- 77
— Ako, ako gikasilagan nila? Gikasilagan pa gayud ako nila human sa kadaut nga ilang gihimo kanako? — nangutana ang batan-on nga nahibulong.
Si Simoun mitalidhay.
— Kinaiya sa tawo ang pagkasilag niadtong iyang gibuhatan ng dautan, miingon si Tacito nga nagamatuod lamang sa giingon usab ni Seneca nga “quos lacserunt et oderunt.” Kon buut mo sukdon ang mga kadaut kun mga kaayohan nga himuon sa usa ka lungsod alang sa lain nga lungsod, tan-awa lamang kon kini gikasilagan kun gihigugma ba niadto. Mao kana ang hinungdan ngano nga ang pipila ka tawo nga nadato dinhi gumikan sa hatag-as nga katungdanan nga ilang gihuptan, sa pagpauli na nila sa Espanya nagabula ang baba pagpanamastamas ug pagdaut sa mga Pilipinhon nga ilang gilupigan. "Proprium humani ingenii est edisse quern laeseris.”
— Apan ginoo, kon ang kalibutan daku kaayo, kon ako wala maghilabut kanila ug gipasagdan ko sila nga nagpahamulos nga malinawon sa gahum nga ilang gihuptan . . kon mao day akong gipangayo nga pasagdan ako nga magahago, nga pasagdan usab unta ako nila nga mabuhi . . .
— Ug magbuhi ug mga anak nga mahigugmaon sa kalinaw aron unya sila pasangonan sa tangkoi sa pagka-ulipon! — mipadayon si Simoun nga misuodsuod sa dakung kabangis sa tingog hi Basilio. — Maanindot nga kaugmaon ang imong gitagana ka nila, ug walay duhaduha pasalamatan ka gayud unya nila tungud sa mga kaulawan ug mga kaguol nga ilang pagaantuson sa ulahing mga adlaw! Pahalipayan ko ikaw, batan-on! Kon ang usa ka lawas wala nay kinabuhi, dili gayud molihok bisan daitulan sa ‘“electricidad.”.. Ang kaluhaan ka tuig nga kaulipnang walay bugto, kaluhaan ka tuig nga pagpakaulaw ug paghinanok nga walay undang, makahatag ug kabaliko sa mga hunahuna nga dili mahimong tanuson sulod sa usa. lamang ka adlaw. Ang mga pagbati nga maayo kun dautan masunod ug matakod gikan sa .mga ginikanan ngadto sa mga anak. Nga mabuhi ang mga huna huna nga malumo alang sa kasingkasing, nga mabuhi ang mga idamgo sa binihag nga mao day gipangayo ang usa ka diyutay nga nuog nga sarang niya ikalimis sa talikala aron kini dili ka ayo makagilkil ug dili makapaslot sa iyang panit! Maoy tinguha mo ang usa ka pugnit nga kan-on: mao kana ang tawo nga su-
