स्विस रसायनशास्त्रज्ञ, पॉलिमिथिलीन आनी उच्च टर्पिनांसंबंदींच्या संशोधनाखातीर ताका आनी लिंग – हॉर्मोनांविशींच्या संशोधनाखातीर जर्मन जीव रसायनशास्त्राचज्ञ आडोल्फा फ्रीड्रिख योहान बूटेनांट हाका 1939 वर्साचो रसायनशास्त्रचो नोबॅल पुरस्कार वांटून मेळ्ळो. पणू दुयऱ्या म्हाझुजाक लागून रूझीचका हाणें तो पुरस्कार 1945 वर्सा घेतलो.
ताचें माध्यमिक शिक्षण जर्मनींत आनी महाविद्यालयीन शिक्षण स्वित्झर्लंडांत जालें. 1910 वर्सा ताका पदवी मेळ्ळी. उपरांत ताणें जर्मनींतल्या कार्लझ्रूए इन्सिट्यूट ऑफ टॅक्नॉलॉजींत जर्मन रसायनशास्त्रज्ञ हेर्मान स्टाउडिंरगर हाच्या मार्गदर्शनाखाल संशोधन करून पीएच्. डी. पदवी घेतली. 1911 -16 ह्या काळांत ताणें पायरेथ्रमांतले किटकनाशकांचे संरचनेचेर संशोधन केलें. 1916 वर्सा ताणें सैमीक सुगंधी द्रव्यांचें संशोधन करपाक सुरवात केली. कस्तुरी माजर आनी कस्तुरी मृग ह्या प्राण्यांपसून मेळपी अनुक्रमान सिव्हेटोन आनी मस्कोन ह्या संयुगांचें ताणें संशोधन केलें. तातूंत ताका हीं संयुगां अनुक्रमान 17 आनी 15 कार्बन अणुंचीं वयलां आशिल्लें दिसून आयलें. ह्या काळामेरेन फकत आठ कार्बन अणुंचीं वलयां जांवक शकतात आनी तेपरस चड अणुंचीं वयल्यां अस्तित्वांत आसचिंनात, अशें शास्त्रज्ञांचें मत आशिल्लें. ते नदरेन रूझीचकाचें संशोधन म्हत्वाचें थारलें. कार्बन अणू ह्या संयुगांत वेगवेगळ्या प्रतलांनी रावन अशी वलयां जावंक शकतात. अशा वलयांचें अस्तित्व ताणें संयुगांचें विश्र्लेशण आनी संश्र्लेशण करून निश्र्चीत केले. 9 ते 30 कार्बन अणुंचीं वलयां तयार करूं येतात हें ताणें सीध्द केले. ताणें बहु – आणवीय विशमवलयी संयुगां लेगीत तयार केली.
1917 वर्सा ताका स्वित्झर्लंडाचें नागरिकत्व मेळ्ळें. ताणें झुरिकांतल्या स्विस फॅडरल इन्स्टिट्यूट ऑफ टॅक्नॉलॉजींत स्टाउडिंगर हाचेवांगडा काम केलें. तो 1926 – 1929 ह्या काळांत नॅदरर्लंडसांचल्या उत्रेक्त विद्यापिठांत कार्बनी रसायनशास्त्राचो प्राध्यपक आशिल्लो. 1929 वर्सा तो स्वित्झर्लंडाक परतून आयलो आनी झुरिकांतल्या स्विस फॅडरल इन्स्टिट्यूट ऑफ टॅक्नॉलॉजींत ताणें 1957 मेरेन म्हळ्यार निवृत्त जायमेरेन प्रध्यापक म्हणून काम केलें. रूझीचका आनी ताचे वांगडी हांणी टर्पिनाचेर संशोधन करून 10, 15, 20, 30 आनी 40 कार्बन अणू आशिल्लीं टर्पिना हीं आयसोप्रीन एककांची (C5H8) जाल्लीं आसतात, अशी आयसोप्रीन मिमांसा मांडली.
1930 वर्सा ताणें बऱ्याचशा दादलो – लिंग हॉर्मोनांची चड करून टॅस्टोस्टॅरोनाची रेणवीय संरचना सोदून काडली. आनी तेन्नाच तांचें संश्र्लेशणूय केलें. ताणें लिंग – हॉर्मोनांची संरचना, जीवनसत्व अ, पित्ताम्लां आनी स्टॅरॉयडां हांचेरूय संशोधन केलें.
ताका आठ मानादीक डॉक्टरेट पदव्यो, सात पुरस्कार आनी पदकां मेळ्ळीं. तो रसायनशास्त्र, जीवरसायनशास्त्र अशा 24 वैज्ञानिक संस्थांचो आनी 18 वैज्ञानिक अकादमींचो सन्माननीय आनी विदेश वांगडी आशिल्लो.
-कों. वि. सं. मं.
रूट, एलिहू : (जल्म : 15 फेब्रुवारी 1845, क्लिंटन, न्यूयॉर्क; मरण : 7 फेब्रुवारी 1937, न्यूयॉर्क).
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतलो नामनेचो कायदेपंडीत आनी शांततायेच्या नोबॅल पुरस्काराचो मानकारी (1912).
एलिहूचो जल्म एका सधन कुटुंबांत जालो. ताणें हॅमिल्टन महाविद्यालयांतल्यान (न्यूयॉर्क विद्यापीठ) 1867 वर्सा कायद्याची पदवी घेतली आनी वकिली सुरू केली. 1878 वर्सा तो क्लारा फ्रान्सिस वॉलेस हे चसलेवांगडा लग्न जालो. ताका दोन धुवो आनी एक पूत अशीं तीन भुरगीं जालीं. थिओदोर रूझवेल्ट न्युयॉर्काचो महापौर जातकच रूट ताचो मुखेल सल्लागार जालो. हाचेभायर पुलीस आयुक्त आनी न्युयॉर्काचो गव्हर्नर ह्या पदांचेरूय ताणें काम केलें. रूझवेल्टाक लिगून ताका राजकारणीची गोडी लागली.
विल्यम मॅकिब्लीच्या मंत्रिमंडळांत ताची युध्द सचीव म्हणून नेमणूक जाली. उपरांत ताणें लश्करी महाविद्यालय सैन्य संघटन ह्यो गजाली केल्यो. ताणें केल्यो शिफारसींक लागून 1900 वर्सा फॉरेकर विधीची कार्यवाही जाली आनी प्वेर्त रीको हे स्पेनी वसणुकेंत नागरी शासन प्रस्थापित जालें. फिलिपीन्साक अमेरिकेचें थीर शासनूय आयलें. ताणें 1903 वर्सा सचीवपदाचो राजिनामो दिलो. उपरांत थिओदोर रूझवेल्ट राश्ट्राध्यक्ष जातकच रूट विदेशमंत्री जालो. ताणें लॅटीन अमेरिकेंतल्या देशांकडेन इश्टागतीचे संबंद घट करून त्या देशांक द हेगांतले दुसरे शांतताय परिशदेंत वांटो घेवपाखातीर विनवणी केली (1906). तशेंच अमेरिकेचे जपानावांगडचे संबंद सुदारपाचो यत्न केलो. ह्या ताच्या समाजिकायेच्या धोरणाक लागून लॅटीन अमेरिकन देश आनी अमेरिका आनी युरोपी राश्ट्रां हांचेभितर सहकार्याची भावना निर्माण जाली. उपरांत (1905 – 1915) तो रिपब्लिकन पक्षावतीन सिनेटाचेर वेंचून आयलो. 1910 वर्सा द हेगांतल्या लवाद मंडळाचेर वांगडी म्हूणन ताची नेमणूक जाली. त्या काळांत झुजांत अमेरिकेच्या हिताखातीर खूब तडजोड केल्या आनी अमेरिकेचे कोलंबिया आनी व्हेनेझुएला हांचेवांगडा इबाडिल्ले संबंद सुदारपाचो यत्न केलो विल्यम बकनान जो एकचार मुखार केलो ताची बसका रूट हाणें घाली. लॅटीन अमेरिका आनी युरोपांतल्या तेवीस देशांकडेन स्वतंत्र रितीन कबलात करून ताणें समजिकाय, शांतताय आनी सहाकार्याचो पुरस्कार केलो. तेच भाशेन जपानी लोकांक वांशिक भेदभावाची अमेरिकेंत जी वागणूक मेळटाली तेविशीं समझोतो केलो. आनी हो कठीण प्रस्न सोडयलो. कार्नेगी एण्डाउमेंट फॉर इंटरनॅशनल पीस ह्या प्रतिश्ठानाचो तो अध्यक्ष (1910 – 1925) आशिल्लो. ह्याच अदमासाक आंतरराश्ट्रीय
