कृष्ण यजुर्वेदाच्या तैत्तिरीय ब्राह्मणांत जायत्यो कथा आयिल्ल्यो आसून यज्ञ हें तांचे तात्पर्य. तैत्तिरीय,महानारायण,मैत्री,कठ आनी श्वेताश्वतर ही कृष्ण यजुर्वेदाचीं उपनिषदां आसात.
शुक्ल यजुर्वेदः शुक्ल यजुर्वेदाच्या वाजसनेय संहितेंत ४० अध्याय,३०३ अनुवाक आनी १९७५ कंडिका आसात. चरणव्यूहाप्रमाण ह्या कंडिकांची संख्या १८८० आसा. जाल्यार चिंतामणराव वैद्याच्या मतान हो आंकडो १९०० आसा. हे मंत्र गद्यांत आनी पद्यांत आसात. पयल्या अध्यायाचो प्रजापती आनी निमाण्या अध्यायाचो दध्यड. आथर्वण अशे ऋषी मानिल्ले आसात. वाजसनेय संहितेच्या पयल्या अध्यायांत दर्शपूर्णमास,दुसऱ्या अध्यायांत पिंडपितृयज्ञ आनी तिसऱ्यांत अग्निहोत्र आनी चातुर्मास्य अशे याग दिल्ले आसात.
शुक्ल यजुर्वेदाचो सगल्यांत म्हत्वाचो ग्रंथ म्हळ्यार शतपथ ब्राह्मण. ह्या ग्रंथाच्यो काण्व आनी माध्यंदिन अशो दोन प्रती उपलब्ध आसात. शुक्ल यजुर्वेदाचें श्रौत्रसूत्र कात्यानान केल्लें आसून,गृह्यसूत्र पारस्करान केल्लें आसा. याज्ञवल्क्यशित्रा हो ग्रंथ ह्या वेदाच्या अभ्यासाचे नदरेन खुबूच म्हत्वाचो आसा. तशेंच हेर वेदांपरस स्वर आनी उच्चार हांचे बाबतींत शुक्ल यजुर्वेद खुबूच वेगळो आसा.
यजुर्वेदाची रचना ऋग्वेदाउपरांत जाली अशें जायत्या पंडितांचें मत आसा. वेगवेगळ्या यज्ञ यागांखतीर जेन्ना अधिकृत आनी तपशीलवार म्हायती आशिल्ल्या ग्रंथांची गरज लागली,तेन्ना यजुर्वेद निर्माण जालो. श्री विद्याधरशासेत्री भिडे हाच्या मतान ऋग्वेद,यजुर्वेद,सामवेद आनी अथर्ववेद अशे वेदांचे वेगवेगळे भाग पडचे आदीं वेदराशी एकच आशिल्ली. तिची चार वेदांनी विभागणी केन्ना जाली तेविशीं निश्र्चीत म्हायती मेळना. हे भाग पडचे आदीं वेद ब्रह्मस्वरूप म्हळ्यार प्रणवरूप जाता.
यजुर्वेदांत ऋग्वेदांतल्याच देवतांची आराधना आनी प्रार्थना आसून यज्ञांत त्याच देवतांक हविर्भाग अर्पण करपाक सांगला. पूण ह्या देवतांच्या दजर्यांत बदल जाल्लो आसा. हातूंत सामको म्हत्वाचो बदल म्हळ्यार प्रजापती विष्णु आनी रुद्र ह्या देवतांक खुबूच मान दिला.
उपनिषदांत वाडीक लागिल्ली एक इश्र्वराची कल्पना यजुर्वेदांत निश्र्चित आनी सप्रमाण मांडल्या. यजुर्वेदांतल्यो नितीविशींचयो कल्पना ऋग्वेदांतल्या कल्पनापरस बऱ्योच प्रगत जाल्लयो दिसतात. थंय उंचेले नैतिक जिणेविशीं खरी तळमळ दिसता. गिन्यान,पापाची माफी,अमरत्व आदी आध्यात्मिक गुणांचे प्राप्तीविशींच्यो प्रार्थना यजुर्वेदांत खूब आसात.
धनुर्वेद हो यजुर्वेदाचो उपवेद.
यतीः बौध्द संन्यांशांचो एक पंथ. ‘यतते चेष्टते मोक्षार्थमिति′= मोक्षाखातीर यत्न करता तो यती अशी ताची व्याख्या. जे लोक तांबडे कपडे वापरतात,भीक मागून पोट भरतात,घरदार करिनासतना सतत भोंवत रावपी आनी वैराग्यशील अशे आसताले तांकां वेदकाळांत यती म्हण्टाले. यती हें उतर मुनींचे जोडयेन वापरतात.
ऋग्वेदांत जायतेकडेन यतींचो उल्लेख आसा.तशेंच इंद्र यतींचो दुस्मान अशेंय म्हळां. ताणें यतींक लांडग्यांचे भकीक खावपाक घाले असो उल्लेख तैत्तिरीय संहितेंत आसा. अखेरेक हातूंतल्यान फकत पृथुरश्मी,बृहद्गिरी आनी रायोवाज हे तितले उरले. घडये आपलो पंथ सोडून इंद्राक ते शरण आयले आसुंये,कारण इंद्रान तांकां अभय आनी क्षत्र,ब्रह्म आनी वैश्य हयो विद्या दिल्यो अशें म्हळां. म्हणजेच,वैदिक आर्यांनी यतींतल्या कांय जाणांक त्रैवर्णिकांत दाखल करून ग्रहस्थाश्रमांत हाडले असो ताचो अर्थ दिसता.
यती हे आर्येतर समाजांतले लोक आसुंये. वैदिक आर्य प्रवृत्तिमार्गी आशिल्लयान तांकां संन्यासमार्गी यतीविशी दुस्वास दिसतालो. पूण वैदिक आर्यानी विरोध करूनय यतींची संन्यासमार्गी विचारसरणी बदलली ना. यतिमुनींचो वर्ग समाजांत तांकां मान मेळतूच उरलो. अखेरेक आश्रमवेवस्था निर्माण करतना तांकां यतींच्या पंथाचो संन्यास हो चवथो आश्रम म्हणून आपणावंचो पडलो. बौध्द आनी जैन हे दोनूय पंथ यतीमुनींची विचारसरणी आपणावन उत्पन्न जाले आनी वाडले. तांची प्रवृत्ती आनी गृहस्थाश्रम हांकां निवृत्ती आनी संन्यास हांचेइतलो केन्नाच मान फावे जांवक ना. जैनांच्या आध्यत्मिक गुरूंक यती म्हणटात. ते धर्मप्रसार करतात,तशेंच पुरयताचेंय काम करतात.तांचे ८४ गच्छ आसात.
यदुमणि महापात्रः(जल्मः सुमार इ.स.१७८१,ईटमती,नयागढ संस्थान,ओरिसा; मरणः इ.स.१८६५). नामनेचो ओडिया कवी. ताका काव्य आनी चित्रकलेची आवड आशिल्ली. ताचो बापूय लाकडाचेर नक्षीकाम करतालो तशेंच तो चित्रकारूय आशिल्लो.आठघर हांगाच्या अधिपतीचे राजधानींत तांचे वास्तव्य आशिल्लें. यदुमणि वेगवेगळ्या दरबारांनी शीघ्र कवित्वान दरबारी लोकांची मनरिजवण करतालो. ताच्या काव्यांतलो विनोद आनी उपहास ह्या दोन गुणांक लागून यदुमणीची कीर्त ओरिसाभर पातळिल्ली.
यदुमणिन ‘राघव-विलास′ आनी ‘प्रबंध’ पूर्णचंद्र अशीं दोन अलंकारीक काव्यां बरयल्यांत. तातुंतल्या राघव-विलास ह्या काव्याचो थोडोच वांटो उपलब्ध आसा.
