Něšto přispomnjenow wo spisowaćelach
Andricki Mikławš (1871-1908), kapłan, redaktor Łužicy wot l. 1896-1904; wubjerny beletrista a publicista, njebojazny wojowaŕ za prawa serbskeho naroda. Napisa studiju wo Ćišinskim (1906); prełožowaše ze słowjanskich literaturow, wosebje dźłwadłowne hry (mjez tutymi tež na př. A. Jiraskoweho; "Gerona" w l. 1906). (Č. 124.)
Andricki Jan (* 1880), wučeŕ w Radworju, bratr předkhadźaceho. (Č. 169.).
Bart Arnošt (* 1870), wot l. 1911 zapósłanc na sakskim krajnym sejmje, njesprócniwy prócowaŕ wo wozběhnjenje serbskeho naroda hižo před swětowej wójnu, organisator serbskich towaŕstwow, wosebje rataŕskich, załožeŕ "Domowiny", zwjazka serbskich towaŕstwow. Wjednik serbskeho narodneho hibanja po prewrótu. Załoži 13. nazymnika 1918 "Serbski Narodny Wubjerk". Wot wulkeho róžka 1919 zastupowaše Serbow na měrowej konferency w Parizu 2. winowca 1919 bu pri nawróće do domizny zajaty a wotsudźeny dla "krajneje přerady" a poby nimale lěto w jastwje w Gollowje pola Šćećina. (Č. 168, 197.)
Bartko Jan (1821-1900), wučeŕ w Nosaćicach, wustupi z mjeńšimi basnjemi w druhej połojcy štyrcytych lět, potom womjelkny a wróći so w "Pomhaj Bóh" hakle kónc swojeho žiwjenja zaso k basnisłwje. (Najlěpša je baseń "Łužiske hory"). Přełoži Kornerowu wjeselohru "Nócneho stražnika", jednu z najprěnišich serbskich hrow zcyła. Lěta 1848 redigowaše z J. Wjełu redikalniši tydźenik "Serbski Nowinkaŕ". Jeho hłowny wuznam wšak mamy hladać w jeho knihach za evangelske serbske ludowe šule. Spisa "Biblijske stawizny" a "Serbsku Čitanku", wjacy króc nakładowanu. Tež přełoži wubjerk Zejlerjowych pěsni do němciny. (Č. 185. II.)
Bjedrich Mikławš (Radlubin) (* 1860), byw. faraŕ ralbičanski. Lyriski basnik. Jeho hłowny wuznam wšak wotpocuje humoristiskim powědańčku. Někotře jeho humoreski a powědańčka, w kotrychž nam předstaja postawy ze serbskeho burstwa a dźěłaćeŕs wa, kotrychž brachi a njedostatki njesmilnje šwika, wuńdźechu w "Serbskej knihowni" ("Z kowaŕnje domoj" a "Stara jabłučina"), abo namakaju so rozpróšene w lětnikach "Lipy Serbskeje", "Serbskich Nowin", "Katolskeho Pósła" a w protycy "Krajanu". (Č. 189.)
Bjedrich-Wjeleměr Michał (1855-76) studowaše w Prazy, ale khorowatosće dla bě nuzowany wopušćić studije a bórzy potom zemrě zawostajiwši kedźbyhódne basniske pospyty we "Łužicy", "Lipje Serbskej" a "Łužiskim Serbu", zdźěla wobsaha erotiskeho, zdzěla samo socialneho, ale pod wliwom khorowatosće razu melancholiskeho a resignowaneho. (Č. 55, 101.)
Bryl-Serbin Jan (* 1879), profesor, studowaše w Prazy, hdźež je załožił l. 1907 z Cyrilom Wjeńku a bratromaj Francom a Józefom Pátu "Čěskoserbske towaŕstwo "Adolf Černý"", skutkowaše potom w Moskwje. Kónc swětoweje wójny wróći so domoj a wobdźěli so při narodnym hibanju we Łužicy a poby zhromadnje z A. Bartom tež w Parizu. Je napisał rjadu drobnych naćiskow tendenčnje wótčinskeho raza a přełožowaše z čěšćiny a rušćiny. Zestaji w l.1920 "Serbske stawizny w zańdźenosći a přitomnosći". (Č. 125.)
Buk Jakub (1825-1895) studowaše w Prazy, hdźež bě sobuzałožeŕ studentskeho towaŕstwa "Serbowki". Dwórski kapłan a gymnasialny wučeŕ w Drježźanach. Po nawróće z Prahi přesta zahe basnić. Redigowaše časopis Maćicy Serbskeje. Dźěłaše w rěčespytu (Zynki hornjołužiskeje serbskeje rěče. 1852), a zběraše ludowe prajidma a přisłowa (1000 serbskich přisłowow a prajidmow, 1862). (Č. 34.)
Cyž Jan (* 1883), duchowny, basnik a spisowaŕ něšto literarno-historiskich nastawkow. (Č. 177.)
Cyž Mikławš (1825-53),- kat. duchowny w Budyšinje. Sobuzałožeŕ ,Serbowki" Zwjetša episke basnje z baladiskimi naběhami. (Č. 42.)
Cyž-Žuŕčanski Jan (* 1898), zahorjeny wobdźělnik narodneho hibanja po přewroće, bě w americkim zajeću we Francózskej. (Č. 201, 215.)
Ćěsla-Handrik Jan (1840-1915), wustudowawši lěkaŕstwo w Prazy, zasydli so w Neveklovje w Čechach jako wokrjesny lěkaŕ. Hłowny wuznam ma jako epik ("Serbow kral" a "Kral Přibysław"), ale mějese tež wuspěch w baladźe ("Zabity", "Rowaŕ"). Jeho erotiske basnje, napisane widźomnje pod vlivom Halkowym a Heineowym, słuseja k najlěpšim čidam serbskeje erotiki před Ćišinskim, kaž bě tež wot swojeho wustupjenja powšě dźesać lět z najpłódnišim basnikom pódla Zejlerja. Přełožowaše wjele z ćěsćiny, mjez druhim Klicperowu wjeselohru "Rohowin Štyrirohač" (1862), z kotrejž so započa serbske dźiwadło. (Č 5, 60, 87, 111.)
Ćišinski-Bart Jakub (1856-1909), faraŕ, najwjetši serbski basnik. Napisał je sdehowace zběrki basni: "Kniha sonettow" (1884), "Formy" (1888), "Přiroda a wutroba" (1889), "Serbske zynki" 1397), "Ze žiwjenja" (1899), "Krew´ a kraj" (1900), "Z křidłom worjołskim" (1904), "Z juskom wótčinskim" (1904), "Wysk a stysk" (1905), "Za ćichim" (1905), "Serbske wobrazki" (1908), a po jeho smjerći wudachu so tři zběrki: "Swětło z wyšiny" (1911) a "Z wotmachom. Z domachom. Z doškrabkom" (1913). Ćišinski je z basniskim wjednikom a wěsćerjom serbskeho naroda. Je z tworjerjom woprawdźiteje serbskeje basniskeje rěče, mištr słowa a hrona. Je wutworił tež prěnje serbske drama, hrjadkowanu hru "Na Hrodźišću" (1880), napisał je idyliske epos "Nawoženja" a rjadu prózow dotal neznatych a roman "Narodowc a wotrodźenc". Z jeho basni je wušoł wubjerk wot Ad. Černeho, někotre buchu prełožene tež do druhich słowjanskich rěčow a do francózšćiny a němčiny. Hlej wo nim nastawk č.177.
Deleńk Jurij (1882-1918), kapłan, predčasnje zemrěły zahorjeny wojowaŕ za serbske prawa. Dobry publicista a wot l. 1910 redaktor "Katólskeho Pósła", wubjerny rěčnik a organisator, wobdźělnik běłohródskeho słowjanskeho nowinaŕskeho kongresa w l. 1911, bu w času swětoweje wójny presćěhowany a zahiny na zapadnej fronće w bitwje pola Armentieres jako wopor němskeho militarisma, runjež jako wučeŕ Franc Kral-Rachlowc. (Č. 188.)
Dobrucki Jan (* 1854), faraŕ we Wojerecach, z rodom Słowak, je napisał rjadu powědańčkow a basni do "Łužicy", poslědnje zwjetša pod pseudonymom Dušan. (Č. 19.)
Domaška Michał (1820-1897), ev. faraŕ, serbski basnik, autor spěwa "Naše Serbstwo z procha stawa". Pisaše zwjetša nabožiaske basnje jako zběrka "Zionske hłosy" a dr. Bě mjez załožerjemi Maćicy Serbskeje a dołhi čas z redaktorom evangelskeho nabožneho časopisa "Missionskeho Pósła".
Dučman Handrij (Wólšinski) (1837-1909) studowaše w Budyěinje a w Prazy a po krótkim pobyću we Łužicy skutkowase jako kat. duchowny w Lipsku a w Dubinje pola Drježdźan. Pisaše wótčinske basnje (wosebje "Wodźan."), balady a romancy, didaktłske a nabožne basnje, ale tež wjesołe pěsničky, satiriske šwihi a epigramy. Spisa rjadu powuenych a zabawnych knižkow za łud (powědańčka "Dwójnikaj", "Othilija", "Při maćeŕnym rowje"), na-drobnu bibliografiju literatury kat. Serbow (1869) "Pismowstwo katolskich Serbow". Doby sej wulke zasłužby wo serbsku folkloristiku ze zběranjom bajkow, pěsni atd., wo serbske dźiwadło ("Złote hrody" a "Boži narod"). Wuda syłu nabožnych a modleŕskich knihow ("Žiwjenje swjatych'") a prełožowaše z čěsćiny (Komenskeho "Labyrint") a z němčiny (Schiller). (Č. 8, 52, 91.)
Dučman Pětr (1839-1907), dr. med.; wobdźělnik moskowskeje Narodopisneje wustajeńcy l. 1867. (Č. 105.)
Fiedleŕ Karl August (1835-1916), wyšši wuceř na krajnostawskim seminaru w Budyšinje, knihownik Maćicy Serbskeje. Jedyn z najpopularnišich a najzasłužbnišich wótčincow. Je hłównje intimny erotik, ale pisase tež basnje wobsaha wótčinskolyriskeho a nabožneho a něšto baladow a to wosebje do "Łužičana", "Łužicy", "Serb. Now." a "Pomhaj Bóh". Wuda "Towaŕšny spěwnik za serbski lud". Přełožowase wjele němskeje literatury (Goethe, Heine a dr.) (Č. 36, 99.)
Greško Jan, překupc we Waršawje, zběraŕ a wozjewjeŕ delnjołužiskich bajkow a powěsćow a podpjeraŕ delnjoserbskeho pismowstwa. (Č. 222.)
Grys Mjertyn (+ 1878), wučeŕ, wuda l. 1867 zběrku nabožnych a swětnych basni pod titulom "Spiwańa młodym a starym". Ale jeho basnje, kotrež so lež woćišćowachu w Č. M. S., nimaju přewulkeje literarneje hódnosće. Hewak bě M. Grys originalny čłowjek, wjesny wučeŕ, kiž so w ničim nerozdźěleše wot wašnja žiwjenja burow. Wučeše w swojej šuli serbski na samsne zamołwjenje tež tehdom, hdyžbě pruske knježeŕstwo serbsku wučbu zakazało. (Č. 223.)
Handrik Matej (*1864), pastor w Slepom, spisaŕ narodopisnych a rěčespytnych studijow a zběraćel ludowych składbow ze slepjanskeje wokoliny. (Č. 56.)
Hórnik Michał (1833-1894) studowaše w Budyšinje a w Prazy, skónčnje kat. faraŕ a kanonik w Budyšłnje. Zwoprědka pisaše wótčinske basnje, balady a romancy w narodnym duchu a epigramy ("Žahadła", "Kłoki"). Wot pjećdźesatych lět wostaji so basnjenja. Jeho zasłužby wo pozběhnjenje našeho naroda su njesměrne. Zběraše ludowe pěsnje, přisłowa atd., pisaše literarno-historiske nastawki. Zhromadnje z Pfulom a Smolerjom dźěłaše w serbskim rěčespytu. Załoži a redigowaše "Měsačny přidawk", "Łužičana", "Katólski Posoł", "Serbskeho hospodarja" a wot 1868 do swojeje smjerće "Časopis Maćicy Serbskeje". Pisaše a wudawaše powučne, zabawne a nabožne knižky za lud, dale wobdźěła z Wylemom Bogusławskim "Historiju serbskeho naroda" a z biskupom Jurjom Łužčanskim přełoži "Nowy Zakoń", klasiski přikład čisteje spisowneje serběćiny. Zarjadowa "Čitanku", wubjerk ze serbskeho pismowstwa. Bě z předsydu Maćicy Serbskeje a woporniwym nakładnikom wšelakich wažnych spisow. Wěrny japoštoł a wjednik serbskeho naroda. (Č. 70, 75, 92, 120, 162, 173.)
Imiš Hendrlch Jaroměr (1819-1897), pastor w Hodźiju, wudawaše nabožinski časopis "Zernički" w l.1849-1853, załožeŕ serbskeho evangelskeho homiletiskeho seminara w Hodźiju (1877), wuda w l.1849 "Łužisku wustawu", pozdźišo wuda syłu nabožinskich spisow a spisa němscy knihu "Der Panslavismus", w kotrejž je zwobŕazowane serbske prócowanje wo zakhowanje narodnosće a němske potłóčowanje we Łužicomaj, wosebje w pruskej Łužicy.
Jacsławk Mikławš (1827-1862) wustudowawši w pražskim serbskim seminaru bu z kapłanom w Njebjelčicach. Wótčinska lyrika. (Č. 149.)
Jenč Karl August (1828-1895), ev. faraŕ, serbski filolog, literarny historik a bibliograf. Wosebje je napisał "Stawizny serbskeje rěče a narodnosće", "Krótki přehlad zhromadneho pismowstwa evangelskich Serbow", "Spisowarjo hornjołužiskich evangelskich wot 1597-1800", "Zemrěći spisowarjo hornjołuž. evang. Serbow wot 1800-1877", "Pismowstwo a spisowarjo delnjołužiskich Serbow wot (1548) 1574-1880" a druhich. (Č. 116.)
Jordan Hendrich (1841-1910), wučeŕ w Popojcach z rodom Hornjołužičan, horliwy delnjołužiski prócowaŕ, zběraćel lndowych pěsnjow, bajkow a narodopisnych primoškow; Wudawaćel powědańčkow za lud. Jeho dźěła su: zběrka delnjołužiskich ludowych bajkow, 1876-79, delnjo-łužiska "Cytanka" za samowučencow 1883, Bibliske stawizny, Delnjo-łužiski spěwaik, Drob´ence ze serbskeje historije a dr. - Jordan bě z hłownym dźěłaćerjom Delnjołužiskeho wotrjada Maćicy Serbskeje w Khoćebuzu. Spisa tež "Pismowstwo delnjołužiskich Serbow (wot 1881-1900). (Č. 122, 220.)
Jordan Pětr (1818-1891), dr.; wobdźělnik na pražkim słowjanskim zjězdźe l. 1848; wuda l.1841 "Serbske pesnički" a Hornjołuž. rěčnicu; wudawaše časopisjj "Jutničku" a "Serb. Jutničku"; wudawaše w Lipsku, hdźež běše jako reklor serbšćiny na universiće, Slawische Jahrbücher a dr. Zemrě we Widni. (Č. 77.)
Kłósopbski-Mosak A., (1820-1898), załoži l. 1839 w Budyšinje stud. towaŕstwo na gymnasiju; přełoži Šafařikowe "Słowj. starožitnosće" do němčiny. (Č. 53.)
Kósyk Mato (* 1853), evangelski duchowny w Texasu w Americy, dotal najlěpši delnjołužiski basnik. Wot l. 1878 napisa do Č. M. S. rjadu wótčinskich elegijow a basnjow, dale tež pěsnje a ballady a skónčnje wjetšu časoměrnu idylu "Serbska swaźba w Błotach" (1880) a historiskoepisku baseń "Pśerada markgrofy Gera" (1882). Wubjerk z Kósykowych basni wuńdźe l.1893 z nakładom delnjołužiskeho studentsiwa jako "Zběrka dolnoserbskich pěsńow". (Č. 164, 221, 227, 228.)
Kral-Rachlowc Franc (1886-1915), wučeŕ w Kamjencu, nadźějny narodny prócowaŕ a organisator, soburedaktor "Łužicy" wot l. 1909, załožeŕ "Raja" a "Zahrodki", časopisow za dźěći a wudawaŕ "Nadźije", protykł za dźěći. Doby sej wulke zasłužby wosebje wo organisaciju towaŕstwow we Łužicy a wuda tež dźiwadłownu pŕiručnu knihu "Naše dźiwadło". Padźe pola Lens na zapadnej frónće. Bě horliwy pěstowaŕ serbsko-čěskeje wzajomnosće, dobry Serb a Słowjan. (Č. 20, 171.)
Krawc Bjarnat (* 1861), komponista a spisowaćel w Drježdźanach; wuda zběrku spěwow "Khwatajće, ale spěwajće" 1910. (Č. 100.)
Krječmaŕ Mikławš (* 1891), profesor. Přeložki z čěšćiny w Serbowkach: "Zastajeny kharakter (Sv. Čech), Wjesny Jakobin (V. Beneš-Třebízský), Tři włosy dźěda Wšowěda (Erben), Bě prjedočink (J. Neruda). Wobšěrne rěčespytne dźěło "Serbske słowjeso" je w rukopisu. (Č. 203.)
Kućank Jakub (1818-1898), senior kapitla w Budyšinje, redaktor "Jutrnički", sobuzałožer M. S., nabožny Spisowaćel. Wuda zhromadnje z Jakubom "Serbske Hornje Łužicy".
Laras Jan dr. (*1845), profesor w Ćěšinje w čěskej Šlezskej, pŕełožeŕ psalmow a spisowaŕ powědańčkow. (Č. 72.)
Llbš Jurij (* 1857), faraŕ w Budyšinje, serbski rěčespytnik, autor prěnjeje wubjerneje hornjołužiskeje składby (1884). Napisa tež syłu drobnych, žiwjenjopisnych naćiskow do "Łužicy" a "Serbskich Nowin". (Ć. 119, 139, 150, 152, 180, 191.)
Lorenc-Zalěski J. (* 1874), hajńk w Porynju, nowelista. (Č. 73, 112.)
Mjeń Jurij (1729-1785), studowaše w Lipsku, ev. faraŕ w Njeswačidle, cyrkwinski spisowaćel, hajeŕ čisteje serbskeje rěŕe, pospytowaše so jedyn z přenich wo swětne basnjenje. Jeho najwjetše dźeło w tyra na-stupanju "Ryćerski kěrluš" (Serbskeje rěče zamoženje a khwalbu w ryćerskim kerlišu spěwaše Juri Mjeń) wuda l. 1806 po jeho smjerći jeho syn Rudolf Mjeń (1767-1841), do Zejlerja najsławniši serbski basnik, tohorunja ev. duchowny. Ze spisow wobeju je so bohuželjara mało na naše dny zakhowało. (Č. 28.)
Młóńk Pětr (1805-1887), ćěsla a wjesny sudnik w Dźiwoćicach p. Budyšina, Samowučenc, jara woblubjeny ludowy pěsnjeŕ. Jeho basnje wukhadźachu w Serbskich Nowinach; wudal J. E. Smoler w l. 1879 a zběrcy "Khěrluše a spěwy". (Č. 185. I., 40.)
Muka Arnošt (* 1854) dr., profesor, stud. rada. Wulki słowjanski rěčespytnik a etnograf. Wot lěta 1894 redaktor Čas. Mać. Serb. a hłowny dźełaćeŕ w Maćicy. Po Hórnikowej smjerći wjednik serbskebo naroda. Po přewrótu so wobdźěli na narodnym hibanju za woswobodźenje Łužicy a bu za to wot němskeho knježeŕstwa přesćěhany. Z jeho wjele dźěłow maja wosebity wuznam: "Statłstika Serbow" (1884-86), "Historische und vergleichende Laut- und Formenlehre der niedersorbischen Sprache" (1891), "Serbski zemjepisny słowničk" (1895), dale zběrki ludowych pěsni a wulki spis wo bywšim delnjoserbskim łukowskim wokrjesu je: "Bausteine zur Heimatkunde des Kreises Luckau" (1918.) Hlej wo Muky nastawk č. 180; wot Muki nastawki č. 48, 58, 84, 123, 134.)
Nawka Michał (* 1885), wučeŕ w Radworju, zahorjeny wojowaŕ za prawa serbskeho naroda; dobry Serb i Słowjan; novelista, přeložeŕ někotrych dźel ruskeje literatury. Bě soburedaktor "Serbskeho hospodarja" a sobudźełačeŕ při "Rězakowym Němskoserbskim słowniku". Připrawił jedyn zešiwk serbskich narodnych "Bajow, bajkow a basnićkow" (1914), napisal serbsku Rěčnicu (I. zešiwk 1919) a "přewodnika po serbskej rěči" (1920). Přeložił Gogolowa "Rewisora" (1907). Hlej nastawki č. 10, 146.)
Nowak-Horjanski J. (* 1864), faraŕ w Radworju, spisowař powučnych nastawkow a wosebje přihotowjeŕ ludowych dźiwadłowych hrow; na př. Marija Madlena. (Č. 106.)
Nowak Józef (* 1895), młody, wobdarjeny basnik a dramatik. Wustupi před wójnu we "Łužicy" z drobnymi basnjemi. Po wójnje wuda swoje basnje w zběrcy "Z duchom swobody" (1919). Z wuspěchom hraještej so na skhadźowankach jeho dramaće "Poslědni serbski kral" (1916) a "Swobody njewěsta" (1919). (Č. 153, 159, 161, 194, 204, 211, 216.)
Pful Kř. B. (1825-1889) dr., da ze swojimi filologiskimi spisami wědomostmy zakład spisownej hornjoserbšćinje. Napisa Hornjoserb. rěčnicu (1861), wuda Łužiski serbski słownik (1866). By tež basnik a wobźěli so horliwje na cyłym narodnym a lit. serbskim žiwjenju. (Č. 9, 88, 97.)
Pjech Jan Bohuwěr (+ 1913), knihikupec w Lipsku. Přełoži pod pseudonymom Jan z Lipy šěsć sonettow Shakespearowych w Č. M. S. 1857 a tež Shakesperowu struchłohru "Julius Caesaŕ", kotruž je hakle w l. 1914 woćišćal dr. E. Muka w Č. M. S. a w 17. č. Serb. dźiw. zběrki. Pjech wobdźěla němski tež Pypin-Spasovičowy Stawizny słoyjanskich literaturow w Lipsku l. 1884. Pjech bu tež z přećelom čěskemu presidendej T. G. Masarykej, kotremuž da nastork k spisapju wobšěrneho dźěla wo wulkim wojowarju za čěske narodne prawa K. Havličkej. (Č. 170.)
Radyserb-Wjela Jan (1822-1907), wučeŕ na Židowje, basnik, zběraćel přisłowow a ludoweje literatury zcyła, słownikaŕ. Z basnistwa pěstował balady a epiku (Jan a Hanka 1880, Wobradźenka 1893-95), napisa libreto k prěnjej serb. opereće "Smjertnica" (1910). Zestaji hobrsku syłu přisłowow: Přisłowa a přisłowne hrónčka a wusłowa hornjołužiskich Serbow (zrjadowane a wudale l. 1907 wot prof. dra A. Muki), Metaforiske hrona (1905), Serbske rostlinske mjena (1910). (Č. 12, 18, 30, 107, 160.)
Rězak Filip (* 1859), dr. theol., w Drježdźanach, pŕełoži čěske dźěło Boženy Němcoweje "Naša wowka" (Babička). Wuda wulki němskoserbski słownik w l. 1920. Zestajer serbskeho rychłopisa. (Č. 22, 98.)
Rocha-Turjanski Fryco (* 1963), wučeŕ, delnjołužiski basnik. Jeho basnje wukhadźachu w "Casniku", we "Łužicy", a wjetša zběrka "Wěnašk dolnoserbskich pěsńow w Č. M. S. 1898. (Č. 225, 230.)
Rostok Michał (1821-1893;, serbski přirodospytnik, zestajeŕ serbskeje přirodowědneje terminologije. Wjetši dźěl jeho dźěłpw je w Č. M. S. wot l. 1848-92 a we "Łužičanu". Jeho najwjetše dźěło "Neuroptera Germanica" roznjese w swojim času jeho mjeno po cyłej Němskej a Rostok płaćeše tehdom za prěnjeho wotrjadnika w tym nastupanju. (Č. 16.)
Skala Jan (* 1889), młody, wobdarjeny basnik a publicista. Jeho basnje wukhadźachu we "Łužicy". Wosebitych zběrkow hač dotal njeje wudał. Po přewrótu wobdźěli so horliwje při hibanju wo wuswobodźenje Łužicy. (Č. 140, 210, 213, 217.)
Słodeńk Jurij (* 1873), wučeŕ, redaktor "Serbskeho Hospodarja", autor něšto wótčinskich powědančkow (we "Łužicy"). Njebojazny wojowaŕ za prawa našeho naroda. Je znaty tež jako komponista. (Č. 86, 184.)
Smoleŕ Jan Arnošt (1816-1884), wulki serbski budźeŕ, filolog, etnograf, załožeŕ Maćicy Serbskeje a Maćičneho Ćasopisa, wukubłanc Fr. L. Čelakowskeho a J. Purkyně we Wrótsławje. Z jeho wulkeje literarneje dźěławosće masowosebje wuzběhnyć klasiske dźěło "Pěsnički hornych a delnych Serbow" (1841-43), knižka němskoserbskich rozmołwow "Mały Serb" (1841), "Němskoserbski słownik" (1843), "Stawizny łužisko-serbskeje literatury". Samsny źiwjenjopis Smolerjowy je woćišćał Adolf Černy w Č. M. S. Smolerjowe žiwjenje wotražuje so tež w jeho "Čěskej korespondency", kotruž syin wudał l. 1919-20 w Budyšinje w Č. M. S. a we wosebitym wotćišću. (Č. 3, 79, 154, 155, 158.)
Sommer Adolf (1862-1909), wučeŕ w Budyšinje. Spisaćeł powědańčkow a přełožowaŕ z ruskeje literatury. Sobudźěłaćeŕ Mukowy při zarjadowanju drježdźanskeje serbskeje wustajeńcy l. 1896. (Č. 127, 175.)
Šěca-Rachlowski K. B. (* 1858), wućeŕ, novelista. (Č. 141.)
Šewčik Jakub (* 1867), faraŕ w Kamjenicy; wustupi jako basnik w časopisu "Łužiski Serb" (1895-96) a we "Łužicy" a je we wěstym nastupanju epigon Ćišinskeho. Pozdźišo pisaše drobne literarno-historiske pŕinoški do Č. M. S. (Č. 71, 90.)
Šwela G. (* 1873), evang. faraŕ w Dešnje pola Chotěbuza, zasłužbny narodny a literarny dźeładeŕ za Hornju i Delnju Łužicu. Napisa "Delnoserbski pšawopis" (1907), "Lehrbuch der Niederwendischen Sprache" I.-II. (1905 a 1911), "Cytanku za serbske źiśi" (1907), "Kurzes Lehrbuch der oberwendischen Sprache" (1913) a syłu filologiskich a narodopisnych nastawkow do Č. M. S. Mimo toho napisa knižku "Evangelska wěra mjez Słowjanami (1915) a brožurku "Zur Wendenfrage" (1919). Hlej nast. č. 64, 226, 229.
Urban Matej (1846), pastor, wótčinski basnik, kiž piše w antiskich rozměrach. Napisa a wuda l. 1900 "Wótčinske hrona", a 1907 "Wokŕewne wonješko" a l.1908 "Stawizny ćeŕpjenja etc. Jězom Khrista". Urbanej słuša tež zasłužba, zo je přełožił klasiskej grekskej eposaj Homerowej "Ilias" a "Odysseju", z kotrejuž woćišća pokazki we "Łužicy". Z tym je wobohaćił njewšědnje rěč a pismowstwo serbskeho naroda. (Č. 113, 114, 121.)
Wałtaŕ Karl Jan (* 1860), po prawom Walter. Rodźeny Němc, kiž pak so serbskej rěči a serbskemu ludej tak přikhili, zo bu z njeho serbski basnik a spisowaćel zahorjenych serbskich wótčinskich basni (Hymna, Mój ludo serbski). Je epigon Ćišinskeho, něžny sonjeŕ bohateho začuwanja, basnik přirody, lubosće, ćicheho styska a žedźenja. Swoje basnje wuda w zběrcy "Za dušu a wutrobu" (1897). Přesta polom basnić a hakle w najnowšim času pokazuja so zaso jeho werše - najbóle nabožneho, swjedźenskeho a składnostneho razu - w "Pomhaj Bóh" a w "Serb. Nowinach". (Č. 183, 208.)
Wićaz Jurij (* 1899), stud. w Prazy, młody prócowaŕ a spisowaćel, zahorjeny wobdźělnik narodneho hibanja wo wuiswobodźenje po němskim přewrótu. Je přełožił do serbšćiny "Łužicu" dr. Józ. Paty (1920). Rjadowaše wot l. 1920 serbski dźěl měsačnika "Čěskoserbski Wěstnik" w Prazy. Č. 193.)
Wićazec Herta (1819-1885), prěnja serbska basujeŕka; jeje spisy je wudal Ad. Černý l. 1900. (Č. 35.)
Wingeŕ Jurij (1872-1918), faraŕ w Lubiju, dobry powědańčkaŕ a serbski spisowaćel, přełožowaŕ ze slowjanskich literaturow, wosebiće z pólšćiny (Sienkiewicz). Jeho najlčpšej powědańčcy stej "Hronow" (1893) a "Poslědnja primicija na Tuchorju" (1894). Připrawi tež něšto hrow za serbske dźiwadło (Na wuměnku). (Č. 115, 117, 148, 151.)
Wjasławk Jakub (* 1885) dr., młody serbski historik. (Č. 93.)
Wjela-Kubščan Jurij (* 1892), wučeŕ, novelista. Napisa někotre novele do Łužicy 1911-1914. (Č. 166.)
Wjelan Julius Eduard (1817-1892), ev. faraŕ w Slepom w H. Ł. Přećel Smolerjowy, z kotrymž studowaše zhromadnje w Budyšinje a we Wrótsławju. Dostudowa w Berlinje theologiju a narańše rěče. Pisaše balady; jeho balada "Mortwy doł" je najlěpša serbska balada před Ćišinskim. Přełožowaše južnosłowjanske narodne pěsnje a kónc žiwjenja zaběraše so z rythmiskim přełožkom psalmow (Spěwajomne psalmy). Pisaše do S. N., Łužičana a do Łužicy. L. 1869 wozjewi wažne wědomostne dźěło "Natnjezno-mužakowska wotnožka serbšćiny". (Č. 94.)
Wjeńka Cyril (* 1885), absolvent pražskeje techniki, inženěr, sobuzałožeŕ Ćěskoserbskeho towaŕstwa "Ad. Černý" w Prazy l. 1907; přełožowaŕ z čěšćiny. Wuznanmy je jeho prełožk Karafiátowych "Brunčkow" z l. 1910. (Č. 102, 186.)
Zejleŕ Handrij (1804-72), pastor, prěni woprawdźity serbski basnik. Zběraćel ludoweje literatury, załožeŕ a redaktor "Tydźenskich Nowin", wudawaŕ "Missionskich powěsći" (1844-49). Napisa němscy Hornjołuž. rěčnicu (1830). Dźěłaše zhromadnje z Pfulom a Hórnikom na hornjołužisko-němskim słowniku. Napisa hobrsku syłu lyriskich a episkich składbow, drobnych satyrow, bajkow a epigramow, kotrež so njewšědnje mjez ludom rozšěrjachu a jara so lubichu. Mnohe jeho basnje so skomponowachu přez Kocora a znarodnichu. Jeho peseń "Hišće Serbstwo njezhubjene" bu z narodnej hymnu. Zejlerjowe słowa běchu z prěnim mócnym wołanjom w serbskim narodnostnym wojowanju w XIX. lětstotku. Smoleŕ, Hórnik, Muka, Ćišinski a Nowak pokročuja po prawom w jeho duchu. "Zhromadźene spisy" Zejlerjowe zarjadowa a wuda prof. dr. A. Muka w l. 1883-1893 w 4 zwjazkach.
Bogusławski Wylem Józef (1825-1901), pólski wučenc, přećel serbskeho naroda. Napisa "Rys dziejów serbołuźyckich" a wuda jón w Pětrohrodźe l. 1861. Pozdźišo rozšěri tutu knihu a předźeła ju z M. Hórnikom do "Historije serbskeho naroda", kotraž wuńdźe l. 1884 w Budyšinje. Bogusławski napisa tež l. 1885 žiwjenjopis J. E. Smolerja do "Biblioteki Warszawskeje". Hlej nastawki č. 120, 162, 173.
Černý Adolf (*1854), čěski spisowaćel a basnik (pseud. Jan Rokyta), redaktor "Slovanskeho Přehleda". Wulki pěstowaŕ serbskočěskich poćahow a tohodla mjenowany "serbski konsul". Napisa nimo hobrskeje syły nastawkow a rozpominanjow z cyłeho słowjanskeho swěta tež dźěła wo Serbach. Z nich Je čěski wušło: "Různé (wšelakore) listy o Lužici" (1894), "Lužické obrázky" (1890), "Svatba(kwas) u Lužickych Srbů" (1893), "Lužice a Lužičtí Srbové" (1912) a "Lužická otázka (prašenje)" (1918); w serbskej rěči "Wobydlenje Łužiskich Serbow" (1889), "Mythiske bytosće Łužiskich Serbow" I. (1893), "Stawizny basnistwa hornjołužiskich Serbow" (1910) a druhe. Adolf Černý je přeložił syłu čěskich basni do "Łužicy". Do čěščiny pak je přełožil wubjerk z Handrija Zejlerja (Sborník světové poesie 1896) a wubjerk z Jakuba Ćišinskeho (Světová knihovna 1904) a basnje druhich serbskich baspikow. (Č. 66, 108.)
Gogol Nikolaj Wasiljewič (1810-1852), załožeŕ ruskeho realisma, spisowaŕ romanow a dramatow. Z jeho twórby je najwažniši satyriski roman "Mortwe duše", historiski roman ze žiwjenja zaporožskich kozakow "Taras Bulba", a wosebje znata je jeho wjeselohra "Revisor", do serbšćiny přełožena wot M. Nawki a wudata jako 16. čisło "Serbskeje dźiwadłoweje zběrki" w l. 1907. (Hlej nast. 182).
Hugo Victor (1802-1885), jedyn z najwjetšich předstajerjow francózskeho romantisma, kotrehož wliw je čuć w cyłej nowej fran. literaturje. Lyrik, satyrik a spisowaŕ romanow a dramatow. Z jeho romanow je sej dobył swětośławnosće "Bědni", dale "Třiadźewjećdźesat", "Cyrkew maćerje božeje w Parizu", w kotrychž nam mištrowscy pŕedstaja nic jenož stwórbu a podawki w njej, ale wosebje hibanja čłowjeskeho ducha a čłowjeskeje powahi. Naša pokazka wo biskopu Myrielu w nast. č. 133 je za to z błyšćatym dopokazom. W swojich basnjach a dratnatach wobjimaše wšě doby čłowjeskeje historije wot šěreho zastarska hač na naše dny, ("Legenda wěkow").
Jirásek Alois (* 1851), čěski spisowaćel romanow a dramatow. Z jebo dźěłow najwažniše su wulke rornanowe cykle, z kotrjmiž chcyše spisaćel wobjimać cyle stawizny čěskeho naroda. Su to romany: "Mjez zmohami", "Přećiwo wšěm", "Bratrowstwo", "Husitski kral", "W cuzych słužbach", "Ćěmno", "Psohlavci" (Wojowarjo za swobodu), "F. L. Věk". - Z powědančkow je najznaćiša "Filosofska historija" ze studentskich stawiznow města Litomyšle lět 1848. Podobnje su tež jeho dramata, čeŕpane z čěskich stawiznow. "Jan Hus", "Jan Žižka", "Emigrant" s D. M. Rettigowa, ke kotrymž so přizamka wulke historiske drama "Gero", přełožene do serbšćiny wot M. Andrickeho. Jara so lubja jeho hry z wjesneho žiwjenja: Wojnarka, Lucerna (Lataŕnja), Nan a dr. Za dźěći zhotowi rjanu knižku "Stare powěsće čěske", z kotrychž je wzata powěsć wo Róžowej holinje. (Nastawk 203.)
Kapras Jan (* 1880), doktor prawow, universitny profesor w Prazy, čěski prawizniski historik a wudawaćel starych čěskich grawizniskich spisow. Wuznamne su jeho "Prawne stawizny krajow čěskeje króny". Dźěl z nich, Łužicu naslupacu, wobdźeła spisowaćel sam jako "Prawne stawizny Hornjeje a Delnjeje Łužicy za čas čěskeho knježenja". (Je wušło w Č. M. S. 1916 a jako samostatna kniha.) Jako wubjerny znajeŕ čěskeho prawa a čěskich stawiznow wobdźěli so jara skutkownje při jednanju na parižskej měrowej konferency a napisa rjadu wuznamnych pojednanjow, z kotrychž jednaju někotre tež wo Serbach. (č. 207.)
Karafiát Jan (* 1846), reformowany faraŕ a čěski spisowaćel. L. 1895 wzda so zastojnistwa a je wot toho časa žiwy w Prazy. Swoje spisy wudawaše anonymnje. Napisa "Mistr Jan Hus", powahopis čěskeho reformatora, "Towaŕšowje", "Brunčki", "Reformowany spěwnik." a dr. Wot l. 1896 wudawa měsačnik "Reformowane Listy". (Hlej nastawk č. 186.)
Klášterský Antonín (* 1866), čěski spisowaćel, wosebje zasłužbny ze swojimi přełožkami z jeńdźelšćiny. Našu baseń "Łužicy" (nast. 200) napisa při pŕiležnosći wulkeho serbskeho koncerta w měrcu 1919 w Prazy, kiž zarjadowa pod prolektorstwom presidenta T. G. Masaryka Čěskoserbske towarstwo "Adolf Černý".
Mrštík Alois (* 1861), wuznamny zastupnik nowočěskeho realistickeho romana. W swojim "Rok na vsi" (Lěto na wsy) rysuje nam žiwy wobraz wjesneho žiwjenja mórawskich Słowakow po lětnich počasach. Tež "Bavlnkovy žony a druhe powědańčka", kaž tež skulkowne, woblubjene drama "Maryša", kotrejź napisa zhromadnje ze swojim bratrom Wylemom (1863-1912), čerpaju swoju maćiznu ze žiwjenja słowakskeho ludu na wukhódnej Morawje. (Hlej nast. 138.)
Němcová Božena (1820-1862), čěska budźićeŕka a spisowaćelka, kiž je sej dobyła swětoweho wuznama ze swojim krasnym wjesnym romanom "Naša wowka", přełoženym l. 1883 tež do serbšćiny přez dra Filipa Rězaka, tehdom "praesesa" serbskeho seminara w Prazy (nast. č. 22). B. Němcova napisa wulku syłu powědańčkow z čěskeho wjesneho žiwjenja, kaž tež wjele narodopisnych a pućowanskich naćiskow. Jara so lubja hač do dźensa jeje krasne zběrki narodnych čěskosłowakskich bajkow. Ze spisow B. Němćoveje mamy tójšto přełožene, wjele tych pŕełožkow wšak leži dźensa hišće w rukopisu wosobje w lětnikach pražskeje "Serbowki".
Neruda Jan (1834-1891), čěski basnik; lyrik (zběrki "Kosmiske pěsnje", "Spěwy pjatkowne" a dr.) epik w swojich baladach a romancach. Załožer čěskeho feuilletona, w čeniž bě z mištrom, spisa jich přez 2000, kotrež wukhadźachu najbóle w pražskich "Narodnych Listach", potom zhromadźene w zběrkach "Žerty hravé a dravé", "Proti srsti" atd. Wulku sławu doby sej tež za čěskimi hranicami ze swojimi "Małostronskimi powědańčkami". Neruda studowaše w Prazy zhromadnje z našim rěčespytnikom M. Hórnikom, z kotrymž jeho wjazaše wutrobne prećelstwo. (Hlej nast. č. 81 a 131.)
Parczewski Alfons (* 1850), pólski spisowaćel, přećel lužiskich Serbow. Z jeho dźěłow su najwažniše "Z dolnych, Łuźyc", "J. E. Smoleŕ", "Serbja w Pruskej". Załoži "Delnjołužiski wotrjad" Maćicy Serbskeje a wuda ze swojim nakładom něšto delnjołužiskich knihow, wosebje "Cytanku" (1883) a něšto lětnikow delnjołužiskeje "Pratyje". Nimo toho napisa wjele nastawkow do Č. M. S., zwjetša razu lilerarnohistoriskeho a nastawki do hłownych pólskich nowin wo Serbach a serbskim narodnym hibanju po přewróće. (Nast. č. 195.)
Preradović Petar (1818-1872), najpopularniši južnosłowjanski basnik a připowědaŕ słowjanskeje wzajomnosće. Ze swojej basnju "Zora puca, bit će dana" (hlej č. 201) postrowi l. 1844 nowu dobu narodneho žiwjenja južnosłowjanskeho. Swoje wótčinske basnje wukhadźachu wosebje w zaderskej "Zorje dalmatinskej". Jeho zhromadźene spisy wuńdźechu k prěnjemu razej w Zahrjebje a to "Prěnjotki" w l. 1846 a Nowe pjesme" w l. 1851, a potom znowa a často wosebje za južnosłowjanske šule.
Shakespeare (wupraj šekspir) William (1564-1616), najwjetši jeńdźelski dramatik, kiž słuša zcyła k prěnim swětowym basnikatn. Nimo swojich basnjow (do serbšćiny zdźěla přeł. wot J. B. Pjecha w Č. M. S.) napisa syłu dźiwadłowych hrow, z kotrychž su wosebiće wuznamne struchłohry "Coriolanus", "Julius Caesaŕ", "Romeo a Julia", "Hamlet", "Kral Lear", "Othello", "Macbeth"; historiske hry "Richard III." a "Hendrichojo"; komedije "Skludźenje złeje žony", "Komedija połna zmylenja"; činohry "Překupc bjenalski", "Zymska bajka", "Njewjedro", "Son nocy swjatojanskeje" a druhe. Shakespeare nam předslaja čłowjeske požadosće a sylne powahi, wustoji so na podawanje putaceho a pisaneho ćina, z čiraž skutkowaše na rozwiće cyłeho europskeho dramata. Naša pokazka (č. 176) nam předstaja skutkownu scenu nad ćěłom Caesarjowym, kotraž so hodźi z wuspěchom dramatiscy předslajić tež jako deklamacija. Znamjenity přełožk "Julia Caesarja" wot Jana z Lipy (t. j. Jana Boh. Pjecha) bu dokončeny hižo w l. 1875, ale w ćišću wuńdźe hakle w l. 1914 jako 17. čisło "Serbskeje dźiwadłoweje zběrki".
Sienkiewicz Henryk (1846-1916), pólski spisowaŕ romanow. Napisa dźiwokrasny wobraz Roma za kejžora Nerona "Quo vadis", wulku historisku trilogiju z pólskich stawiznow "Z wohnjom a mječom", "Potopa" a "Pan Wołodyjowski", psychologiskaj romanaj "Bjez dogmata" a "Swójba Połanieckich". Dale romany "Križacy" (w č. 117) a "Na polu sławy" z časow krala Jana Sobieskeho a "Napušćinje". Nimo toho wuńdźe zjeho pjera syła mjeńšich novelow (kaž "Jan - dobyćer", "Lataŕnik" a dr.), kotrež su skoro wšě přełožene do serbšćiny wot J. Wijigerja a M. Andrickeho. Sienkiewicz ponóri so do dóńta swojeje přesćěhowaneje a tola tak Sławneje pólskeje wótčiny, tak zo napisa swoje romany z hłubokim wótčinskim začućom a z njewšědnym rysom powahow a podeńdźenjow wuslupowacych wosobow.
Tolstoj Lew Nikolajewič (1828-1911), wulki ruski spisowaćel a wučenc, kiž so prócuje w swojich dźěłach wo zlěpšenje a wudospołnjenje runočasneho čłowjestwa, kotrehož njepočinki njesmilnje šwika. Dla swojich nahladow, z kotrymiž wustupowaše prećiwo někotrym nabožinskim přewróćenosćam, bu l. 1901 z prawosławneje cyrkwje wuzamknjeny. Z jeho romanow su najlěpše: "Wójna a měr", "Hana Karjenina", "Z mortwych staće", "Sewastopolske powědańčka", "Kublerjowe jutro", "Kozacy", "Spowědź", "Kreutzerowa sonata" a dr.; z dramatow: "Płody kultury", "Knježstwo ćmy", "Žiwe ćěło". Jara rjana a wuznamna je tež Tolsteho štyridźělna "Ćitanka" za lud. Tolstoj je z mištrom we wobrazowanju čłowjeskich wosudow, při čimž so wšudźe prócuje pŕiwjesć k płaćiwosći swoje zasady wo prawdźe a dobrym. (Hlej nast. 144.)
Turgjenjew Iwan Sergewič (1818-1883), ruski novelista, spisowaŕ romanow a dramatow. Jeho literarny wuznani je w realistiskim zwobrazowanja čłowjeskeho žiwjenja. Z jeho romanow a novelow su najznaćiše: "Zapiski hońtwjerja", "Rudin", "Zemjanske hnězdo", "Wótcowje a dźěći" a dr. Naša pokazka (č. 137) je z jeho romana "Zapiski hońtwjerja".
Vrchlický Jarosław (po prawom Emil Frida) (1853-1912) bě z profesorom swětowych literaturow na pražskej universiće. Genialny basnik čěski, najwjetši representant čěskeho kosmopolitismu, ze swojej wutrajnosću a płodnosću zbliži čěskej literaturje najbóle zapadnu kulturu. Je Čecham to, štož Serbam Ćišinski. Jeho twórba wobsahuje basnje episke (woseb Cyklus "Złomky epopeje čłowjestwa"), potom za Serbow zajimawa "Pěseń wo Wineće": zwobrazuje wojowanja našich prjedownikow - baltyskich Słowjanow - z Danami, ballady, romancy a legendy, basnje lyriske ("Hłasy w pušćinje", "Sonety samotarja", "Štož žiwjenje dało", "Na sydmi trunach", atd.) Z jeho dramatiskich dźěłow su woblubjene wjeselohra "Nóc na Karlštejnje" a drama "Exulanti", kaž tež dramata z antiki (trilogija "Hippodamia"). Přełožowaše z francózštiny, španščćiny, italšćiny, pólšćiny, němčiny, jeńdźelšćiny, norwežšćiny, danšćiny, madźaŕšćiny a peršćiny. Vrchlickeho basniske dźěło wubudźuje wobdźiwanje ze swojim wobsahom a rozsahom (wok. 250 zwjazkow), myslowym bohatstwom a překrasnej basniskej rěču. Serbja znaja Vrchlickeho z wubjernych přeložkow Ćišinskeho w zběrcy "Z wotmachom" l. 1913. Sławna je jeho pěseń "Łužiskim Serbam", woćišćena tu w nast. 156.
- Author: Josef Páta (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/scZ-4.html