Lifanunods tidanas Volapüka. Hiel Bánfi Georg (Vper)
Pemotom ün yel: 1854 in zif jönik Vesüda⸗Macaränik: ‚Ödenburg’ (Macaränapüko: ‚Sopron’), nilü lak: ‚Neusiedler’ (Macaränapüko: ‚Fertő’) topöl, zif kelik vemo sevädon dub ted e dakosäd stääniks, dub käläl zilik lekanas jönik e nolavas e pato dub vitidafeil benodistik oka. Posä ireafom ad vilön vedön pädan, ävisitom tö top ot plä nomajuls i löpagümnadi benediktanaroda; too demü famüladinäds negönik pämütom ad finükön studi pidesinöl oka e kludo ün 1871 ägebom pöti ad calikön ini bal fabrikas gretik nilü ‚Wien’ as bukädan (kuratikumo el ‚Controlleur’, sevabo kontrolan). Too fütür karierik oma is no äbinon nenriskodik, kodä ägekömom yelü 1875 dönu lü lomazif oka ad dedietön oki tatacale. Prim äbinon jenöfo pülik, sevabo cal penana ä delavobana (Deutänapüko: ‚Diurnist’) lä cödöp regik ä Macaränik, ab ya pos muls 13 pecälodom büran laidik. Ün yel: 1878 äduinom benosekiko xami pro katadabukilekibans pilonöli in ‚Budapest’, ye sekü promuv (Fransänapüko: ‚Avancement’) nevifik äplöpos pö om te ün novul ela 1883 ad pacälodön as katadabukilekiban (Deutänapüko: ‚Grundbuchsführer’) in ‚Kapuvár’ in stük di ‚Ödenburg’ itopöl.
Fealotäd at äbinon lemu negönik, ibä maketavilag at binon levemo naütik, balfomik e demü vat negudik igo saunadämik; ye ädunom atosi löfü famül oka, ad gretükumön dub atos boso lemesedi oka.
‚Bánfi’ ämatikom ya ün lifayel 24id, efe to neletians mödik sekü dranäl veratik e lelöf ladöfik ko jielan di ‚Ödenburg’, leigagredätik tefü om. Mat at binon levemo kotenüköl ä läbik ed alnaedo, kü gödo fat vobom lä penamatab, kömons cilils plitülik kil ad vipön ome „gödi gudik”.
Ya sis yunüp ‚Bánfi’ älabom klieni ad okstud, medit e vestig e kludo suniküno äplaädom lekonedireidi dub lebuks nolavik, ä. s. dö stelav, talav e r.
Latikumo ädalärnom dub okstud stenografi Deutänapüka e Macaränapüka (ma sit di ‚Gabelsberger’), lütipläyi — e Volapüki. Püks Deutänik e Macaränik panolons fa om leigo skilädiko.
Utos, vio ‚Bánfi’ ävedom sevik tefü Volapük, kanon pakonön as sökölos. Ün yel: 1879, tü del 26id prilula, ‚Bánfi’ äreidom in el ‚Gartenlaube’ (= „Gadapriel”), yelod: 1877, pad: 162, yegedi dö volapenät e volapük, yeged kelik sovemo änitedon omi, das nenzogo ästenografakopiedom oti pro ok. Sis tim et „pük valemik” ävedon butiket oma ed om it igo äprimom sunädo ad disinön somiki. Tikamagot omik at äflagon ad sumön asä stabi püki latinik, ye te tefü vöds, kuratikumo stamädis otas, sovüo gramat pistukon vero nulo e livätiko. Id in „pük valemik” at lartigs no dabinonsöv, too deklin, gramatafomam leigoda e konyug binonsöv leigafomiks. Leprinsips pö stuk gramata binons balug, nomof, kleil e lärnov fasilik.
So ‚Bánfi’ ävobom len „pük valemik” oka lätiknaedo tü 1879, novul 5, kü lesüpo pädrefom äsvo dub leklär pö sil nenlefogik medü balan flenas okik (‚Kindler’), kelan isevon dö jäf oma tefü pük valemik — dub dastunanun, das atan ireidom in gased bosi dö „volapük” nulik fa ‚Schleyer’.
‚Bánfi’ nu äjäfom me steif ad dagetön gasedi teföl (äbinon „Tidanagased valemik Deutänik” dätü 1879, gustul 31) e tü 1879, novul 9 idagetom oti, ästenografakopiedom nenzogo pro ok usao yegedi: „Penät valemik e pük valemik”, poso „Disini volapüka e volagramata pro kulivans netas valik tala fa ‚J. M. Schleyer’ ”, e täno ädedietom oki vemöfiko stude disina gianagretik at. ‚Bánfi’ sunädo ädäsevom völadi datuvota at, äzedom vobodis valemapükik oka e ya tü del 18id novula äpenom söle: ‚Schleyer’ < penedi balid (ome leigüpo nünölo sperimäntis oka), ad kel ägetom gespiki de söl: datuval < in pened pidätöl tü 1879, novul 25, e sis tim et älaibinükoms rezipiko kosami penamik. Diplomi Vpi⸗tidana ägetom tü 1880 mayul 29 ed uti Vpi⸗tidala (etiimo: „vpalöpatidela”) tü 1887, mayul 10.
Deimölo dinäd at, das Vp ün tim et, kü ‚Bánfi’ älärnom ad sevön oni, nog äsva äbinon-la in cilajuks (te äprimon ad volfön), e das ägetom Vpagramati dabükota balid fomü samedablogs, stud oma ädulon ba dü tim vemo lunüpik, ab mutos panunön — demü verat — das ‚Bánfi’, leigoäs bo Volapükans mödikün — nendas eyümom oki len tidodems patik, äsä mutoy dunön pö pükistuds votik — älärnom Vpi leteiko dub reid küpälik lebukas e gasedas Volapükikas. Ad okskilükam ätradutom ün 1885 fredadramati fa ‚Schiller’: „Nef as nök” (= „Nef as ziom”) se Deutänapük ini Volapük, keli ettimo äpotom diseinü notükam pö fädapöt datuvale.
Ab liedo jünu no nog äkanom jenöfükön bligi ad pakön Vpi: ni töbids ä levüds oma lü sevädans oka, ni gasedayegeds oma dö Vp älabons seki siöfik. Valatopo fätot äreifon omi: lindif, smilil ludigidik, suvo kof e lugidet, jenöfo igo kusad ad „binön lomänälan badik”!
Ma plaks somo lügiks ‚Bánfi’ süadom, das in Macarän Volapük leteiko täno e somo ogeton paki, if pösodagrup ömik levemo benodistik e nämätik reafonöv ad stad löpätik pö Volapükamuf. Ad kulön vegi at ‚Bánfi’ äpenom tü 1885, febul 6 penedi veitöfik, lü kel älägivom plä Vpagramat dabükota folid nog bükotis mödik Vpik, söle: ‚Thewrewk Emil de Ponori’: cif Macaränika soga pükavik in ‚Budapest’ ko beg ad lovegivön bejäfoti at limane (nunodale) vemo zilike ad studön, xamön, gevön cödoti tefik e nunodön dö atos. Bejäfot lölik pelovegivon söle: dokan: ‚Pozder Karl’: profäsoran pö gümnad di ‚Leopoldstädt’ in ‚Budapest’, e nolan bluföfik at älofädom voiko in lasam komitetanefa pükavik tü 1886, febul 3, nunodi lekuratik dö Volapük. To bit neflenöfik mödikanas äpubon nunod at (kel vo binon cödot vemo japälik, ab staböfiko nolavik tefü Vp.) in klubagased komitetanefa: ‚Egyetemes philologiai közlöny’ (= gased valemik pükavik), yelod: 1886, bukül mäzulik su pad 21 [Jenöfo su pads: 249 jü 269 as yeged dokana: ‚Pozder Károly’; l.: ‚https://real-j.mtak.hu/4351/’!] e ko atos bejäfot at in Macarän ünü tim anik ejinon parefudön.
Yegeds fa ‚Bánfi’ büikumo pemäniotöls pänotükons in ‚Vasmegyei lapok’ dätü 1883, setul 20, in ‚Budapesti hirlap’ dätü 1884, yunul 10, e penot veitöfik oma dö Vp. in ‚Győri közlöny’ dätü 1886, prilul 29, mayul 2, 6, e 9. Tefü jäfed literatik oma binons mäniotadigädiks pu tradut eplöpöl omik netahüma Macaränik: „Suvok” (= levüd) e räts anik epuböl in „Volapükagased”, fovo Volapükagramat brefik Macaränapükik, pelautöl fa ‚Bánfi’ ed ‚Eperjessy István’ (sevabo: ‚Rövid magyar-volapük nyelvtan’, ‚Konstanz’, 1886). ‚Bánfi’ bo binom vilälik, ab pö om defons monameds e benopöt ad ledun e kludo demädü Vp. neföro kanom-la vedön dugan („paostolan”), ab te kanom blebön züpan zilik.
Se Vög Volapüka 2024, Nüm: 11, Pad: 90–93.