संवसारभरच्या सगळ्या प्रदेशांनी सारक्याच प्रमाणांत जाल्लें नासून कांय खाशेल्या वाठारांनी खाशेल्या रत्नांचे सांठे एकठायिल्ले दिसतात. बऱ्याच पुर्विल्ल्या काळासावन भारत, ब्रह्यदेश (मियानमार), थायलंड, व्हिएतनाम आनी इंडोनेशिया तशेंच श्रीलंका ह्या देशांची मोलादीक रत्नांच्या सैमीक सांठ्या खातीर संवसारभर नामना आशिल्ली. भारत हो देश मुखेल करून वज्रांचें उत्पादन करपी आशिल्लो. कांय मोलादीक माणकां, नील आनी पाचू हीं रत्नांय भारतांत मेळिल्लीं. श्रीलंकेंत वज्र सोडून हेर चडशीं सगळीं मोलादीक रत्नां आनि उपरत्नां मेळटालीं. ताकाच लागून श्रीलंकेक ‘रत्नव्दीप’ हें नांव मेळिल्लें. थायलंड आनी व्हिएतनाम हांची नीळ रत्ना खातीर कीर्त आशिल्ली. नील रत्नांच्या संवसारीक उत्पादनांतलें ५०% उत्पादन हें दोन देशांतल्यान जातालें. थायलंडाची स्पिनेलाखातीरूय कीर्त आशिल्ली. जेड ह्या रत्नांची पुरवण मुखेल करून ब्रह्यदेश (मियानमार) आनी चिनांतल्यान जाताली. जपानाची संवर्घीत (कल्वर्ड) मोतयां खातीर तेच प्रमाण पोंवळें, जमुनिया आनी क्वॉर्टझा खातीरय नामना आशिल्ली. माणका खातीर ब्रह्यदेशाचीय (मियानमाराची) खाशेली कीर्त आशिल्ली.
आतां वज्राच्या उत्पादनामदीं द. आफ्रिकेन हेर सगळ्या देशांत फाटीं घातल्या. सद्या भारतांतले वज्रांचें उत्पादन बऱ्याच उण्या प्रमाणांत जाता. वज्रांचो आडवाद सोडलो जाल्यार हेर रत्नांच्या बाबतींत ऑस्ट्रेलिया मोलादीक ओपला खातीर प्रसिद्द आसा. सायबेरियांत बरे प्रतीचें पुश्कराजाचें आनी लॅपीस लॅझुलीचें उत्पादन जाता. अफघानिस्तानांत ६,००० वर्सां पयलीं सावन लॅपीस लॅझुलीच्यो खणी चलत आयिल्ल्यो आसून तातूंत आजूनय उत्पादन जाता. इराणाची पुर्विल्ल्या काळासावन पिरोजा खातीर कीर्त आसा. अफघानिस्तानांतय पिरोजाचें उत्पादन जाता. तांबड्या दर्यांतलो सेंट जोन हो जुंवो उत्कृश्ट रत्नाचे प्रतीचे पेरिडोट मेळपाची ही एकच म्हत्वाची सुवात. मादागास्कार जुंव्यांतले पेग्मटायट वण्टींत पाचू, तोरमल्ली, गोमेद, पुश्कराज, स्पिनेल, कुन्सायट, ऍमेझोन स्टोन आनी सूर्यकांत हीं रत्नखनिजां मेळटात. कॅलिफोर्नियांतल्या सॅन डिएगोच्या प्रदेशांत लिथियमयुक्त खनिजां आशिल्ल्यो पेग्मटायट वण्टी आसात. तांचेमदीं कुन्सायट, गुलाबी रंगाचे वैदूर्य आनी गुलाबी तोरमल्ली मेळटात. ब्राझीलांतली मीनास झिरायस आनी मीनास नोव्हास ह्या वाठारांतल्या पेग्मटायटांत रत्नाच्या दर्जाचे वैदर्य आनी तोरमल्ली मेळटात. ब्राझीलांतले मीनास झिरायस वाठारांतले डायमॅन्शियाक १७२५ त पयले खेपे हिरे मेळ्ळे. ताचे उपरांत माट्टू ग्रॉसू, बाईआ, गोयाझ, ऍमेझोनस, मारन्यआउन पराना आनी साऊँ पावल अशा बऱ्याचशा वाठारांनी हिरे मेळिल्ले आसून ह्या वाठारांतल्यान हिऱ्यांचें उत्पादन जायत आसा. युरोपांत बाल्टिक दर्या लागसारच्या वाठारांत रत्नांचे प्रतीचे अंबर मेळटात. रशियांत ऍलेक्झांड्रायट आनी मार्जारनेत्री (माजराच्या दोळ्याचे) हे क्रिसोबेरिलाचे प्रकार, पाचू आनी हेर रंगाचे वैदूर्य तशेंच गोमेद हीं रत्नांय दिसतात. झेकोस्लोव्हाकियांत बरे रत्नाप्रतिचे गोमेद मेळटात.
भारतांत रत्नां मेळपी सुवाती- बऱ्याच पुर्विल्ल्या काळासावन संवसारांतल्या सगळ्या देशांक वज्रां, माणकां, पाचू ह्या रत्नांची पुरवण करपी देश म्हणून भारताची किर्त आशिल्ली. युरोप- आशियेंतल्या राजघराण्यांनी गजिल्लीं चडशीं सगळीम इतिहासीक म्हत्चिं वज्रां आनी कितलीं तरीं माणकां हांची मूळ सुवात भारत आशिल्ली. १७२० तल्या ब्राझीलांतल्या वज्राच्या वाठाराचो नी ते उपरांत १८६० त दक्षिन आफ्रिकेंतल्या बऱ्याच समृध्द अशा वज्राच्या वाठाराणचो सोद लागले उपरांत बारताची नामना उणी जाल्ली.
भूंयविज्ञानिकाचे नदरेन भारतांतलीम वज्रां त्यल्पसिकत पेरिडोटायट पातराच्या ज्वालामुखी नळांत आनी तांचो अपक्षरणान जाल्ल्या वज्रां आशिल्ल्या गाळमातयेच्या जलोढ थरांत शिंपडिल्ल्या स्वरूपांत मेळटात. वर्जां बायर हेर रत्नां- खनिजां मात मुखेलपणान पुर्विल्ल्या अग्निज आनी गाळाच्या फातरांचें उचेलें तापमान आनी दाबाचे स्थितींत रूपांतरीत जावन तयार जाल्ल्या ग्रॅन्युलायट फातरांत तातूमत मुंगरिल्ले पेग्मेटायट आनी क्वॉर्टझ, माणिक, गोमेद आदि रत्नप्रकारांचि कनिजां आसात.
भारतांतले वज्रां मेलपाचे मुखेल वाठार म्हळ्यार दक्षिणेंत कृष्णा आनी गोदावरी न्हंयांमदलो वज्रकरूर, कडाप्पा, बल्लारी, कर्नुल, कोलूर हे जांव आशिल्लो प्रदेश आनी मध्य प्रदेशांतलो पन्ना हो वाठार. हांचेभायर उण्या प्रमाणांत ओरिसांतल्या महानदिच्या देगणांत, महाराष्ट्रांतल्या चंद्रपूर जिल्ह्यांत आनी बिहारांतल्या छोटा नागपूर प्रदेशांत उण्या प्रमाणांत वज्रां मेळटात.
भारतांतलो हेर रत्नां मेळपी सुवाती अशो- माणिक- कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, कंगायम (तामिळनाडू), काश्मीर. नील- किश्तवार (काश्मीर). पाचू- राजस्थान, ओरिसा, गुजरात, तिरूपूर, तिरूचिरापल्ली, कोईमुत्तूर. गोमेद- राजस्थान, आंध्र प्रदेश, बिहार, ओरिसा, कर्नाटक, तमिळनाडू आनी केरळ. वैदूर्य- राजस्थान, तमिळनाडू, केरल. चंद्रकांतमणी- तमिळनाडू, कर्नाटक. कवॉर्ट्झ- कर्नाटक, बिहार, राजस्थान. जमुनिया- महाराष्ट्र. अकिक- महाराष्ट्र, गुजरात, मध्यप्रदेश. मोतीं- तमिळनाडू, गुजरात, थिरूवनंथपुरम (केरळ), कटक.
रत्नांक आकार दिवप आनी तासां घालपः सैमीक अवस्थेंत ज्या आकारांत आनी स्थितींत रत्नां सांपडटात तीं जशींच्या तशीं
