Kutikê Xal Hemîdî
Dat Heyder datzayê ma yo. Babîyê ci Arifê Elî yo, dat Hemdîn û dat hecî Hesen bira yê. Babîyê dat Heyderî Arifê Elî û dadîyê xwu şinê rehmet. Dat Heyder sêwir maneno, dewê ma Pehnê de beno pîl. Dat Hemdîn yin şinê Hemeki ra keynê xal Ehmedê Elîyê Ehmedî (xalê dadîyê min o) naja Xeje ci rê wazenê. Keynê xal Ehmedî biya pîle labelê lajê ci hema gergûş o. Xal Ehmed vano “Ez keynê xwu dana Heyderî la şima zî zanê lajê mi hema putek o. Eger Heyder biyero keyeyê mi de des serrî bimano û karê keyeyê mi bikero se, ez keynê xwu dana ci. Eke şima enê şertê mi qebûl kenê se, temam o. Eke şima qebûl nêkenê se ez keynê xwu nêdana.”
Dat Hemdîn yin û dat Heyder qebûl kenê. Naja Xeje û dat Heyderî zewicnenê. Dat Heyder hewelîyeno şino Hemeki û veyweyê înan kenê. Hinî dat Heyder Hemeki de maneno.
Qijê înan yenê dinya benê pîl hema dat Heyder peyser yeno Pehnê dewa xwu.
Baş yeno mi vîr, serra 1982 ra ver Pehnê de xwu rê ban viraşt û hewelîyayî ameyî Pehnê. Ez vana qey dat Heyder şiyês-hewtês serrîya xwu ra Hemeki de mendo. Xalzayê dadîyê mi Tewfîqê xal Ehmedî zewicîyabi, bibi waharê qijan, hema badê cû dat Heyderî keyê xwu hewilna ard Pehnê.
Zaf keyfê ma qijan amebi ke dat Heyderî keyeyê xwu ardo Pehnê. Mengeneyê tutinî yê dat Heyderî estbi. Payizî dat Heyderî bi mengeneyê xwu tutinê dewijan kerdên werdi û heqê xwu girewtên. Dewanê bînan ra zî şarî tutin ardên dayên ci, ey zî kerdên werdi. Kardîya mengeneyî sawitên, desteyêk tutin dekerdê kurna mengeneyî, çokê xwu nayên ser, pey de lingê xwu şanayên dês û xirt-xirt tutin kerdên werdi. Ma tutê dewe şîyên dat Heyder û mengeneyê ci temaşe kerdên. Tutino ke fekê mengeneyî de birîyayên ameyên serê çarşewe, gereka biferiknîyayên, dest bibîyên piro, perdax bibîyên, lefê tutinî sey porî têmîyan ra abibîyên, wina têl-têl bi firfilîyayên.
Dat Heyderî yew-di desteyê kaxidê cixara eştên verê tutinî û vatên “Biyerên tutin perdax bikên û xwu rê cixara bişimên. Siba karê şima zî keweno mi het…” Û ey bi xwu yew tutino sert şimitên ke merdim se metreyî dûrê ci de bibîyên zî ancî boya tutinê ey ver kixayên.
Tutino ke zêde awk nêdîyo zaf beno sert û guzin. Dat Heyderî zî tutinê xwu zêde awk nêdayên, aye ra boya ci sey jehrî bî. Zaf dorimî ez biya şahid, germ û qîyale de, vaydayişê cuwînî de dat Heyderî cixara şimitên, hela ke gulpêk nefes dayên cixara ro antên, tujîya tutinî ver bêhemd ziwanê xwu vetên teber. Labelê çîyo erjaye ke merdim teqdîr bikero, dat Heyderî û zafê dewijanê ma cixara caverda, terikna. Babîyê mi, dat Heyderî, mêrdeyê ema Lutfîya Hesen Kose, Şefîqê dat Hesenî, Emînê dat Husî, Mehmedê dat hecî Emînî û Mistefayê dat hecî Mehmedî înan pêrune pêdima cixara terikna. Ma dat Hemdînî zî nêkerin xwu vîr ra.
Verê cû dewa ma de, cemat de dûyê cixara sey mijî biyên vila, merdim biwuriştên payanî se, hinî êyê bînî nêdîyên. La cematê ma yê 1988 ra pey, hinî dûman tede çinê bi, yan zî zaf tay estbi. Dat Heyderî hem cixara hem zî mengene caverda.
Dat Heyderî reyêk yew xatiraya xwu ma rê qisey kerde, hema zî mi vîr ra nêşîya. Vatên “Hela ke keyê ma Hemeki de bi, dora dewarî yê min û xal Hemîdê Elîyê Ehmedî bî. Wesar o, aşma adarî ya. Ma dewar şana xwu ver berd hetê verardanê dewa Kerran ser. Vewre biya wuşk, ma vewra wuşke ser o dewar berd verda koçenî ser. Ma gilê daran birnayên eştên dewarî ver. Yew het ra xal Hemîdî, heto bîn ra mi, ma pê tuwerzîn û nalçixî koçen birnayên eştên bizan ver.
Taştere ra pey tîje bineyke biye germin la lingê mi mîyanê vewre de çîzayî. Mi ver de yew dêza velgî estbî. Ez vejîyaya serê girzeyanê dêza velgî û uca ronişta. Mi sewlê xwu vetî. Dima mi qutîyê tutinî vete, yew cixara pişte û viste ta. Mi va wa lingê mi bineyke bibê germin, ez wurzî şiyerî. Mi hema yew-di firtî nêdayê cixara ro, mi hew dî ke vergî da bizan ro. Hinî ez tanêmaya sewlan bikerî xwu payî, mi tuwerzîn girewt. Ez wurişta pay, mi tuwerzîn aşana vergî, hinî çi qeyde bi, tuwerzîn dimî ser şi gina kalekê vergî ro û vir bi, pil da şi kewt o cêr. Vanê yew çî gorikê xwu biyero se, bela yeno ey vîneno. Mi kerd qîrînî û va ‘Xal Hemîd, ti se kenê? Verg kewto bizan miyan…’ Xal Hemîdî dî mi senî tuwerzîn da vergî ro. Ez hinî tuwerzînê xwu dima şiya cêr la ma her diyan de zî tifing çinîk o. Di kutikê xal Hemîdî estbî. Heta ez şiya cêr ra mi tuwerzînê xwu ard, xal Hemîd amebi vergî ser, her di kutikê xwu verdaybi ci. Verg bi a derba tuwerzînê mi xemîyabi kewtbi. Xal Hemîdî va ‘Lez bike, ma pê tuwerzînan vergî bikişin, wa ma dest ra nêremo…’ Yew het ra kutikî kewtê vergî ser, gaz danê vergî ro, heto bîn ra, xal Hemîdî tuwerzînê xwu nayo hewa aşaneno ke fekê tuwerzînî bido sereyê vergî ro darb bikero. La senî ke tuwerzîn şi sereyê vergî, kutikê xal Hemîdî xwu eşt tuwerzînî ver. Tuwerzîn gina pirnikê kutikî ro, kutik perîşan kerd birna. Biye kuz-kuza kutikî.”
Dat Heyder etîya de huyayên û dima dewam kerdên vatên “Hinî mi çîyêk nêdî. Xal Hemîdî verg caverda û mi ra nengî çînayî, mezelê mi şanayî piye, mi rê çiyêk nêverda. Çimê ci bibî tarî, adir fek ra varayên. Mi qet vengê xwu nêkerd. Mi ra vatên ‘Ero to nêdayên vergî ro, mi zî tuwerzîn nêdayên kutikê xwu ro!...’ Yeqîn bên, eke vergî des hebî bizê xal Hemîdî biwerdên hende zorê ci nêşiyên. Mi qet xwu nizdîyê ci nêkerd.
Hinî uca ra pey kamca ez bidîyên mi ra cigirîyayên vatên ‘Bow! Mi rîyê to ra kutikê xwu kişt!’”
Xal Hemîd şiyo rehmet, Homa rehma xwu pê bikero. Lajê ci Elîyo topal 1992 de êrîşê qereqolê Rûbarikî de şehîd kewt. Dat Heyder zî, enkey keyê xwu Xarpêt de yo.