N' ëise aldì nia, Signur Curat

by Micurà de Rü

N' ëise aldì nia, Signur Curat

B.

N' ëise aldì nia, Signur Curat?

S.

Ći pa?

B.

Ëi dij, che ël abe tochè a jì soldà a le fi de le gran patrun da C.

S.

I à aldì ćizé. Déssel pa ester vëi?

B.

Insciö cùnten.

S.

Ël à dui fis; a cal déssel pa avëi tochè?

B.

Iö mine a Filize, a le plü jonn.

S.

Ah, insciö, insciö.

pagina:261

B.

Chësta é bëindebot na grana ëla.

S.

Co pa? Chilò ne vëighi iö nia che ël en sie suzedü cies na grana. Ël é inte i agn, e ël i à podü tochè tant ad ël, ch' a n ater.

B.

Chël é bëin vëi ël! Mo ći dijarà pa süa jënt?

S.

Po ëi messerà inće ëi se ressegné, dè de chël che Domenedie l' à menada insciö; porćì sënza la vorentè de Die n' él inće sozedü chëst ne. Ne saste pa coche le Vangele dij, che ël ne toma inće n ćiavëi de nost će jö ne sënza la vorentè de Die?

B.

Chëst é bëin vëi ël, mo de te' jënt?

S.

Mo de te' jënt! - Mineste che Domenedie n' alse menè degun desplajëi a de te' jënt, despò che ël i à na ota provedü de tütes les comoditês e delizies de chësta vita? No! Degügn ne dess ciafè le paraîsc in chëst Mond, acioche ëi ne se desmëntie le vero in chël mond. Insoma, olache ël é röses, ilò à le Signur Idie inće lascè crësce spines. Intëneste ći che chëst ó dì?

B.

Chëst intëni bëin, signur Curat. Ël ó mefo dì: olache le Signur Idie à piantè na gran fortüna e benedisciun, ilò mënel inće crusc e tribolaziuns.

S.

Insciö éla, mi care, dè de chël ne se pò degügn lamentè, sce ëla ne i và dagnora a so möt.

pagina:262

B.

Mo le fi de na ćiasa tan rica!...

S.

Vëi él. Mo mineste tö, che ël n' en sie inće de plü rić e de de mius ćiases che chëst che devënta soldas? O crëieste tö che le fà le soldà mëss demà ester n mistier por i püri pitochi?

B.

Oh, chël ne diji nia iö. Mo iö pënse insciö, che i rić e i gragn vade forsce gën e de bona vorentè a se fà soldà.

S.

Gonot sozédel chëst, mo sc' ëi ne và gën e de bona vorentè, sc' i fêjen jì per forza, o ch' ëi mëss paié. E ćiodì no? Déssel pa dagnora tochè a le püre, ći ch' é de fadia e che ne plej ai rić? La sort de le rich é impò dagnora miù che chëla de le püre. I plêjel a jì, él bun, scenò s' en còmprel un, e s' en stà a ćiasa. E sce ël và instës, i pòi menè i sü dagnora valch püch de dinà, ći che le püre n' à. Vëgnel na ota o l' atra in permescio, sàl olà via, e ciafa sënza fadia da mangé e da bëire, de tant che le püre, sce ël vëgn in permescio, mëss codie ćiarè, ch' ël se ciafe n lüch por se podëi con ćiamò plü de gran bria ch' ël à inte so regimënt, demà dërt vadagné da vire.

B.

Scé, sc' ël n' é vera, derest ne lasci mia jì in permescio, no.

S.

N' i lasci gnì in permescio, sce n' él le tëmp d' ot agn mia n' eternità.

pagina:263

Finis chisc, pòl gnì a ćiasa e vire comodamënter, intant che le püre ne sà co la tó, jache por le lavur n' él plü dërt adatè e sënza n' àl nia de le fat so.

B.

Ël pò pa inće restè inte la vera.

S.

Ël é vëi, mo ne podéssel inće morì a ćiasa inte chëst tëmp. O mineste tö, che ël ciafass da ćiasa fora plü fazilmënter la via per jì a paraîsc, ch' inte n ater lüch? Le paraîsc stà te vigne lüch davert, e le Signur Idie é delunch pront a nes azetè, sce nes tignun sëmper ad ël.

B.

Bëin, bëin, mo n jonn tant pros e timorè de Die, sc' ëla i ess almanco tochè a n plü rie.

S.

Ël é vëi, ël dess ester n pros jonn, tüć le dij. Mo déssel por chëst ester liber da jì soldà, por ester n pros müt? Dess dunca demà i ri e i lotri jì soldas? Chilò stéssen pa frësć! Ći foss pa le militare, sce ël ne foss compost che de ria jënt. Co podess pa fidé le Monarca a de te' jënt la guardia de süa augusta persona e de so trono, la defeja de sü sudić e de la patria? Co gniss de tai a ester le teror di nemici de la patria, tant da ite che de fora, e de tüć i malfaturs, sc' ëi ne foss instësc ater che na trüpa de lotri e galioć. No, le soldà mëss propi ester n bun cristian, ël mëss avëi le timor de Die e osservè sü comandamënć.

pagina:264

B.

Avrëis bëin rajun, e ël en serà de bugn, mo inće nia püć de ri, che dezipa despò i bugn.

S.

Chëst ne pò ester atramënter, cioè ch' ël en sie fra tant de jënt inće tröc de ri, che gonot n' é contënć d' ester instësc ri, mo che prô de menè inće i atri al mal. Mo intant, olà él n stato, che n' abe plü o manco mëmbri dezipà? Ël é delunch insciö; le bun e le rie é in vigne lüch moscedè. E ël n' é degun ćiamp, che tra le bun formënt n' en abe inće de rie e de dezipé; degun pré che ne génere tra la gran cuantité de de beles flus e erbes odoroses inće datrai valch üna da tosser. Cotant dainré pò n pere se consolè de tüć sü mütuns, scemia, che ël à porvè de dè a tüć la medema bona educaziun? N' â Cristo, le filiol de Die, tra sü püć amici n traditur?....

B.

Canta che ëi demà foss ri, le piec él che ëi dezipa inće i atri, i bugn sco i à bele dit denant.

S.

Vëi él, che - sco n pom frat inte püch tëmp en dezipa na cësta intiera - n rie cristian pò ejerzité na ria influënza söi atri. Mo n jonn, che inte sü prüms agn à otenü na bona educaziun da cristian e à imparè ad amè Idie, la religiun e la virtù, n' é plü pagina:265 insciö fazile da dezipé. Prümadetüt procureràl de se tegnì con de bones persones, de converscè coi bugn, e de fugì i ri e coroć. Ël fugirà e schiverà inće tütes les ocajiuns, olache les matades e i ri vic rëgna e olach' en se desmëntia afat d' Idie. Idie e la religiun avràl dagnora dant i ödli, e a chësta fosa resteràl onest e pros in mez ai pericoi, mascima, sce ël prëia Domenedie vigne dé, che ël l' aiüte, ël, che à impermetü de dè a vignun che le prëia, süa grazia.

B.

Chëst pò tüt ester insciö che dijëis, mi bun signur Curat, mo la jënt jona se lascia impò massa gën condüje a le mal, sce an ne ćiara de continuo lassura, amonësc e traverd.

S.

Chëst n' é da neghè ël! Mo mineste tö che, pro i soldas, degügn ne ćiare sura la joventù, l' amonësce e la traverde? Mineste ch' i superiori ne ćiare e n' abe n' atra cüra che ch' i soldas porte les ermes, feje l' ejerzize, marcëie, stie de guardia, ec.? Oh no! Ëi à inće cüra che ëi sie prosc e da bëin. Ël ne passa mia n dé, che vignun ejortëie i sü a ester sinceri, amanti de le lavur, de la netijia, de l' ordine, a dì sëmper la verité, ad ester bel riai e fedeli e insoma a se deportè bëin e a fà con tüta puntualité sü oblighi pagina:266 e sü doveri; e n' i amonësce con tüt le rigor alincuntra a schivé les baujies, les falsitês, l' ingianamënt, le robè, la porcheria e le dijordine, mascima a se travardè da le s' inćiochè, da le joié, - via, a se travardè da vigne burt vize. Deplü, inće i soldas à so proprio pastor d' animes, ch' i dij vigne domënia e festa, mascima in tëmp de pêsc, la mëssa, i lî dant le Vangele, e le spiega, e i racomana con na bona picera perdica la virtù e la moralité, e i amonësc a schivé le pićé e le vize; ch' i confessa almanco üna ota al ann, e che, sc' ëi é amarà, và a i ciafè e a i vijité int' i sü ospedês, i consola, i instruësc, i conforta, insoma ch' i fej tüt ći che prescrî nosta santa religiun. E olà vëgn i vizi castià con maiù rigor che inte le militare. Cosses, ch' in atri lüsc vëgn castiades sco valch de püch, per ejëmpio: de pici rubamënć, infedeltês, ćioches, trasgresciuns de sü oblighi, dijubidiënza ec., de te' cosses vëgn consciderades e castiades rigorosamënter inte le Militare. Chëst é sëmper na prô, che i superiori ćiara con atenziun söla joventù, e prô de la travardè da le mal.

pagina:267

B.

Anzi, di castighi m' él pa inće stè contè a me. Ëi me cuntava che na pert vëgn scorià con rötes fin a le sanch, sco Chël Bel Die söla crusc. Ël ne serà pa mia vëi no.

S.

T' avras aldì dijan de le castighe, ch' ëi ćiama: passè les bachëtes. Chëst castighe n' à sigü nia de deletó; mo ël ne toca a d'atri ch' ai dërt ri e malfaturs. I bugn e i prosc n' à da temëi no chëst, no n ater castighe.

B.

Chëst serà tüt, sco dijëis, signur Curat. Mo de chëst cristian él mefo bëin impò sciode (schade). Ël é n te' bel jonn, bëin fat; ël é tant da savëi fà in tütes les cosses, ël sà tant bëin lì e scrì todësch e talian, e dërt bëin fà cunć.

S.

Sce ël é bele bëin fat, sce n' él inće demà nia ater che n dono de Die, de chël che an dess i ringrazié. E chëst é propi le punt che le fej dërt abil por le stato militare, dè de chël ch' inte chëst stato ne pòn avëi d' atra jënt che de bëin fata, bëin metüda e sana. E sce ël ne foss insciö, sce messass ca n ater por ël. Ël dess ester ligher, ch' ël ne mëss ester la cauja, che n ater, ch' é forsce plü nezesciare a la ćiasa paterna ch' ël, n' à bria de jì impede ël pervia de sü defeć.

pagina:268

Tö ne te crëies nia cotant che de te' jënt s' impićiadrësce cuntra Idie e cuntra la umanité, chi che, por ne messëi deventè na ota soldas, se trascürëia, se stropiëia e gonot se mutilëia se stësc, o sce ëi é genitori, sü mütuns. De te' jënt ne sciamperà na ota a le castighe le plü rigorus. Deplü aste dit, che chëst jonn é dërt abile e sà bëin lì, scrì, e fà cunć. Chëst é iüst na fortüna por ël. An pò adorè de te' jënt, sco in vigne lüch, mascima pro i soldas. Dè de chël dess i genitori menè sü mütuns dërt bëin e die a scola, e avëi cüra, che ëi vëgne chilò dërt bëin instruis, e imparè tröp, acioche ëi sie na ota inte vigne stato che la providënza de Die tost o tert i ćiama, dërt ütili e da adorè. Porćì a chësta fosa ne feji ater che promovè la fortüna de sü mütuns, davia de chël che de te' jogn ariva col tëmp a ciafè de bones intrades.

B.

Bëin, bëin, mo pro i soldas ne devënta n tal impone nia, porćì che, sco i à aldì, an ne tol ch' i fis di signurs e di gragn.

S.

Ël suzed bëin, ch' an à le maiù riguard sön chisc, dè de chël che ëi vëgn ordinariamënter bele da pici nudris aladô, e per chëst possedi les nezesciaries capazitês e cualitês. Mo por chël ne resta un fora de na picera ćiasa, sce ël é pros, da bëin, bëin pagina:269 metü e bëin fat, desmentié. Avun pö ejëmpi assà, che persones de la plü bassa condiziun é arivà col fà de le bëin, con l' aplicaziun e col savëi s' en tó, tröp inant e é deventà de gragn signurs ch' à fat n gran bel onor a süa patria.

B.

Chëst é pa bëin dainré ël.

S.

Mo ël é inće tröp dainré che jënt de bassa condiziun, scemia che ëi ess gonot l' ocajiun, abe inće gran premüra de se procuré les nezesciaries conoscënzes e capazitês che posse trà a se l' atenziun di superiori.

B.

Chëst serà pa inće.

S.

Anzi, insciö éla, mi care, degügn de nos ne sà dantfora, a ći che la providënza l' à destiné. Mo vignun pò e dess pensè, che ël é dessigü ćiamè por valch stato, olache abilitês e capazitês tant de le corp che de l' anima é nezesciaries. Él na ota gnü le tëmp che la providënza assëgna atualmënter la vocaziun, por chëla che nos nes sentiun capazi, sce ne déssen nes parè o recusé de l' azetè con animo e resolutëza, e despò fà tüt le poscibl per fà onor a chëst stato ch' avun chirì, o che nes é stè dè, con la fidelté e con la puntualité a fà i sü doveri. Inte chëst cajo pòn ester sigüsc, che Domenedie aiüta, ël che é dagnora aparećé a dè aiüt a tüć i pagina:270 prosc e da bëin, e ch' ël premierà inće n dè, sco, da l' atra pert, ël castierà con rigor i frać e i ostinà.

B.

Minëise bëin, che ëla sie insciö, signur Curat?

S.

Iö ne la mine demà, iö le sà inće, porćì che inte la Sacra Scritüra vëgn ćiamà i servidus prosc e da bëin a gode les ligrëzes de le Signore, mo alincuntra le servidù frat e da nia vëgn condanè.