यशोधर्माः (इ.स.६वो शेंकडो).
औलिकर वंशांतलो एक व्हड राजा. यशोधर्माचें दुसरें नांव विष्णुवर्धन आशिल्लें तो माळव्याचेर राज्य करतालो. ताणें राजाधिराज परमेश्वर आनी सम्राट ह्यो पदव्यो धारण केल्ल्यो. तशेंच तो शिवभक्तय आशिल्लो.
यशोधर्माविशीं जी म्हायती सांपडटा ती शिलालेखांपुरती मर्यादीत आसा. मंदसोरच्या वाठारांत महाराज गौरी हाचे दोन शिलालेख सांपडल्यात. तातुंल्या एका शिलालेखांत आदित्यवर्धन नांवाच्या राजाचें वर्णन आसा. आदित्यवर्धन हो महाराज गौरीचो सम्राट आसुंये अशें एक मत आसा. वहारमिहिराचे बृहत्संहितेंत अवंतीच्या महाराजाधिराज द्रव्यवर्धनाचो उल्लेख आसा. हो द्रव्यवर्धन इ.स.च्या ५व्या शेंकडयाच्या उत्तरार्धांत उज्जयिनीचो राजा आशिल्लो जावंये. आदित्यवर्धन आनी द्रव्यवर्धन हे विष्णुवर्धन(यशोधर्मा)हाच्याच औलिकर वंशांतले आशिल्ले आनी विष्णूवर्धन हो द्रव्यवर्धनाचो पूत आशिल्लो जावंये.
मंदसोरच्या वाठारांत ह्या वंशांतल्या राजांचेय कांय शिलालेख सांपडल्यात. ताचेवयल्यान हें घराणें मंदसोराक(दशपूर) जायतो तेंप राज्य करतालें अशें दिसता. तांची वंशावळ अशीः जयवर्मा - सिंहवर्मा - नरवर्मा(मालव संवत ४६१-४७४)-विश्र्ववर्मा(मा.सं.४८०) बंधुवर्मा(मा.सं.४९३)(यशोधर्मा)(विष्णुवर्धन-मा.सं.५८९).
यशोधर्मयाचे विजयस्तंभ मंदसोरालागीं सांपडिल्ले आसात. मिहिरकुल नांवाच्या हूण राजाचेर मेळयल्ल्या जैताचें चिन्न म्हणून हे स्तंभ उबारिल्ले अशें तांचेवयले लेख सुचयतात. मंदसोरालागीं यशोधर्मा आनी मिहिरकुल हांचे व्हड झूज जालें आनी तातूंत यशोधर्मयाक जैत मेळ्ळें. देखून हे स्तंभ उबारिल्ले आसुंये. तशेंच ताची राजधानीय उज्जयिनीच आसुंये. सुरवेक औलिकर वंशांचें राज्य दशपूराक आशिल्लें. उज्जयिनी त्या वंशाची राजधानी जालेउपरांत दशपूर हांगा एका वेगळ्या घराण्याचें मांडलीक राज्य स्थापना जालें. हाचेवयल्यान यशोधर्मयाचे जल्म एका बळिश्ट वशांत जालो अशेंय म्हणूं येता.
गुप्त सम्राटांची सत्ता जेन्ना दुबळी जाली तेन्ना यशोधर्मान आपली स्वतंत्र सत्ता स्थापन केली आनी मिहिरकुलाचेर हार घालून उ.भारताक हुणांच्या चपक्यांतल्यान सोडयलो. हाची सत्ता हिमालयापसून महेंद्र पर्वतामेरेन आनी ब्रह्मपुत्रेसावन सिंधु दर्यामेरेन पातळिल्ली, अशें ताच्या विजयस्तंभावयल्या लेखांत म्हळां.
यशोधर्मयान इ.स.५३०-५४० ह्या कालखंडांत राज्य केलें आसुंये. ताचेउपरांत ताचें राज्य बेगिनच सोंपलें.
ताचीं कांय नाणीं देश विदेशांत सांपडल्यांत.
यशोवंतदासः (जल्मःइ.स.१४९१,ओढंग).
ओडिया भाशेंतलो एक गिन्यानी कवी. पंचसखांमदलो हो चवथो पुरूश आनी पंचाक्षरी मंत्राचो उपासक आशिल्लो. ताच्या बापायचें नांव जगू मल्लिक(जगन्नाथ मल्लिक) आनी आवयचें नांव रेखादेई.
पिरायेच्या बाराव्या वर्सा यशोवंतान घर सोडलें आनी भारतांतल्यो जायत्यो तीर्थयात्रा केल्यो. ताचे उपरांत जगन्नाथपुरींत येतकच ताणें चैतन्य महाप्रभूकडल्यान दिक्षा घेतली. राजा रघुरामाचे अंजना हे धुवेवांगडा लग्न जावन तो घरा परतलो.
यशोवंतदास संस्कृत पंडीत आशिल्लो. संस्कृत स्वरोदयाचो ताणें ओडिया भाशेंत अणकार केला. प्रेमभक्ती, ब्रह्मगीता, गीतगोविंदचंद्र, गीताराम, सारकिले ग्रंथ ताणें रचल्यात. ह्या सगळ्या ग्रंथांनी योग, तंत्र, वेदान्त हे विशय आयल्यात. नाथयोगी लोक भीक मागतना ताचेंच गायन करीत आसतात.
योगभक्तीच्या बळग्याचेर हाणें जगन्नाथाक वश केल्लो, अशें म्हण्टात. ताचेच कृपेन यशोवंताचे योगसाधनेंत जायत्या अदभुतांचो आस्पाव जाल्लो अशी समजूत आसा. योगबळग्यानूच ब्रह्मप्राप्ती आनी गोपीभावप्राप्ती जाता अशें ताचें निवेदन आसा.
यशोवर्माः (इ.स.चो ८वो शेंकडो). कनौजाचेर राज्य करपी एक बळिश्ट राजा. तो खंयच्या वंशांचो वा कोणाचो पूत म्हणपाचें सारकें खबर ना. कांय पंडीत ताका मौखरी वंशाचो मानतात. तो फकत वीर पुरूशूच ऩाशिल्लो, तो कवींचो आश्रयदातोय आशिल्लो. भलभूती आनी वाक्पती हे व्हड कवी ताच्या दरबारांत आशिल्ले.
वाक्पतीच्या गौडवहो ह्या प्राकृत काव्यांत यशोवम्र्याच्या गौडविजयाचें वर्णन आसा. गौडनृपतीचें नांव कवीन दिल्लें ना. ताच्या साम्राज्यांत मगधाचो आस्पाव जाल्लो आसा. यशोवम्र्यान मगधाचेर घुरी घालून तो देश जिखलो, तेन्ना गौडनृपती गौड देशांत पळून गेलो. पूण ताच्या सरदारांनी ताका परत झुजाखातीर तयार केलो. मागीर व्हड झूज जालें. तातूंत गौडसेना हारली आनी राजाक मारलो. यशोवम्र्यान सबंद बंगाल जिखलो.
ताचे उपरांत यशोवर्मा दक्षिणेकडेन घुंवलो. नर्मदा न्हंयेचे देगेन वचून तो अस्तंत घाटामेरेन पावलो आनी मागीर उत्तरेकडेन ताणें मरूदेश(राजस्थान) आनी श्रीकंठ(स्थानेश्र्वर) हे प्रदेश जिखले. उपरांत हिमालयामेरेन वचून तो कनौजाक परतलो. गौडवहो काव्यांत ह्या यशाचें वर्णन केल्लें आसा. पूण यशोवर्मा त्या काळांतलो बळिश्ट राजा आशिल्लो हातूंत दुबाब ना.
