उद्देगाचो मूळभूत भाग.झोतभट्टेंत उच्च तापमानाक आयर्न ऑक्सायडाची कार्बन (Co)वायुवांगडा विक्रिया जाता आनी कार्बन डायऑक्सायड (Co2)वायु आनी लोह धातू तयार जाता.
झोतभट्टेंत घडून येवपी रासायनिक विक्रिया अशो आसतात हवेचो झोत आनी कोक परस्परांच्या संपकांत येतकच कोक जळूंक लागता आनी कार्बन मोनॉक्सायड वायू तयार जाता. C + 1/2 O2------->CO.
हो वायू आयर्न ऑक्सायडाचें क्षपण करपी मुखेल कारक आसता.क्षपण ह्या तीन पांवड्यांनी घडटा-
3Fe2O3 + CO ------> 2Fe3O4 + CO2
2Fe3O4 + 2CO ------> 6FeO + 2CO2
FeO + CO ------> Fe + CO2
हें क्षपण सकयल देंवपी धातुक आनी कोक मिश्रणांचें तापमान ६००°-७००° सॅ. पावतकच घडून येता. हाका लागून घन पूण सच्छिद्र आशिल्लें स्पंजी लोखण तयार जातात आनी तें झोतभट्टेच्या सकयल्ल्या अदिक उश्ण भागांत वितळटा. लोखणापासून सिलिकेटां वेगळीं करपाखातीर वितळावप गरजेचें आसता.लोखणांतलीं सिलिकेट खनिजां झोतभट्टेंत वितळनात.पूण चुनकळी वांगडा (Cao)विक्रिया करुन वितळल्ली मळी तयार करतात.हेखातीर धातूका वांगडा फाव ती चुनखडी (CaCo3) भट्टेंत घालतात.चुनखडीचें अपघटन अशें जाता-
CaCo3 -----> Cao + Co2
तयार जाल्ल्या चुनकळीची सिलिकेटावांगडा विक्रिया जावन द्रवरुपी मळी तयार जाता.
आर्विल्ले झोतभट्टेची संरचना खूब व्हड आकारमानाची आसता. दर दिसा १,००० टन लोखण तयार करपी भट्टी सुमार ३० मी. उंच आसता. ही भट्टी भितरल्यान आगविटांचें विटांचें अस्तर आशिल्ल्या पोलादी कंवचेची तयार केल्ली आसता. भट्टेच्या संरचनेचो सगळो भाग उदकान थंड आसता.
झोतभट्टेची कार्यक्षमता हवेचो उश्ण झोत वापरून वाडोवंक मेळटा. हो झोत सुमार १०००° सॅ. मेरेन तापयतात. तेखातीर शेगड्यांचो वापर करतात आनी दर एक शेगडी झोतभट्टेइतलीच व्हड आसता. झोतभट्टेची कार्यक्षमता वाडोवपाखातीर आनीकय जायते मार्ग विकसीत केल्यात. तातूंत झोतभट्टेंतलो भितरलो वायुदाब भोंवतणच्या दाबाच्या वयर एक वातावरणीय दाबा इतलो वाडोवचो पडटा. ताकालागून सुमार १५% उत्पन्न वाडटा.
आदल्या तेंपार झोतभट्टेंत तयार केल्ल्या द्रवरूप लोखणापसून साठोवपाखातीर, वाहतुकीखातचीर आनी परत वितळपाखातीर ओतिवां तयार करतात. भट्टेंतल्यान भायर येवपी द्रवरूप लोखण भट्टेच्या मुखावयल्या रेंवेंच्या थरांतल्या पन्हाळीत सोडटाले. पन्हाळींतलो लोखणाचो रोस रेंवेंत तयार केल्ल्या कडेच्या लांबशा कप्प्यांत रिगतालो आनी ताचें घनीभवन जावन जमनीतचेर न्हिदिल्ल्या दुकराच्या आकारावरी लोखणाचे गुळे तयार जाताले. हे रेंवेंच्या थरांतल्या मुखेल पन्हाळीक 'साऊ' (दुकरीण) आनी तिचे ल्हान पन्हाळींक जोडिल्ल्या ल्हान कप्प्यांक 'पिग्ज' (दुकरां) म्हण्टाले. ताका लागून झोतभट्टेपसून मेळपी लोखणाक पिग म्हण्टात. झोतभट्टेपसून मेळपी लोखणाक 'पिग आयर्न' ही संज्ञा वापरतात.
सरळ क्षपणाखातीर क्षपणकारक म्हणून कार्बन मोनॉक्सायड आनी हायड्रोजन हे वायु वा तांचें मिश्रण वापरपांत येता. हो वायु लोखण निर्मिताचे भट्टेन वा भायर करतात. धातुकाचें विक्रियांप्रमाण क्षपण अशें जाता-
Fe2O3 + 3Co -----> 2 Fe + 3Co2
Fe2O3 + 3H2 -----> 2 Fe + 3H2O
हें क्षपण ९००° ते १०००° सॅ. ह्या दरम्यानच्या तापमानाक केल्यार १ ते २.५% कार्बनाचें प्रमाण आशिल्लें स्पंजी लोखण मेळटा आनी जर क्षपण १०००° ते १२००° सॅ. हाच्या दरमानच्या तापमानाक केल्यार कार्बनाचें प्रमाण कमी आसता. तापमान १२००° च्या वयर आसल्यार लोखण कार्बनाचें शोशण करता. ताचो वितळबिंदू उणो जाता आनी वितळिल्लें लोखण मेळटा.
लोखणाचे धातुविज्ञ३नीक प्रकार:पिग लोखण, स्पंजी लोखण, हायड्रोजन-क्षपित लोखण, कार्बोनिल लोखंड, वा लोह कार्बोनिल, विद्दुत विच्छेदित लोखण, पिंडरूप लोखण, घडीव लोखण, बीड हे लोखणाचे धातुविज्ञानीक प्रकार आसात.
पिग लोखण:लोखणाचो हो अशुध्द प्रकार आसून लोखणाभायर हातूंत ३-४% कार्बन , २-३% सिलिकॉन, ०.५ - २% मँगनीज आनी सुमार ०.०४% गंधक आनी फॉस्फरस आसता. पिग लोखणाच्या रेंवेंतल्या ओतकामाच्या जाग्यार आता व्हड प्रमाणांत पिग ओतकाम यंत्रांनी घेतलें. रेवेंत तयार केल्या पिग्जापरस यंत्रान
