कोंकणी रंगभूमि : हेर रंगभूमिप्रमाण कोंकणी रंगभूमिचो उदय कोंकणी लोकनाट्यांत जाता. दशावताती खेळ, जागोर, रणमालें. कालो सारकिल्ल्या कोंकणांतल्या मुखेल लोकनाट्यांत कोंकणी नाटकाचें बीं मेळटा. भौतेक सगळ्याच लोकनाट्या फाटल्यान धर्मीक विधीनाटकाचें प्रयोजन आसा. मनोरंजनाचो संदर्भ थंय आयला आसलो तरी मुखेंलपणान लोकनाट्यांचो संबंद धर्मीक विधीकडेन आसलो. आजय कांय प्रमाणांत आसा. आयचे परिस्थितींत ह्या धर्मीक संबंदावांगडाच मनोरंजन आनी कलाविश्कार हे आनीक दोन संदर्भ थंय येतात. उपरांत लागू जाल्ल्या ह्या निमाण्या दोन संदर्भांचो आयच्या नाटकांत चड प्रभाव दिसता.
हेर लोकनाट्यांसारकींच कोंकणी लोकनाट्यांय उत्सवाच्या प्रसंगाक आनी धर्मीक सुवातींच्या वाठारांत जातालीं. भौतेक लोकनाट्यां हीं उक्त्या सुवातींचेर जातालीं आशिल्ल्यान, उण्यांत उणी स्टेज प्रोपर्टी वापरपी आनी सामक्या सदळ अशा आकृतीबंधाची माची वापरपी ती रंगभूमि आसली. धर्मीक संदर्भ आशिल्ले विशय घेवन ताका फावशी भडक रंगवण, न्हेसवण आनी खणखणीत आवाज वापरून मनोरंजनातल्यान समाजप्रबोधन करपाखातीर लोकनाट्यान बरेंच योगदान दिलां.
कोंकणी लोकनाट्यान कोंकणी आधुनिक नाटक हांच्या मदलो कोंकणी नाटकाचो इतिहास निरुत्साही आसा. विनोदी कोंकणी एकांकी हिका कोंकणी लोकनाट्य आनी आधुनिक कोंकणी नाटक हांचेमदलो दुवो समजूं येता. राजकीय, समाजीक इतिहासाक लागून गोंयांत मराठीचो प्रभाव उरिल्ल्यान ह्या मदल्या काळांत गोंयकारांनी मराठी नाटकाचेर भागोवन घेतलें. आधुनिक कोंकणी रंगमाचयेची वळख करून दिवपाचें काम शणै गोंयबाबान केलें. ताणें फ्रेंच नाटककार मॉलियर हाच्या नाटकाचे कोंकणी अणकार केले (१९३०). कोंकणी प्रकृतींत सहजतायेत विरगळून वचपी हे अणकार आशिल्ल्यान ते बरेच लोकप्रिय जाले. विशेशकरून ‘मोगाचें लग्न’, ‘पोवनाचें तपलें’ आनी ‘अरेबुयन नायट्स’ मदल्या अबू हसनाचे काणयेच्या आदारान बरयल्लें ‘झिलबा राणो’ हीं नाटकां स्वतंत्र कोंकणी नाटकां भशेनच चललीं.
१९६५ ते १९७५ च्या दरम्यान रामकृष्ण जुवारकार हाणें मोलियरच्या नाटकाचे ‘भूतेबाब’, ‘राखण’, ‘वखद’, ‘वाकडेंपण’ आनी शेक्सपियरच्या नाटकाचो ‘राजा चंद्रहास’, कालीदासाचें ‘शांकुंतल’ अशे अणकार केले. तशेंच ‘आमचें राज्य’, ‘अनवळखी’ हीं स्वतंत्र नाटकां बरयलीं.
एकेवटेन हिंदू कोंकणी मनशांमदीं आधुनिक आकृतीबंधाक धरून आशिल्लीं नाटकां जावंक लागलीं, तर दुसरेवटेन किरिस्तांव समाजांत ओपेराक लागीं असो “तियात्र” हो नाट्यप्रकार लोकप्रिय जावंक लागलो. इटालियन ओपेराची प्रेरणा घेवन जुवांव आगोस्तीन फेर्नांदीश आनी लुकाझीन रिबैरो हाणें मुंबयंत इटालियन ओपेराचे धर्तेचेर ‘इटालियन भुरगो’ (१८८०) नांवाचो पयलो तियात्र सादर केलो.
सुरवेचें कोंकणी आधुनिक नाटक आनी परकी कल्पनेचेर आदारिल्लो तियात्र ह्या दोनय नाट्यप्रकारांत विनोदाचेर भर आसलो. तेभायर स्वतंत्र नाट्य लेखनापरस अनुवादीत नाटकां बरोवपाचो चड वावर जालो.
सर्वार्थान गोंयांत स्वतंत्र कोंकणी नाट्यलेखन पुंडलिक नारायण दांडे हाणें केलें म्हणूं येता. ताणें बरयल्लें विनोदी आंगाचें ‘ताची करामत’ हें नाटक गोंयभर लोकप्रिय जालें. उपरांत ताणें गंभीर प्रकृतीचें ‘निमित्याक कारण’ हें आनीक एक स्वतंत्र नाटक बरयलें. त्याच अदमासाक कृष्णा लक्ष्मण मोये हाचें ‘तुळशींचें लग्न’ हें नाटक कोंकणी रंगमाचयेर बरेंच गाजलें. बाकीबाब बोरकार हाणें संशोय कल्लोळ ह्या मराठी नाटकाचो त्याच नांवान रूपकार केलो.
१९७५ वर्सा गोवा कला अकादेमीन मराठी नाटक सर्तींवांगडाच कोंकणी नाटक महोत्सव (सर्त) सुरू केली. ह्या महोत्सवांत कोंकणी नाटकाच्या विकासाक व्हड हातभार लायलो. महोत्सवांत सर्त आशिल्ल्यान नाट्यकर्मीं मदीं एक पूरक चडाओड निर्माण जाली. ताकालागून नाट्यलेखन आनी तांत्रिक आंगासयत सादरीकरणाच्या सगळ्याच आंगांचो बरो अभ्यास जावंक पावलो. ताचेवरवीं नाट्य लेखनांत आनी सादरीकरणांत नवे नवे प्रयोग जावंक लागले. ह्या महोत्सवाकडेन एक आव्हान अशें पळोवप जावंक लागलें आशिल्ल्यान कोंकणी रंगमाचयेच्या सगळ्याच घटकांमदीं रंगमाचयेच्या विकासाक पूरक अशी चळवळ घडूंक लागली.
गोवा कला अकादेमी आयोजीत कोंकणी नाटक महोत्सवावरवीं चालू जाल्ले कोंकणी नाट्य चळवळींतल्यान नवे नवे लेखक, दिग्दर्शक, कलाकार, तत्रंज्ञ आनी पंगड मुखार सरले. नाट्य लेखनाच्या मळार कोंकणी रंगभूयेक एक आगळी दिका दिवन कोंकणी रंगमाची आनी भारतीय रंगमाची धरून संवसारीक रंगमाची हांचेमदलें अंतर उणें करपाचें काम सगळ्यांत पयलीं पुंडलीक नारायण नायक हाणें केले. ताणें आधुनिक नाट्यतंत्रांत बसपी तशेंच कोंकणीचें सौंदर्य दाखोवपी भास वापरून आधुनिक रंगभूयेच्या आकृतीबंधाक धरून रावपी अशीं एकापरस एक सरस नाटकां बरयलीं. ‘खणखण माती’, ‘रक्तखेव’, ‘सुरींग’, ‘सूर्यसांवट’, ‘दामांद’, ‘दायज’, ‘शबै शबै भौजन समाज’, ‘पिंपळ पेटला’, ‘श्रीविचित्राची जात्रा’, ‘चैतन्याक मठ ना’, ‘परिक्रमा’, ‘आत्मवंचना’, ‘दिश्टदौलत’, ‘तिरंगी चक्राचक्री’, ‘प्रेमजागोर’, ‘दिव्या दिव्या दिपत्कार’, (१९७६ – २०००) अशीं नाटकां बरोवन सादर केलीं.
हेच परंपरेंत दिलीप बोरकार (भरते भार, आण्टीली गादी, वर्गशत्रु), एन्. शिवदास, (पिसांट, द प्रिन्स, बंड, फोरेन जावंय),
