लेसर
रशियेंत एन्.जी.बासव्ह आनी ए.एम्.पराॅचोराॅव्ह हाणें प्रकाशीय मेसर जांव लेसरची कल्पना मांडली आनी हे कल्पनेचो फाटपुरावो करुन टी.एस्. पराॅचोराॅव्ह हाणें प्रकाशीय मेसर जांव लेसरची कल्पना मांडली आनी हे कल्पनेचो फाटपुरावो करुन टी.एस्.मैमान हाणें १९६० वर्सा पयलो लेसर कार्यान्वित केलो। १९६४ वर्सा पयलो लेसर कार्यान्वित केलो. १९६४ वर्सा टाउन्स, बासव्ह आनी प्राॅचोराॅव्ह ह्या तिगाआंनी मेसर आनी लेसर कल्पना मांडिल्ल्याखातीर भौतिकीचोन नोब२ल पुरस्कार फाव जालो आनी लेसर तत्वाचेर चड समशोधन केल्लेखातीर ए. एल्.शाॅलो हाका १९८१ भौतिकीचो नोबॅल पुरस्कार फाव जालो.
लेसर उजवाडाचे गूणधर्म ताची गतिमार्गदिशा, तरंगलांबी(जांव कंप्रता), परमप्रसर, कला आनी ध्रुवण अवस्था ह्या घटकांवयल्यान थरतात. लेसर उजवाडाचे मुखेल गूणधर्म अशे आसात- १) एकवर्णीयता २० एकदिशीत्व आनी ३) प्रस्वरता।
एकवर्णीयता: उजवाड तरंगांची तरंगलांबाय(जांव कंप्रता) एकाच मुल्याचि आसाता अशा उजवाडाक एकवर्णीतता म्हण्टात.
एकदिशीत्व: लेसर उजवाड दोन अंतर्गोल हारशंच्या अदमासान विशिश्ट तरेन निर्माण जाता देखून लागींलागीं एकेच दिशेन वता. साद्या लेसराविशीं उजवाउ अपस्करण १० रेडियन (अरियमान-कोन) इतकें कमी आसात. म्हजे उजवाद शलाका दर मीटर अंतराउपरांत एक मिमी.इतलेच आसता.
दीप्ति-तीव्रताय: उजवाडाची दीप्ति-तीव्रताय ही प्रतिघन कोनांतल्यान वचपी शक्ती आसा. ही ल्यूमेन प्रती मी स्टरेडियनांत मेजतात. ती सुर्याच्या शंबरपट चड आसता.
सगळ्याब लेसर प्रकारांत क्रियाशील माद्यमाच्या रेणूंक ऊर्जा दिवन उतेजीत करतात. ह्या कार्याक उजवाड पंप अशं म्हण्टात. ऊर्जा पातळेंतल्या रेणूंची समष्टि-व्यस्तता घडोवन हादप हो एक प्राथमिक आनी गरजेचो भाग जावन आसा. ही ऊर्जा खंयच्या स्वरुपांत दितात ताचेवयल्यान लेसरचे जातात. चडकरुन सगळ्या लेसर प्रकारांत माणिक लेसरप्रमाण त्रिस्तरीय ऊर्जा पातळ्यांचो उपेग करतात.
प्रकार- १)माणिक लेसर: ह्या लेसरांतल्यान भायर पडपी ६९३ ते ७०५ नॅनोमीटर (९नॅनोमीटर=१०मी.) तरंगलांबायेचो तांबडो उजवाड सु.एक वाॅट शक्तीचो आसपावशकता. हाची कार्यक्षमता सू.१% इतली आसता। - स्विचींग क्रियेन(ह्या तंत्राचो उपेग करुन लेसर प्रकाशांतल्या कार्यशक्तींत व्हड प्रमाणांत वाड घडोवन हाडूं येता) एक नॅनोसेकंद (१९ सेकंद) कालावधंत १० वाॅट शक्त मेळपाक शकता. ह्या इजवाडाची सुसंगती कमी दर्जाची आसात। हो मुखेलपणान होलोग्राफींत वापरतात.
२)इट्रियम-अॅल्मुमिनियम-गार्नेट(YAG)लेसर: हो चार ऊर्जा पातळ्यो (चतु:स्तरीय) प्रकाराचो आसून तातूंत निओडिमियम अपद्रव्य आशिल्लया इट्रियन अॅल्युमिनियम गार्नेट( त ते२% निओडिमियम अपद्रव्य) हाचो क्रियाशील माध्यम म्हणून उपेग करतात.
३)निओडिमियम कंवची लेसर: निओडिमियम अपद्रव्य आशिल्ल्या कारणान ह्या प्रकारांतूय YAG लेसर इतल्याच तरंगलांबायेचो उजवाड मेळटा। हातूंत बेरियम, क्राउन ह्या प्रकाराचें कंवचेंत २ ते ६% निओडियम (णद+) अपद्रव्य घतिल्लें आसता।
४)व्हायब्रोनिक लेसर: ह्या प्रकाराच्या लेसरांत ऊर्जा दिवन माध्यमांतले रेणू उद्दीपित केल्यार मेळपी ऊर्जा लेसर फोटाॅन(उजवाडकण) आनी फोनाॅन (माध्यम द्रव्याच्या स्फटिक जालकाच्या कंपनगतीचे ऊर्जाकण) हांच्यांत विभागता. ताकालागून प्रदान लेसर उजवाड एकाच तरंगलांबायेच्या पट्ट्यांतली खंयचीय तरंलांबाय मूल्य धरण करपाक शकता.
५) वण्किंद्र लेसर: ह्या मातशा वेगळ्या तरेच्या व्हायब्रोनिक लेसरांत पोटॅशियम फ्लुओरासारक्या क्षार हॅलायडाचो स्फटिक वापरतात। स्फटिकाचेर उंचेल्या ईर्जायुक्त इलेक्ट्राॅनांचो मारो केल्यार तातूंत स्पटिकदोश निर्माण जातात. ह्या दोशांकलागून पयलींच्या नितळ पारदर्शक अशा स्फटिकांत वेगवेगळ्या जाग्यांत वर्णकेंद्र( घन अवस्था भौतिकी) नर्माण जातात. अशा सदोश स्फटिकाचो वापर करून मेलित स्वरुपाचो लेसर तयार करूं येता.
६)अर्थसंवाहक संधी : हे प्रयुक्तीचो सोद १९६२त आयबिएमचे (इंटरनल नॅशनलन बिझिनेस मशिन्स ह्या कंपनीचे)प्रयोगशाळेंत पयलीं लागलो. अर्धसंवाहकांतलो संवाहक ऊर्जापट्ट हो पयलीं उतेजित अवस्थेचें निर्देशण कराता अशें मानलें जाल्यार तातुंतलि संयुजी ऊर्जापट्ट निम्नतम पातळी तयार जाता. P आनी N प्रकारच्या अर्धसंवाहकाचो एक संधी व्दिप्रस्थ आनी ताचेर संवाहनाक फाव अशें विद्युत् वर्चस्(विद्युत् दाब)प्रस्थापित केलो जाल्यार ताकालागून द्विप्रस्थ उतेजित जावन तातूंत समाक्ष्टिव्यस्तता नर्माण जाता आनी लेसर क्रिया संपन्न जावपाक शकता.
७)वायू लेसर: हीलियम आनी निआॅन ह्या दोन मिश्रणांचो क्रिताशील माध्यम म्हणून उपेग करून पयलो वायू लेसर अ. जावहहन, डब्ल्यू आर्, बेनेट आनी डी. आर् हेरियट हांणी १९६० वर्सा पयलीं तयार केलो.
८)द्रव लेसर: विरल मृतिका ग्राभ संयुगां(ग्राभण) हीं खर अनुस्फुरक(एकाद्र्या ऊर्जास्त्रोतान उद्दीपीत केल्याउपरांत उजवाडाचें उत्सर्जन करपी) आसतात. तांचेोसून ६१६० हे तरंगलांबायेची लेसर शलाका मेळटा. हेर विरल मृतिका ग्राभ संयुगांपसुनूय उजवाड मेळपाक शकता.
९)एक्सायमर लेसर: आरगाॅन, क्रिप्टाॅन जांव झेनाॅन ह्या वायूंच्या आनी फ्ल्युओरायड ह्या संयुगांक तांचे निम्न अवस्थेपरस उतेजित अवस्थेंत चडथीरताय आसता. ताकालागून वेगवेगळ्या वायूं विद्युत् करुन जांव ह्या अणूंचेर इलेक्र्टाॅन
