पाळीव कुकडांवरी पुण चड कर्कश आसता.
मार्च ते मे हो तांचो वीणीचो काळ. दाट झोपाच्या मुळांत उथळ खळगी करुन तातूंत सुकिल्ल्या पानां पसून घोटेर तयार करतात. मादी 5-6 तांतयां घालता.
पुडिकोराची रानकोंबडी : ही जात फक्त भारतांतच मेळपी आसून अस्तंत आनी दक्षिण भारतांतल्या रानांत ती रावता. ती भित्र्या स्वभावाची आसा. दिसाची ती लिपून रावता आनी फांतोडेर तशेंच सांजवेळची भक्ष्य सोदपाखातीर भायर सरता. धान्य, बीं, किडे, ल्हान फळां आनी कोंब हें तांचें भक्ष्य. तांच्या प्रजोत्पादनाचो काळ फेब्रुवारी सावन मे मेरेन आसता. कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंद : कुकड
रानडे, नीलकंठ बाबजी : (जल्म: 1872; मरण: 1918).
मराठी कोशकार. ताचें मुळावें शिक्षण मुंबयच्या विल्सन हायस्कुलात जालें. ताणें विल्सन कॉलेजीतल्यान बी. ए. मेरेनचें शिक्षण पुराय केलें. पदवी मेळयल्याउपरांत कांय काळ भावनगर हांगा इंग्लीश आनी इतिहास ह्या विशयांचो प्राध्यापक म्हूण काम केलें. 1903- 16 ह्या काळांत द ट्वेंटिएथ सेंच्यरी इंग्लीश –मराठी डिक्शनरी हें 16 खंडांनी रानडें हाणें केल्लें म्हत्वाचें कार्य. रानडेच्या कोशापयलीं मेजर टॉमस कँडीन 1840- 47 ह्या काळांत इंग्लीश मराठी कोश तयार केल्लो. पूण त्या उपरांतच्या काळांत मराठी भाशेच्या स्वरुपांत पडिल्लो फरक आनी श्बसंग्रहांत पडिल्ली भर मतींत घेवन रानडेन आपलो कोश तयार केलो. तेखातीर जाय थंय अस्तंती शास्त्रांत आशिल्ल्या विव्दनांचे ताणें आदार घेतलो. कोशातलो परिभाषिक शब्द संबंदीत शास्त्रांतल्यान तज्ञांचे नदरेसकयल वतले हें ताणें जाणलें. ताकालागून मरठी भास गिरेस्त करपाचे नदरेतल्यान हें काम मोलाचें थरलें. हेर इंग्लीश मराठा शब्दकोशांचे तुळेन रानडे हाणें संपादीत केल्ल्या कोशाक उंचेली सुवात मेळ्ळ्या. 1977 त शब्दकोशाची नवी आवृत्ती आयली. कों. वि. सं. मं.
रानडे, महादेव गोविंद : (जल्म : 18 जानेवारी 1842, निफाड, जि. नासिक; मरण : 16 जानेवारी 1901, मुंबय). महाराष्ट्रांतलो एक व्हड विचारवंत, व्यासंगी विव्दान, समाज सुदारक. राश्ट्रीय पांवड्यार अर्थीक, राजकीय, समाजीक आनी धर्मीक मळार व्हड योगदान दिवपी तत्वज्ञ आनी मार्गदर्शक. आर्विल्ल्या भारताचो निर्मातो म्हणून ज्या म्हापुरसांचो उल्लेख जाता, तांच्यांत न्यायमूर्ती महादेव रानडे हाका म्हत्वाची सुवात फाव जाता. ताचो बापुय पयलीं नगर जिल्ह्यांतल्या दुय्यम जिल्होधिकाऱ्याच्या हाताखाल कारकून आशिल्लो, उपरांत तो कोल्हापूरच्या कारभाऱ्याके जबाबनिशीच्या हुददयाचेर काम करुंक लागलो. महादेवाचे आवयचें नांव गोपिकाबीर्इ.
महादेवाचें मराठी आनी मुळावें इंगलीश शिक्षण कोल्हापूराक जालें. फुडल्या शिक्षणाची थंय वेवस्था नाशिल्ल्यान, बापायन ताका इ. स. 1856 वर्सा मुंबय एल्फिन्स्टन हायस्कुलांत धाडलो. इ. स. 1862 वर्सा महादेवराव बी. ए. चे परिक्षेंत पयल्या वर्गांत पास जालो. कॉलेजींत आसतना वि.लयीन अभ्यासाभायर ताणें इतिहास, काव्य, निबंद, भोंवडेवर्णनां, कांदबऱ्यो ह्या विशयांवयल्या ग्रंथांचें वाचन केलें. उपरांत ताणें इतिहास आनी अर्थशास्त्र हे विशय घेवन ऑनर्सची परिक्षा दिली. बी. ए. जावचेपयलीं म्हळ्यार इ. स. 1861 वर्सासावन तो अध्यापनाचेंय काम करतालो. इतिहास, भूगोल, गणित, अर्थशास्त्र, तर्कशास्त्र, निबंदलिखाण, इंग्लीश हे विशय तो शिकयतालो. इ. स. 1864 वर्सा इतिहास विशय घेवन तो एम. ए. जालो आनी 1866 वर्सा ताणें कायध्याचीय परिक्षा दिली. ह्यो दोनूय परिक्षा भोवमानान पास जाल्ल्यान मुंबय वि.पीठाचो पयलो फेलो म्हूण ताची निवड जाली. दोन वर्सा सुमार ओरिएंटल ट्रान्सलेटर म्हूण काम करतकच जून 1868 वर्सा ताची एल्फिन्सटन महावि.लयांत इंग्लीश आनी इतिहासाचो प्राध्यापक म्हूण नेमणूक जाली. अक्कलकोट आनी कोल्हापूर हांगा अनुक्रमान कारभारी आनी न्यायाधीश, म्हणूय ताणें काम केलें. उपरांत तो स्मॉल कॉज कोर्टाचो न्यायाधीश, केन्ना पोलिस दंडाधिकारी, केन्ना हायकोर्टाचो डेप्युटी वा असिस्टंट रजिस्ट्रार म्हणू काम करतालो. इ. स. 1879 वर्सा मुंबय सरकारच्या न्याय खात्यांत कनिश्ठ न्यायाधीश म्हूण नेमणूक प्रवेश केलो. इ. स. 1881 वर्सा ताची प्रेसिडेन्सी मॅजिस्ट्रेट म्हणू नेमणूक जाली. तेन्नाच ताचे प्रेरणेन बायलांच्या शिक्षणाखातीर पुण्यांत फिमेल हायस्कूल सुरु जालें. इ. स. 1885 वर्सा ताका मुंबय उच्च न्यायालयाचो न्यायमूर्ती म्हणू बढती मेळ्ळी. न्यायधीश पदाचेर आसताना 1885 वर्सा ताची मुंबय कायदे मंडळाचेर काय.चो सल्लागार म्हणू नेमणूक जाली. 1890 आनी 1893 वर्सा तो मुंबय प्रांत मंडळाचो वांगडी आशिल्लो.
न्यायमूर्ती रानडे हांचे इंग्लीस, मराठी आनी संस्कृत ह्या तीनूय भांशाचेर प्रभित्व आशिल्लें. भारतीय नदरेन भारताच्या इतिहासाचें परत बरप करुंक जाय अशें ताचें मत आशिल्लें. ताणें देन लग्नां केलीं. पयले बायलेक 1873 वर्सा मरण येतकच, जाण्ट्या बापायचे सांगणेंक लागून, ताका साताऱ्याच्या कुर्लेकर घराण्यांतल्या रमाबार्इ नांवाचे चलयेकडे दुसरें लग्न करचें पडलें. फुडाराक तिका स्त्री
