude Sachs, un leet sik ni störn, Künstler, dar fehl uns dat an op Femarn un in Holsteen. Dar muß man mal na Dresden kam un de Gallerie sehn.
So, sä de Pommer, un war spitz, dar weer wul Napoleon to sehn, de grote Schuft mit den lütten Hot.
Noch lange nich genug, denn er hat die Welt umgedreht.
Ja, sä de Pommeraner grimmig, he hett dat dütsche Rik arm makt.
Un darmit weer denn de gewöhnlige Larm inleidt un de ole Strit nie anfungn, ob Napoleon en groten Mann weer oder de ol Fritz, bet man toletz to en Punkt keem, wo man doch ni wieder keem, as gegen enanner an schriegen, un denn war man wedder ruhig un vernünftig. Denn weer't as wenn en Gewitter aftrock, man hör noch dat Murrn ut de Feern.
Ne, wenn ik en Sæhn harr, seggt ol Österling, as ik junk weer, weern't annere Tiden, un as de verdammten Franzosen uns Allns toschann makt harrn, sogar den Moth, do kunn man nix un wag' man nix. Awer wenn ik en Jung harr, de schull nich hucken blieben – un he re Willem an, as muß he Een hebbn as en Bispill – um mal Weerth opt Staber Fährhus to warrn mit Vader un Moder, twee Per un twee Köh, wenn't vellicht to lang' dur bet Herr Hansen sin Hof frie war. De muß rut in de Welt un wis se wat.
Swewelhölter mit Voßlung, sä de Barbeer höhnsch.
Gar nich æwel vellicht, sä de Kanngeter, kumt drop an. Æwrigens singt wi in unsen Lann
Bonpart ist nicht so stolz
Heiidi, heiidi,
Handelt mit Schwefelholz,
Heiidi dum.
Un op en Tidlang brok de Dunner noch mal wedder los. Schemie schull he mi lehrn, sä denn Österling oder Maschinbuer oder so wat warrn. Dat war ok gan, dat harr en Tokunft.
Goldmaken weer beter, meen de Barbeer.
Du brukst nich to spotten, seggt de Kanngeter denn eernsthaft, ob't unmægli is, weet man noch ni.
»Du hest awer doch noch nix rut kakt?«
Frili nich, sunst war ik hier ni sitten un blickenslägern. Awer ok darbi wat lehrt un dat is ok ni æwel.
Willem kreeg Ohrn un Ogen apen.
As ik seggt heff, Femaraner sünd allerwegens verstreut op Gotts Eerdborrn, lat mal vun sik hörn oder kamt mal wedder to Hus. Dar keem nu ni licht wen, den Willem nich drop oder opsöch, un dat weer keen Nieschier, wenn he tohör oder se utfrag'. He dach vellich dat he mal en Lebensweg ruthörn much, de ok vær em paßlich weer un den he wagen kunn. Frilich de he tohör, weern je dærkam, de toschann gan weern spraken nich mit. Dat Unglück is stumm; wenn't ni ganz besunners is swiegt ok de Annern dervun. Verdrunken, verkamn – wa Vele! Awer dar seet Kocksmaat vun en lütt Brigg in Rio as en groten Hotelweerth, dar en annern as rijken Bäcker in Broadway New-York, dar en Smidsjung as Fabrikherr in Cleveland, dar en groten Bruer un Brenner in Davenport, weer Goosjung west bi Wilmsen in Martiendörp un nu Senator un fohr mit witte Ponys.
Willem war allmähli as en jung Vagel de de Flünken föhlt to de grote Reis'. He dach allerdings wul noch mehr an wedderkamn. Un denn? Doch dat sünd vun de Gedanken, de man ok bi sik sülbn ni rein utdenkt. Dar keem in dis Tid en Femaraner to Hus, de vel vun sik reden mak. He weer de Eerste de ut't Goldland wedder op de Insel keem. Harr mit sin egen Hann in Californien Gold gravt! Wat sik menni ol Moder wul darbi dach de nix sehn harr, as wa man op de Insel Lehm oder Sand grav. He harr Stücken darvun inne Tasch, gung dat Gered, de kunn sik natürlich Jedereen so grot denken as he much. He harr so vel sammelt, heet dat, he kunn sik den eersten besten Burhof in Gammendörp oder Staberdörp kopen, de der ton Verkop apen keem.
Ganz Femarn lehr em æwrigens bald vun Ansehn kenn, denn he swarm op de ganze Insel herum. He weer en lustigen Patron, jung, smuck, wat man seggt en fixen Kerl. He harr æwerflödi Gesundheit, lach æwer Allens, harr vær nix Respect wat op Femarn old ehrwürdig weer. Dat weer em eenerlei ob man't in Spaß oder Eernst neem, dat leet as muß he sik blot mal gründli utlachen.
He keem ok bi den Kanngeter den he vun fröher kenn un bunn glik mit em un den Barbeer an, den he nich anners as Herr Docter nöm. Wat gew't en Halloh. De ganze Bartschererie weer æwerflödi, meen he, he schull man Waterdocter warrn, de Pump vær sin Hus muß he ünner Slött leggn un sik en Bod darbi buden mit en Inschrift, dat dat en Gesundbrunnen weer. Dat war wat inbringen. De Barbeer speeg Für un Flammen. Awer gegen den Goldgrawer flasch dat nich.
All right, seggt he, Docter, wat makt de Sachsen? Hebbt se Napoleon noch ni vergeten? Den oln Spitzbov? Wenn de ol Kerl noch lev schulln se em to en Nachtwächter in Borg maken. Wat en Unsinn, so'n Nachwächter de mit en Horn tut, darmit de Dev dat hörn un de Stunn reep, darmit en arm Schelm de ni slapen kunn, de Tid recht lank war.
So wat weer je entsetzli antohörn vær en langjährigen Borger Börger, un dat klung as Rebellion wenn he nu gar ok noch op Kämmereer un Gericht ebenso los snack.
Natürli kenn he ok Willem sin Vader, wer kenn nich dat Fährhus op den Staben un jung Adam? He lach ok æwer em. He war noch mal mit den Rügg ant Schenkschapp fast drögen. Man war em un Koptein Pött noch mal versteenert opfinn. Willem schull sik man in Acht nehmen. Dat he ni noch mehr wuß, ehr he den Stand bi de Buttelbord kreeg, he war je krumm stan mötn as en opspannten Flitzbagen sin Leben lang.
Harr ok Herr Hansen drapen. Wa de den oln Mackeprangschen Hof fein rutputzt harr, Wetter!
So'n Art Burhof schull he sik kopen, sä de Klempner.
Darto harr he nich Geld noch, weer de Antwort, de en beten eernsthafter luden de. Awer he lach glik wedder un sä: He wull den Düwel hier op den oln lankwieligen Lappen verdrögen, as en Seeflack op en Sandhupen. He wull noch wedder weg, ditmal en beten na de anner Sit vun den oln Erdball rum.
Schust mitgahn! reep he Willem to.
He dach nich dat dit Wort as en Funken in en Pulvertunn full, denn he fahr lustig fort: Un wat en verdüwelt smucke Diern, de Dochder! De much ik mi wul mal as en Eva haln, wenn se so lang töben wull bet ik min Goldkatt strammer vull heff. Denn ahn dat lett de ol Slauhans, de ol Slavenverköper, lett Herr Hansen, Keen heran. Ik muß mi doch ok noch eerst mal en beten mehr rum dreihn un Stillsitten lehrn. Un denn is't fast to lat. Denn de smuck lankbeenti Jung mit sin glatt Gesicht, Selk, Krüschan mit de Cigarr, de snüffelt dar wul nich umsunst herum. Schien mi al ganz bekannt. Mi ok eenerlei! Un darbi smök he sülbn dat dat damp, un bunn wedder mit den »Docter« an, ahn op Willem oder wat Anners to achten.
De leep still dervun. Em weer to Moth as harr em en Flothwell hoch ophevt, dat he Land sehn kunn, »das Land der Verheißung«, to recken in eenige Jahren mit en beten Glück un Moth, un se smeet em wedder hindal, wo he versunk un verdrunk in »eitel Finsterniß«.
He wuß gar nich dat Marie wedder op Femarn weer. Herr Hansen harr er wedder kam laten, de Mutter kreeg dat Lengn na dat Kind. Kunn ok so ut mit dat wat se lehrt harr.
Willem muß er sehn, er spreken, wenn ok man noch eenmal. He leep in de Nacht hinut na Staberdörp. Dar leeg Herr Hansens Hof deep in Ruh, nich en Hund bell, as he um Hus un Schün sliken de. Nich mal de Finstern weern to ünnerscheden. Vun de Höchde seeg he in den Schin vun de See as en groten Klumpen dat Fährhus, sin Vadershus. Dat weer noch düsterer wa mæglich.
Verstört un möd keem he morgens to Hus un muß sik gegen sin Pastor rut leegen, wa he west weer.
Wat schull he opstelln? Sin Gedanken tehrn em op. He kunn gan as in Biestern, un seeg ni wa he op los gung. He funn sik op den Weg to Hus, na Staberdörp to. Dar, meen he, muß he er drepen. Warum nich? Se stunn em al so vær Ogen.
In son Art Eensamkeit is en junk Minschen, heel as verstrickt un vertißt in een Gedanken, mag't Lev oder Haß sin. Hier weer't bald all beid. De lange Selk mit sin glatt Gesicht weer em al eher to Möt kam. Schull de nu gar?
He kunn den Gedanken ni utdenken. Awer he seeg de Beiden op een Wagen, op een Perd, op een Stohl, un dat æwerfull em, dat he de Tähn tosambeet. He wull wenigstens em opsöken un drapen.
Dat gift Minschen, um de alle Welt sik kümmert. Al wenn se lütt sünd süht man na se. Wenn se ran waßt töwt Jedermann derop: wat derut warrn mag. Willem Adam hör to dis Art. En ol Fru beseeg em mal sin Mund, he muß em apen maken, he wuß nich warum, da sä se em: He war sin Brot mal witlöfti söken, sin Tähn stunn to wit ut enanner. He weer Koptein Pött sin Vertog, de allens jümmer recht funn, ok wenn de Jung en dumm Streich mak. Herr Hansen harr en Oog op em.
In de Eensamkeit is so wat natürlich. Wa genau man sik kennt oppen Lann, darvun makt sik en Mann ut de Stadt keen Gedanken.
So'n Art Minschen as Willem Adam gat un stat as ünner't Oog vun Jedermann. Een un Anner süht sik der ok wul wat rut to'n egen Nutzen. En Kramer vellicht en tru'n Lopjung, en Bur en deftigen Plogjung, un am Ende is ut de Een mit de Tid en Geschäftsmann warn, de mit sin Herrn as sins Liken verkehrt, un ut de anner en Buknecht de't Gewes' un Bedriev beter kennt as de Bur sülbn.
So keem man fröher to brukbare un düchtige Lüd, man söch se sik un erheel se sik.
Dar keem mit to op Femarn to'n Besök, to Jagd, to Pläseer oder Geschäft de Pächter vun en grot Gut eben æwern Sund int Oldenborger Land. He weer sülbn een vun de Lüd, de al junk beacht un söcht ward, un op de Art ut nix en wulhebbn Mann warn. He harr al lütt Adam int Og as de noch vær dat Fährhus mit Pietschen knall oder mit Draken oder Flitzbogen spel. De söch em nu natürlich in Borg op, harr bald ut em herut, wa't mit em stunn, un slog em vær, mit em na Wittenhof to gan un Landmann to warrn.
Pächter Lürmann harr licht bereden. He kunn man sin egen Lebenslop vertelln, so waar't klar, he weer as Schriewer op den Wittenhof kam, weer na un na Inspector warn, un harr endlich, as de Herr vun't Gut, en riken Adligen, swacklig worn un na't Süden trocken weer, dat ganze Wesen in Pacht kregen. Wer wuß ob ni't bald mal sin egen war.
Wa vel Jahren dartwischen legen, twischen den Schriewer un den Pächter, dat he intwischen grau warn weer, un wenn he vellicht na Jahren Herr weer vun den Wittenhof, old un stump: dat sä he nich, un Wilhelm frag der ni na. He seeg wenigstens en Weg un en Port de hinin föhr.