बाराव्या शेंकड्याचे सुरवेक, कीव्ह आनी नॉव्हगोरॉड हांचे जोडयेक च्येर्निगोव्ह, व्ह्लद्यीम्यिर, रॉस्टॉव्ह आनी स्मोलेन्स्क हे सारकी वाङ्मयनिर्मितीची हेरुय केंद्रां उबीं रावलीं. ह्या शेंकड्यांत निर्माण जाल्ली सगळ्यांत श्रेश्ठ साहित्यकृती म्हळ्यार स्लोवो ओ पल्कू ईगरवे हें काव्य.
मॉस्को हें रशियन राश्ट्रवादाचें केंद्रस्थान म्हणून १४ व्या शेंकड्यासावन फुडें येवंक लागलें. ताका लागून सादारण १५ व्या शेंकड्यासावन मॉस्कोच्या साहित्याचो प्रभाव वाडूंक लागलो. पंदराव्या शेंकड्यांत भारतीय पंचतंत्रांतल्यो कथा चडशो युगोस्लावियांतल्यान रशियेंत आयल्यो. ‘स्काजानिये ओ मामायेव्हम पबइश्चे’ (इं.शी.द टेल अबाउट द बॅटल ऑफ मामाई) ही पंदराव्या शेंकड्यांतली सगळ्यांत लोकप्रिय अशी साहित्यकृती. ऱ्यझानच्या साफोनीन बरयल्ली ‘जादोनश्र्वीना’ (पंदराव्या शेंकड्याची सुरवात) ही अशीच एक झुजकथा. अफानासी निकितीन हांचे ‘खझेनिये जा त्री मर्या’ (इं. शी. व्हॉयेज अक्रॉस थ्री सीस) हें भोंवडेवर्णन उल्लेख करपासारकें आसा. रशियन साहित्यांत भोंवडेवर्णन हो प्रकार हाडपाचें श्रेय निकितीनाक वता. भारतीय जिणेची जितीं जिवीं आनी वेधक चित्रां ताणें ह्या भोंवडेवर्णनांत चितरायल्यांत. ह्याच काळांतली आनीक एक म्हत्वाची साहित्यकृती ‘पोवेस्त ओ पित्रे इ फेंव्हरोनी मुरोमस्किख’ (इं. शी. टेल अबाउट प्योत्र अँड फेव्हरोनी मुरोमस्कीज). पंदराव्या शेंकड्याचे निमाणें (१४८०) सुमार २५० वर्साच्या लांब काळा उपरांत, रशिया तार्तरांच्या वर्चस्वांतल्यान मुक्त जालो. इव्हान तिसरो हाणें रशियेंचें एकिकरण घडोवन हाडलें. इव्हान द टॅरिबल म्हळ्यार इव्हान चवथो आनी ताचो सेनापती अंद्रेई कुर्बस्की हांचेमदलो वादविवादात्मक पत्रवेव्हार इतिहासीक नदरेन म्हत्वाचो आसा. ‘द कॉरस्पाँडन्स बिटवीन प्रिन्स ए. एम. कुर्वस्की अँड झार इव्हान फोर्थ,’ हो त्या पत्रवेव्हाराचो इंग्लीश अणकार (१९५५).
‘दमस्त्रोई’ (इं. शी. ऑर्गनायझेशन ऑफ अफेअर्स ऑफ होम) हो सोळाव्या शेंकड्यांतलो उल्लेख करपा सारको ग्रंथ. सतराव्या शेंकड्यांत, रशियेंत कृशकांचीं कांय बंडां जालीं. तांचो लक्षणीय परिणाम ह्या शेंकड्यांतल्या रशियन साहित्याचेर जाल्लो दिश्टी पडटा. ह्या बंडांचीं आनी तातूंत स्विडन आनी पोलंडासारक्या परक्या सत्तांनी केल्ल्या हस्तक्षेपाची वर्णनां खूबशा ग्रंथांतल्यान मेळटात. कृशकांच्या बंडांक लागून निर्माण जाल्ले हे अस्वस्थतेच्या काळांत, त्या काळांतल्या रशियाचे संस्कृतीक जिणेंत ज्या समाजीक पंगडांचो आस्पाव आशिल्लो ते आतां वाङ्मयनिर्मिती करूंक लागले. लौकिक विशय, वास्तववादी नदर आनी लोकसाहित्याचे कांय लक्षणीय सूर ह्या साहित्यांत दिसतात. तुर्कांपसून अॅझॉव्ह ह्या शाराचो सांबाळ कसो केलो, हाचो कॉसॅकांनी झार हाका दिल्लो एक अहवाल ते नदरेन लक्षणीय आसा. तो स्टोरी ऑफ द डिफॅन्स ऑफ अॅझॉव्ह ह्या नांवान प्रसिद्द आसा. ‘स्काजानिए ओ कूरे इ ओं लिसित्से’ (इं. शी. टेल अबाउट ए हॅन अँड ए फॉक्स) आनी ‘पोवेस्त ओ एरशे एरशोविचे’ (इं. शी. टेल ऑफ एर्श एरशोविच) हें रशियन भाशेंतलें सुरवातीचें उपरोधप्रचूर लिखाण ह्याच शेकड्यांतलें आसा. ह्या शेंकड्याचे निमाणें चरित्र आनी समाजीक विशयांचेर कथा बरोवप जाल्यो. इस्तोरिया ओ सेभि मुद्रेत्साख हो एक लोकप्रिय लोककथासंग्रह. पोवेस्त ओ गोर्यें ज्लोशास्ती, स्काजानिए ओ पपे साव्हे, स्काजानिए ओ क्रेस्त्यानस्कम सूपे, पोवेस्त ओ कार्पे सुतूलव्हे ह्यो कांय उल्लेख करपासारक्यो कथा आसात. ह्या शेंकड्यांतलें चरित्रात्मक – आत्मचरित्रात्मक लिखाणूय लक्षणीय आसा. सुरवेक संत जूल्यानीया लाझारेवस्काया हिचें चरित्र तिचो पूत कालीस्त्रातस ओसोरीन हाणें बरयलें. आर्चप्रीस्ट अव्हॅकम हाणें बरयल्ली आपजिणूय म्हत्वाची. तिचो इंग्लीश अणकार ‘द लायफ ऑफ द आर्चप्रीस्ट अव्हॅकम बाय हिमसॅल्फ’ प्रसिद्द जाला (१९२४). एक वाङमयीन आविश्कार, हे जाणविकायेन कविता बरोवप जाली ती सतराव्या शेंकड्यांत. हातूंत सिमेऑन ऑफ पोलोत्सक हाचें नांव म्त्वाचें. ताणें पॉलीश कवितेच्या अनुकरणान रशियन कवितेंत अक्षरवृत्ताचो वापर पयलीं सुरू केलो. रशियन नाटक आनी रशियन रंगमाची हांच्या विकासाचे नदरेन ह्या शेंकड्यांत कांय लक्षणीय घडणुको घडून आयल्यो. सोळाव्या शेंकड्याचे अखेरेक धर्मीक नाटकां अस्तंती रशियेंतल्या शाळांतल्यान जातालीं. पूण सतराव्या शेंकड्याच्या मध्याक तांच्या प्रयोगांची परंपरा बळिश्ट जाली. हींनाटकां लॅटीन वा पॉलीश आसतालीं वा त्या भासांनी अणकारिल्लीं आसतालीं. १६७२ वर्सा झार अलेक्सिस हाणें डॉ. योहान गोटफ्रीट ग्रेगरी नांवाच्या जर्मन पास्टराक (धर्मीक पद) एक हौशी नाटकमंडळी काडपाक लायली आनी तांचेकडेन आशिल्ल्या संहितांचो स्लाव्होनिक गद्यांत अणकार केलो. तेच भाशेन राजप्रासादांतूच रंगमाची उबारली. गॅगरी फाटल्रयान सिमेऑन ऑफ द पॅरबल ऑफ द प्रॉडिगल सन (१६८५) हें ताचें उल्लेखनीय नाटक.
अठराव्या शेंकड्यासावन आधुनिक रशियन साहित्याचो इतिहास सुरू जाता. अठरावो शेंकडोः ह्या शेंकड्यांतल्या साहित्याचे पांच काळखंड करूं येतात. (१) १६९०-१७३० (२) १७३०- ५० (३) १७५०- ७५ (४) १७७५-९० आनी (५) १७९० उपरांतचो पयल्या (१७५०-१७३०) ह्या कालखंडाचेर पिटर स ग्रेट हाचेकारकिर्दीची छाप आसा. १६९५ वर्सा रशियेची सत्ता पीटर द ग्रेट हाच्या हातांत आयली. ताणें विद्या- कलांक उर्बा दिली क्रांतीकारक स्रुपाच्या शिक्षणीक –संस्कृतीक सुदारणा घडोवन हाडल्यो, रशियन भाशेची वर्णमाळ सोंपी केली, अरबी अंकांचो स्विकार करून शिक्षण पद्दत अधिक सोपी करपाचो यत्न केलो. रशियेंतलें आनी रशियन भाशेंतलें पयलें नेमाळें पिटराचे कारकिर्दीत सुरू जालें. ताचो एक
