इ. स. 1911 त सरकारन ताका सी. आय. ई. ही पदवी दिली. पयल्या म्हाझुजाउपरांत ताका सर ही पदवी दिली. इ. स. 1920 वर्सा जाल्ले विज्ञानपरिशदेचो तो अध्यक्ष आशिल्लो. ताणें बंगाली भाशेंत जायतीं शास्त्रीय पुस्तकां बरयलीं. तातुंतली जंतुविज्ञानाविशींची पुस्तकां उल्लेख करपासरकीं आसात. 1922 वर्सा बंगालाचेर हुंवार आनी दुकळ हांचें अरिश्ट आयलें. अशा वेळार आपल्या वांगडा शेंकड्यांनी तरणाट्या विद्यार्थांक घेवन ताणें संकश्ट पिडितांक मदत केली. महात्मा गांधीच्या परमभक्ती जालो आनी चरख्याविशीं प्रचार करुंक लागलो.
इ. स. 1913 वर्सा तो निवृत जालो. 1926 मेरेन कलकत्ता विद्यापिठाच्या रसायनप्रयोग शाळेचो मुखेल आशिल्लो. इ. स. 1924 त ताणें इंडियन कॅमिकल सोसायटीची स्थापना केली. तो एक व्हड देशभक्त आनी समाजसेवक आशिल्लो. आपलो अज्ञानी आनी रुढींनी बांदिल्लो समाज, चाकोरींतल्यान भायर सरुंक जाय जाल्यार तांकां शास्त्रीय गिन्यान मेळूंक जाय अशें ताका दिसतालें. ताका लागून बंगाली भाशेंत तो विज्ञानाविशीं लेख बरोवंक लागलो. जातीभेद, अस्पृश्यता, वायट चालीरिती हांचेर ताणें लेखनावरवीं हल्ले चडयले. विज्ञानाच्या मळार ताणें शेंकड्यांनी विद्याथ्याक वांगडा घेवन संशोधकाची परंपरा निर्माण केली. आपलें पुरायआयुश्य ताणें संशोधन कार्याक ओपलें. आर्विल्ल्या भारतीय रसायनशास्त्राचो प्रवर्तक आनी आचार्य म्हणून ताका आगळीच सुवात -कों. वि. सं. मं.
राय, लाला लजपत : (जल्म: 28 जानेवारी 1865 लुधियाना, पंजाब – धुंठिके (जागराँ तहशील); मरण: 18 नोव्हेंबर, 1928).
भारतीय स्वातंत्र चळवळींतलो एक व्हड क्रांतिकारी फुडारी. ताची आवय गुलाबदेवी पयलींची शीख आशिल्ली. बापूय लाला राधाकिशन हो फार्सी आनी उर्दू विशयाचो शिक्षक आशिल्लो. धर्मीक सहिश्णुतायेच्या वातावरणांत वाडत आशिल्ल्या लजपतरायान मिशन हायस्कुलांतल्यान शिक्षण घेवन फुडें एलएल्.बी. ची पदवी जोडली (1886) आनी थोड्याच काळाभितर यशस्वी वकील म्हणून तो नामनेक पावलो. फुडाराक 1892 त लाहोराक स्थायीक आसतनाच ताचें राधादेवी हे हिस्साट हांगासल्ले अगखाल कुटुंबातले चलयेकडेन लग्न जालें (1877). ताका दोन चले आनी पार्वती नांवाची एक चली आशिल्ली. त्याकाळार जातीच्यो वण्टी मोडून समर्थ जावन परकी इंग्रज सरकारा आड आवाज काडपी आर्य समाजाची पंजाबी हिंदूंचेर मोहिम पडपाक लागिल्ली. लालाजीकूय ताची ओड दिसली आनी तो सक्रिय आर्य समाजवादी जालो. अर्ज विनवणुकांचें नेमस्त राजकारण चलोवपी काँग्रेसीविशीं ताका सहानुभुती दिसनाशी जाली. तरीय 1904 त पंजाबी नांवचें पत्र सुरु करुन पंजाबाचो वांगडी म्हणून तो काँग्रेस अधिवेशनाक गेलो. थंय ताचो इतको प्रभाव पडलो, ब्रिटीश लोकांमुखार हिंदी लोकांचे कर्झन राजवटींतले प्रस्न आनी राजकीय मागण्यो मांडपाखातीर सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी, मुहंमद अली जिना आनी गो. कृ. गोखले हांचे वांगडी लालाजीचीय निवड जाली. मे 1905 त तो इंग्लंडाक गेलो. पूण थंयच लोक थळाव्या प्रस्नांत इतले घुस्पल्ले, लालाजीचे भोंवडेचो कांयच उपेग जालोना. वयल्यान परततकूच बंगालची फाळणी जाहीर जाली.
बरींच वर्सा सत्तरे आशिल्लो कॉन्झव्हेंटिव्ह पक्ष वेंचणुकेंत 1905 त हारलो. नव्या उदारमतवादी पक्षाविशीं काँग्रेसच्या नेमस्त फुडाऱ्यांक बऱ्योच आशा आशिल्ल्यो. ताकालागून डिसेंबरच्या बनारसच्या काँग्रेसच्या अध्यक्षीय उलोवपांत गोखलेन फाळणीक विरोध करुनय एकूण मवाळ भास वापरली. त्या वर्सा देशांत दुकळ पडिल्लो आनी कर्झनचे हुकुमशायेक लागून लोक त्रासांत आशिल्ले. ह्या कारणाखातीर ब्रिटीश युवराजाक येवकार दिवपी पयल्याच थाटाक लालाजीन कडक विरोध केलो. ताका लोकमान्य टिळक आनी बिपिनचंद्र पालासारकिल्या जहाल फुडाऱ्यांचोय तेंको मेळ्ळो. उक्त्या अधिवेशनांत ह्या थारावावयल्या भासाभाशेच्या वेळार जहाल फुडारी गैरहाजीर रावले. बंगालाची फाळणी अऩी कर्झनचे हुकुमशायेच्या निशेधार्थ लाखांची केली. इंग्लंडांतले सत्तेर आशिल्ल्या उदारमतावादी पक्षाचेर आनी चडकरन भारताचो मंत्री मोर्ले हाचेर विस्वास दवरुन नेमस्त फुडारी फाळणे आडचें आंदोलन बंगाला पुरतेंच शिमीत दवरपाचे यत्न करताले. 1906 त जव्हालांनी ह्या धोरणाक कडक विरोध केलो आनी ब्रिटीश मालाचेर पुराय देशभर बहिश्कार घालपाखातीर प्रचाराची मोहिम सुरु केली. 1857 च्या संग्रामाच्या भांगरा जयंती सुवाळ्याखातीर लाणें लोकजागृताय सुरु केली. कालव्याची आंखणी केले उपरांत व्हडा प्रमाणाचेर मेकळी उरिल्ली भूंय भायल्या शेतकारांक कांय अटींचेर दिल्ली. वीस – पंचवीस वर्सां उपरांत ताचेर नवे निर्बंध घालपी कॉलनायझेशन बील पंजाब सरकारान मानून घेतलें. तेचवेळार तीन जिल्ह्यांतली उदकाची पट्टी (कर) देडपटीन वाडयली. लालाजी आनी ताचो वांगडी अजितसिंग (हुतात्मो भगत सिंगाचो बापोलयो) हांच्या प्रचाराक लोकांनी, शेतकारांनी आनी चड करुन पिडेस्त निवृत्त सैनिकांनी व्हड प्रतिसाद दिल्लो. 10 मे 1907 ह्या दिसा हजारांनी पंजाब्यांक घेवन लाहोरचो किल्लो घेवन 1857 ची भांगरा उत्सवी
