शूरसेन म्हण्टाले. ह्या शूरसेनावयल्यानच तें नांव पडलें अशें लिंग पुराणांत म्हळां. ह्या प्रदेशांतूच अंधक-वृष्णी ह्या जोड संघाचें गणराज्य आशिल्लें. उग्रसेन ताचो अधिपती आशिल्लो.
देवगिरीचे यादवः महाराष्ट्राचेर राज्य करपी एक वंश. सुबाहू नांवाच्या राजाचो पूत द्रुढप्रहार हो ह्या वंशाचो मूळ पुरूस मानतात. मथुरेच्यान श्रीकृष्णावांगडा सौराष्ट्रांत वचून राविल्ल्या यादवांमदलो तो आशिल्लो. इ. स. ८६०च्या अदमासाक नासिकालागीं चंद्रादित्यपूर नगरी वसोवन थंय ताणें आपलें ल्हानशें राज्य स्थापलें. चंद्रादित्यपूर म्हणजेच नासिक जिल्ह्यांतलें चांदोर. हाचो उल्लेख एका तांब्यांपटयांत आसा. हेमाद्रीच्या व्रतखंडांत ह्या वंशांतल्या राजांचीं नांवां दिल्लीं आसात. तीं अशीं- सुबाहू, द्रुढप्रहार, सेऊणचंद्र, धाडियप्प, भिल्लम, राजगी, वडिग, धाडियप्प दुसरो, भिल्लम दुसरो वेसुगी, अर्जुन, भिल्लम (तिसरो), वेदुगी, वेसुगी (दुसरो), भिल्लम (चवथो), सेऊणचंद्र (दुसरो), परम्मदेव, सिंहराज (सिंघण), मल्लुगी, अमरगांगेय, गोविंदराज, अमरल्लुगी, कालीय बल्लाळ, भिल्लम (पांचवों).
द्रुढप्रहाराची राजधानी श्रीनगराक आशिल्ली अशें व्रतखंडांत म्हळां. हें श्रीनगर म्हळ्यार सिन्नर आसुंये अशें एक मत आसा. द्रुढप्रहाराचो पूत सेऊणचंद्र हाणें सेऊणपूर हें नगर वसयलें. ताच्या राज्याक सेऊणदेश अशें नांव आशिल्लें. गोदावरी न्हंयेचे देगेचो, नासिकापसून देवगिरीमेरेनचो प्रदेश ह्या नांवान वळखतात. तो दंडकारण्याचे शिमेर आशिल्लो.सेऊणपूर ही ताची राजधानी आशिल्ली.
सौराष्ट्रांतल्या यादवांचोच दुसरो एक फांटो कर्नाटकांत वचून द्वारसमुद्र-हळेबीडच्या वाठारांत वशिल्लो. ते लोक आपणाक यदुचे वंशज आनी यादवकुलतिलक मानताले. पूण इतिहासांत ते होयसळ यादव म्हणून प्रसिद्द आसात.
सेऊणचंद्र आनी ताचे उपरांतचे कांय राजा राष्ट्रकुटांचे सामंत आशिल्ले. भिल्लम (दुसरो) हो स्वताक महासामंत म्हणोवन घोतालो. कल्याणाचो चालुक्य राजा तैलप हाचो तो मांडलिक आशिल्लो. ठाण्याचो शिलाहार राजा झंझ हाची धूव लछिमव्व हिचेकडेन ताणें लग्न केलें. नासिक, खानदेश आनी औरंगाबाद ह्या प्रदेशांचेर ताचें राज्य आशिल्लें. भिल्लम (तिसरो) हो चालुक्य राजा जयसिंह हाचो जांवय आशिल्लो. सेऊणचंद्र चालुक्य विक्रमादित्याचो सामंत आशिल्लो. इ.स.१०६९ तलो ताचो शिलालेख मेळिल्लो आसा. महाराष्ट्र, उत्तर कोंकण, कारवार, बेळगांव, विजापूर, धारवाड आनी बल्लारीमेरेन ताचें राज्य पातळिल्लें आसतालें. ताचेउपरांत परम्मदेव आनी मागीर सिंहराज (सिंघण पयलो) हो राजा जालो. इ.स.११३७ च्या अदमासाक विष्णुवर्धन होयसळ हाचेर सिंहराजान हार घाल्ल्याचो उल्लेख सांपडटा.
सिंघणाउपरांत मल्लुगी सत्तेचेर आयलो. बिज्जल कलचुरीचो तो समकालीन आशिल्लो. पर्णखेट नांवाचें नगर ताणें दुस्मानापसून घेतलें आनी उत्कलाधिपतीचें गजदल जिखून घेतलें असो उल्लेख आसा. मल्लुगीउपरांत ताचो पूत अमरगांगेय, मागीर ताचो पूत गोविंदराज, मागीर अमरमल्लुगी आनी कालीय बल्लाल अशी तांची फकत वंशावळूच मेळटा. बल्लाळाच्या पुतांक कुशीन दवरून ताचो बापोलयो कर्णपूत भिल्लम (पांचवो) राजा जालो. इ.स.११८७त ताणें देवगिरीक स्वतंत्र राजा म्हणून राज्याभिशेक करून घेतलो.
जैत्रसिंह, साहणी, मायीदेव आनी लख्खण हे ताचे सेनापती खूब पराक्रमी आशिल्ले. ताचें सैन्यूय खूब व्हड आशिल्लें. चालुक्याची राजधानी कल्याण नगरी ताणें घेतली. तेचप्रमाण किसुकाड, तर्डवाडी, बेळवोळ हेय प्रदेश जिखले. ताचेउपरांत भिल्लमान होयसळांच्या राज्याचेर घुरी घालून बल्लाळ (दुसरो) हाचेर हार घाली. चोळ राजा कुल्लोत्तुंग (तिसरो) हाचेरूय ताणें हार घाली. पूण इ.स.११८९ वर्सा होयसळ बल्लाळ (दुसरो) हाणें भिल्लमाचेर जैत जोडलें. ताचेउपरांत ताणें विदर्भ, माळवा आनी गुजरात ह्याय प्रदेशांचेर घुरयो घाल्यो आनी यश मेळयलें. पूण नाडोलचो चाहमान राजा केल्हाण हाणें खर विरोध केल्ल्यान भिल्लमाक परतुचें पडलें. इ.स.११९१-९२ ह्या काळांत होयसळ बल्लाळ (दुसरो) हाणें दक्षिणेंतलो सगळो प्रदेश भिल्लमाच्या सेनापतीकडच्यान परत जिखून घेतलो.
इ.स.११९३ त भिल्लम मेलो. इ.स.११९१ पसुनूच ताचो पूत जैतगी वा जैत्रपाल राज्यकारभार पळोवपाक लागिल्लो आसुंये. होयसळांनी घेतिल्लो प्रदेश तो जिखपाक शकलो ना. पूण काकतीयांच्या राज्याचेर ताणें घाल्ले घुरयांत ताका येश फावो जालें. राजा महादेव झुजांत मेलो. पूण जैतुगीन, महादेवाचो पूत गणपतीक तें राज्य परत दिलें. त्याच अदमासाक जैतुगीन कलींग देशाचो राजा अनंगभीम (दुसरो) आनी चोळ राजा कुलोत्तुंग (तिसरो) हांचेकडेन झूज करून जैत मेळयलें. तशेंच ताणें परमार राजा सुभटवर्मा आनी चालुक्य राजा भीम (दुसरो) हांचेर जैत जोडून तांच्या राज्यांनी खूब लुटालुट केली.
इ.स.१२०० मेरेन जैत्रपाळान राज्य केलें आसुंये. ताचे उपरांत ताचो पूत सिंघण इ.स.१२०० च्या अदमासाक देवगिरीचो राजा जालो. इ.स.१२११ त ताणें होयसळांच्या राज्याचेर घुरी घाली. दोन वर्सांमदीं ताणें तुंगभद्रेमेरेनचो सगळो प्रदेश जिखलो. मागीर ताणें गोंयांतल्या कदंब, वेणुग्राम (बेळगांव) चे रट्ट, कोल्हापूरचे शिलाहार ह्या राजांचेर जैत जोडलें. उदेंत देगेवयलो अनंतपूर जिल्होय ताणें जिखलो. तशेंच खानदेश आनी विदर्भ ह्या प्रदेशांतल्या राजांकूय जिखले. गुजराताचेर ताणें जायत्यो घुरयो घाल्यो. सुरवेक ताका यश मेळ्ळें. पूण अखेरेक ताचेर हार पडली. ताचो सेनापती खोलेश्र्वर हाणें खंबयताक एक विजयस्तंभ उबारिल्लो. दुसरो सोनापती बीचण हाणें दक्षिण भारतांत पराक्रम करून इ.स.१२३८च्या अदमासाक कावेरीचे एक विजयस्तंभ उबारलो.
