सुरवातीक तो धोंडिबा शाहिराक लावण्यो रचून दिवपाचें काम करी. पूण फुडें तो स्वताच तमाशा करुंक लागलो आनी एक नामनेचो तमासगीर शाहीर म्हण फामाद जालो. ताका नामना आनी संपत्ती खूब मेळ्ळी खरी, पूण ताच्या चैनी आनी व्यसनाखातीर ती ताका तिगोवपाक आयली ना. निमाणो तो कफल्लक जालो. पश्र्चातापान रावलो. उपरांत कांय वर्सा ताणें थंय मन लावन अभ्यास केलो आनी एक बरो कीर्तनांय आनी पुराणीक जावन तो सोलापूराक परतलो.
सोलापूराच्या एका देवळांत ताणें पुराणकथा सांगली आनी फुडें ताणें कीर्तनांय सुरवात केल्ली आनी फडलो सगऴो काळ ताणें संबंद महाराष्ट्रांत कीर्तन करपाखातीर सारलो. पंढरपूर वर्णन, तुळजापूर वर्णन, गिरीच्या व्यंकटेशाचें वर्णन, ह्यो लावण्यो ताणें ते ते भोवडेंत रचल्यो.
रामजोशीक चडकरुन श्रृंगारकवी म्हण वळखतात. ताची आध्यात्मिक काव्यरचणूक ही ताचो तमाशाचो नाद सुटल्या उपरांतची आसा. लावणीवाङ्मयीन रानजोशी हो श्रृंगाराचो कवी आसून, उपमा, तरल कल्पना आनी अनुप्रास ह्या वाङ्मयीन गुणांनी ताचें लावणीवाङ्मय कोणाचेंय मन ओडून घोवपी अशें आसा. -कों. वि. सं. मं.
रामटेक : विदर्भांतलें एक पुर्विल्लें स्थान. रामगिरी हें हाचें संस्कृत नांव. पुर्विल्ल्या काळासावन ह्या शाराक धर्मीक, संस्कृतीक आनी राजकीय म्हत्व आसा. राम वनवासाक आसताना थोडो वेळ ह्या जाग्यार विसव घेवपाक आयिल्लो. ताका लागून ह्या जाग्याक रामटेक हें नांव पडलें अशें सांगप जाता. रामटेकाक काशीचें महाव्दार अशेंय म्हणटात. रामटेकाच्या लागसल्ल्या दोंगरार एका तेंपार हिरण्यकशिपू हो दैत्य राज्य करतलो असो उल्लेख मेळटा. विष्णुन ताका मारलो आनी ताच्या रगतान हो पुराय दोंगर तांबडोगुंज जालो. ताचेवयल्यान ह्या वाठाराक सिंदुरगिरी अशेंय म्हणूक लागले.
इतिहासीक संशोधनावयल्यान रामटेकाक सुमार 1500 वर्सां रामगिरी ह्या नांवान वळखताले. पुविल्ल्या काळांत हे दोंगुल्लेचेर रामाच्या पादुकांचें पुजन जातालें. ‘वन्धै: पुंसां रघुपतिपदैरङकितं मेखलासु म्हळ्यार रामचंद्राच्या पुज्य पावलांनी पावन जाल्लो हो रामगिरी अशें कालिदासान मेघदुतांत म्हणिल्लें आसा. उपरांतच्या काळांत केन्नातरी थंय पादुकांजाग्यार राम, सीता आनी लक्ष्मण हांच्यो मुर्ती स्थापन केल्यो आसूंक जाय.
वाकाटक राजकुळांतले राजधानी लोक रामाचे उपासना आशिल्ले. वाकाटकांची राजधानी नंदिवर्धस्त ( नगरधन) रामटेकच्या लागसारच आशिल्ली. ह्या कुळांतलो एक राजा प्रवरसेन ( दुसरो ) हाच्या दरबारांत कालीदास हो सम्राट चंद्रगुप्ताचो वकील म्हणून कांय तेप आशिल्लो. थंयच्या राजमंडळी वांगडा तोय परत परत रामटेकाक वतालो. थंयचो सोबीत सैम पळोवन ताका आपलें मेघदूत हें खंडकाव्य बरोवपाची स्फूर्त आयली, अशें म्हणटात.
ओरंगजेबाच्या काळांत हांगाच्या मुर्तींक सांबाळून दवरपाखातीर हांगाच्या पुजाऱ्यान त्यो दुधाळे नांवाच्या तळ्यांत बुडोवन दवरिल्ल्यो. फुडें नागपुरचो रघुजी भोसले हाणें त्यो मुर्ती तळ्यांतल्यान काडून इ. स. 1753 त तांची परत प्रतिशठापना केली. तेचपरी पुजेची कायम वेवस्था जावची देखून द्रव्य दिवन विश्र्वस्तनिधीय उबारलो. ह्या गडाचेर वचूंक जायचे मार्ग आसात. पूण धूम्रेश्र्वर आनी अंबाळा हे म्हत्वाचे आसात. धुम्रेश्र्वर हें लागसल्ल्या दोगुल्ले वयलें शिवलिंग आसा. शुद्र मुनी शंबूक हो हांगा तप करतालो. शुद्राक तपाचो अधिकार ना ह्या धर्मशास्त्रांतल्या वचनाक पाळो दिवपाक रामान ताका जिवो मारलो. मरता आसताना ताणें रामाकडेन तीन वर मागले 1) रामान हे दोंगुल्लेचेर कायम वास्तव करप 2) आपलो देह शिवलिंगरूप जावचो आनी 3) रामटेकार वचपी यात्रेकरूंनी सुरवेक आपलें दर्शन घेवचें. रामान हे तीनय वर ताका दिले. ताका लागून भावीक लोक सुरवेक धुम्रेश्वराचें दर्शन घेतात.
अंबाळ मार्गांत सुरवेक अंबाळा तळें लागता. थंयच राधाकृष्ण देवळू, प्रेमकुटी, वैष्णवी देवी, दत्तमंदीर आनी सिदूरपापी (सेंदूरबावली) नांवाची एक बांय आसा. हे बांयक मुदगरतीर्थ अशेंय म्हणटात. हांगाचे उत्तरेकडले दोंगुल्लेचेर त्रिविक्रम वामनाचें देवळां आसा. सेंदूरबावलाचे दक्षिणेक नरसिंहाचीं दोन देवळां आसून तांकां, धाकटो नरसिंह आनी व्हडलो नरसिंह ह्या नांवान वळखतात. थंय लागसारच वराहाचें देवळ आसून ही मूर्त चतुष्पाद, चार फूट उंचायेची आनी गडगंज आसा. तिच्या पांयांतळा हिरण्याक्ष राक्षस चिड्डल्लो आसा. लोक हे मुर्तीच्या पोटा पोंदच्या सरपटत पलतडीन वतात.
हाचेभायर हांगा भोगरामाचें आनी देवीचें देवूळ आसा. ह्या दोनय देवळांमदीं जो जागो आसा, त्या जाग्याक महानुभाव पंथाचे लोक पवित्र मानतात. महानुभावांची हांगा व्हड जात्रा भरता.
रामटेकावयलें मुखेल देवूळ म्हळ्यार राममंदीर. हातूंत राम सीतेच्यो काळ्या पाशणाच्यो वनवासी भेसांतल्यो मुर्ती आसात. ह्या देवळाचो प्राकार व्हड आसून ताच्या चारय दिकांनी दारां आसात.
रामाच्या देवळामुखार स्वतंत्र देवूळ आसा. ह्या देवळांत एक यादव काळांतलो शिलालेख आसून तातूंत यादव राजांनी केल्ल्या पराक्रमाचें वर्णन आसा. ह्या देवळाचे दक्षिणेक सीतेची न्हाणी ह्या नांवान वळखतात तें एक कुंड आसा.
रामनम आनी त्रिपुरी पुनवेक हांगा व्हड जात्रा भरता. हाचेभायर हांगा जायते उत्सव जातात. -कों. वि. सं. मं.
