bayin'an. Iginkalabog han iba an mga alahas ngadto ha salog ngan pinanunog an mga panapton, ngan tikang iglubong didto ha puno han dalakit an lagas, waray na tawo nga
nagpapasipara ngadto pagsudoy. Usa nga magmarangno
hin hayop nga nagbibiniling han iya kamanampan nagsumat nga nakakita hiya hin mga suga; nagpakadto an kalalakin'an ngan nagpakabati hin mga haroy. Usa nga waray palad nga ulitawo nga basi la karuyagon han malangaya nga
iya hinigugma, nagsaad paghigda didto ha puno han dalakit,
nagsangbod dida ha puno hin balaba nga uway, namatay
han kabuwas, ha usa nga mapintas nga hiranat nga dinmukot ha iya tikang iginpupustahay. Ngan damo pa in mga
susumaton ug mga urusahon didto hadto nga kagurangan...
Waray kahagos in damo nga bulan umabot didto in usa nga batan'on nga mestiso-katsila nga nagsiring nga anak hiya hadton namatay, ngan nag-ukoy didto ug naninanom, labi na an pagtanom han tagom. Hi D. Saturnino usa nga batan'on nga maminud-uton, aringit, usahay madabalon hin waray kapaid, kundi buhatan ngan diri hubya: gin-alad niya hin kuta an linubngan han iya amay ngan iya ginlauylaoy. Han nagtitikagurang na pinmakasal hin usa nga daraga ha Manila ngan amo hira an naginkag-anak ni D. Rafael, amay ni Crisostomo. (9)
Hi D. Rafael tikang pa han kabata nahabaro hin pagdara hin maupay han mga umanhon: an paninanom nga gintikangan didto ug ginpasarang han iya amay naglurab ha gilayon; nagdagayop ngadto in bag-o nga mga umurukoy, nagpakadto in kadam'an nga insik, an huron naginbaryo ngan namay-ada padi nga indio; unina an baryo nagin-bungto, ngan han kamatay han padi didto lumiwan hi Fr. Damaso; kundi an linubngan ngan han tuna nga katakip waray pag-anuha. An kabataan usahay danay magpasipara ngadto pagsudoy, nanmimitbit hin mga tubal ngan hin mga bato, panguha hin mayabas, kapayas, lumboy ug iba pa, ngan usahay kun nagkakalilibang hira hin panguha han mga bunga han kahoy, kun nanhihipahungat man pagkinita han pisi nga naghihiaruabyog didto han sanga, danay hauntog ha ira tungod in usa o duha ba nga bato nga diri sinasabot kun diin tikang; dida hito dagos nira pag- dadadlagan ngan magginugliat; "an lagas; an lagas!" pinanhihibul-iwan nira an ira mga kinuha, nanngangambak tikang didto han mga kahoy, nagpaparaglanat dida han kabagtuan
