रचणुकेप्रमाण विंगड विंगड प्रकार आसात.'डमरू'चो मदलो भाग ल्हान आसून ताची लांबाय ६ ते १२ इंचामेरेन(सु.१५ ते ३० सेंमी.)आसता.वाजोवपाखातीर दोन दोरयो बांदिल्ल्यो आसून तांच्या तोंकाक मेण आनी माती भरसून केल्ल्यो दोन गुळ्यो आसतात.हातांत मदेगांत धरून तो हालयलो म्हण्टकच गुळ्यो तोंडावयल्या चामडयार आपटून डुमडूम असो आवाज येता.हें वाद्य ब-याचश्या प्रदेशांनी घोळणुकेंत आसा.'घुमट'हें एका तोंडाचें भांडवाद्य अस्तंत महाराष्ट्रांत दिसता.गोंयांतूय तें पळोवंक मेळटा.भाजिल्ल्या मातयेच्या घुमटाकार आयदनाचें रूंद उजवें तोंड चामडयांत रेवडांवन घेता.दुसरें अशीर तोंड मेकळें आसता.मेकळ्या तोंडार दावो हात दवरून ताच्या उगड-धापीन हवेचो दाब नियंत्रित करून आवाजान विविधताय निर्मितात.देवदेवतांच्या उत्सवावेळार वाजोवपी हें वाजप वाजोवन पदां म्हणटात.'नगारो'आनी दुंदुभी' हीं एका तोंडाचीं व्हड वाद्यां.व्हडलो धोल हें दोन तोंडाचें वाद्य धनगरासारक्या आदिवासी लोकांमदी उत्सव,मिरवणूक आदी प्रसंगांचेर व्हडा नेटान वाजयतात.'एडक्क' हें मदलो भाग ल्हान आशिल्लें केरळांतलें वाद्य आसा.पटयान दाव्या खांद्यावयल्यान लोमकळपी हें वाद्य उजव्या हातांतले बडयेन तोंडाचेर प्रहार करून वाजयतात.दाव्या हातान मदीं बांदिल्ले पट्टेवयलो ताण कमीअदिक केल्ल्यान स्वरांचो चड काडूंक शकता.'तिमली'ह्या केरळीय वाद्याचो आकार डमरू येदोच आसता.हातान तें एका तोंडार वाजयतात.'खंजरी'हें वाद्य खूब प्रदेशांनी दिसता.ह्या वाद्यांत सु.अडेच इंच(सु.६२५ सेंमी.)रुंदायेच्या वाटकुळ्या लांकडी चौकटीचे एके वटेन गाराचें चामडें ताणून बसयतात.कांय वेळार हातूंत धातुच्यो चकत्यो बसयिल्ल्यो आसतात.'डफ' हें वाद्य वाटकुळें,६ इंच(सुमार १५ सेंमी.)रुंदाययेचे लांकडी कांबीचें आसता.ल्हान व्हड आकार आसपी हें वाद्य ब-याचशा जाग्यांनी दिसून येता.'सबळ'ह्या वाद्यांत नगारो ह्या प्रकारांतली दोन ल्हान वाद्यां आसतात.देड वेत लांबायेच्या दोन वेताच्या बडयांनी तें वाजयतात.देवीचें गुणगान करपी गीतांनी हाचो वापर जाता.पितळी आयदनाच्या आकाराचें तासो हें वाद्य सुंवारी समुह वाद्य प्रकारांत गोंयांत वापरतात.आयदनाच्या तोंडार चामडें ताणून बसयतात.दोनूय हातांनी वेताच्या आदारान तासो वाजयतात.घंटाकार वाद्यांत केरळांतलें 'मिळावु' हें वाद्य खाशेल्या प्रकारचें आसा.तें ब्रांझ धातूचें आसून ताचें तोंड ल्हान आसता.चामडें ताणून बसयिल्ल्या ह्या तोंडाचेर हातांनी आघात करून आसता तें वाजयतात.राजस्थानांतलें 'पाबूजीकी माटे' ह्या वाद्यांत व्हडल्या आकाराचीं दोन वाद्यां आसतात.'मादल'हें दोन तोंडाचें वाद्य बरेच कडेन दिसून येता.काश्मीरांतलें 'नूट' ह्या वाद्यांत भाजिल्ले मातयेचें आयदन मांडयेर दवरून एका हातान आयदनाचेर प्रहार करून आनी दुस-यान आयदनाच्या तोंडार आघात करून तें वाजयतात.सुषिरवाद्यां राज्यस्थान आनी पंजाब ह्या वाठारांत 'अलगोजा'हें वाद्य प्रचारांत आसा.हातूंत दोन उब्यो बास-यो तोंडांत धरून एकूच वाजोवपी त्यो वाजयता.दर एके बासरेक स बुराक आसतात.जांचो उपेग करपाचो नासता,ते बुराक मेणान बंद करतात.'सातर'ह्या वाद्यांत अशेंच तरेच्यो पूण अदिक लांबायेच्यो दोन बास-यो आसतात.एकेंत फकत आदारस्वर वाजता आनी दुसरेंत गीताचें वाजवप करतात.शेनायेची नळी सायलाच्या (शसवीच्या)लांकडाची आसता.तातूंत आठ वा णव बुराक आसतात.ह्या वाद्याची जिबली खाशेल्या तणासावन तयार केल्ली आसता.हें लोकवाद्य आनी अभिजात वाद्य आसा.'सुंद्री'ही वेतभर लांबायेची शेनाय.दक्षिणेंत हेचसारकें'नामस्वरम' हें वाद्य प्रसिदद आसा.हाका बारा बुराक आसून तातुंतले सात वाजोवपाखातीर वापरतात.'पुगेंत'दुदयाक वयर एका वा दोन आनी सकयल दोन नळ्यो जोडिल्ल्यो आसतात.एका तोंकाक फुंकपाखातीर बुराक आसता.मळ्यो पोकळ कोंडयाच्यो वा लांकडयाच्यो आसतात.वयले मळयेंत जिबली आसता.जादूगार,गारुडी हांचेमदीं पुंगेचो प्रसार आसता.गुजरातांत आनी महाराष्ट्रांतल्या पावरी मिल्ल जमातींत पुंगी प्रकारांतलो'तरपो'हो वाद्याचो प्रकार दिसून येता.हाचेभायर शंख,शिंग,तुतारी,आदी वाद्यांय भारतांत घोळणुकेंत दिसतात.'कर्णी' ह्या वाद्याची पितुळची नळी लांब आसता.'मसक'ह्या वाद्यांत चामडयाचे पिशवेक दोन नळयो जोडिल्ल्यो आसता.तातूंत एकेक स बुराक आसून एकेरी जिबल्यो आसतात.दुसरी नळी आदारस्वर दिता.
तंतुवाद्यां:भारतीय तंतुवाद्यांत एकतारी,तुणतुणे,रावणहत्यो,सारंगी,सारिदा,पेना,संतूर,नंदुण्णी आदींचो आस्पाव जाता.एकतारेन सकयल दुदी आनी वयर दांडी आसून खुंटयेक सरी बांदिल्ली आसता,तर्जनीन लयबध्द आदारस्वर दीत ती वाजयतात.महाराष्ट्रांतलें 'तुणतुणे' ह्या वाद्यांत सकयले वटेन लाकडाचे नळकांडे आसून तांचे सकयल तोंड चामडयान मढयल्लें आसता.नळकांडयाचे भायले वटेन सुमार दोन ते अडेच फूट (सु.६०ते ७५ सेंमी.)लांबायेच्या कोंडयाचे दांडयेचें एक तोंक घट्ट बसयल्लें आसता.दांडयेच्या दुस-या पोताक लांकडाची खुंटी आसता.नळकांडयाच्या सकयले वटेन मदल्यान सरी भायर सुटून येवचीना,अशी घेवन तिचें दुसरें पोत खुंटयेक ताणून बांदतात.हातुंतय आदारस्वर आनी लय मेळटा.'गोपीचंद' हें वाद्य तुणतुण्यासारकें आसा.'सारगीचे' बरेच प्रकार आसात.हीं वाद्यां लांकडाच्या कुडक्यासावन तयार केल्लीं आसून तीं धनुकलीन वाजयतात.हातुंतली 'जोगिया सारंगी' उत्तर प्रदेशी आनी हरयाणा हांगा मेळटा.हातूंत तीन सरयो आसून सगळ्यांत वयले वटेन खाचींतल्यान सरयो भीतर व्हेल्ल्यो आसतात.हो भाग वयल्यान पुराय बंद आसता.हे सारंगीच्या कांय नमुन्यांमदीं अनुध्वनीखातीर सरयो आसतात.'सारिदां' मदीं सकयल्या अर्ध्या भागचे पोकळेर चामडें मढयल्लें आसता.'चिकारा'हें वाद्य सकयल्या भागांत नासपती
