महापराक्रमी आशिल्लो. फुडें हें राज्य मगध साम्राज्यांत विलीन जालें. मगध सम्राट शिशुनाग हाणें तें जिखिल्लें.
- कों. वि. सं. मं.
वराह अवतार :(पळेयात अवतार).
वराह उपनिषद : एक उपनिषद. शांतिपाठाप्रमाण हें उपनिषद कृष्ण यजुर्वेदीय आसा. ह्या उपनिषदांत वट्ट पांच अध्याय आसून कांय श्र्लोकबध्द जाल्यार कांय गद्य आसात. वराहरूपी विष्णून ऋभूक जी ब्रह्मविद्या सांगल्या ती ह्या उपनिषदांत आसा. पयल्या अध्यायांत ९६ तत्त्वां सांगल्यांत. दुसऱ्या अध्यायांत ब्रह्मविद्येची वेगवेगळीं साधना सांगल्यांत. वैराग्यादिचतुष्ट्य, नित्यानित्यविवेक, इहामुत्रविरागता, शमदिषट्कचसमंपत्ती, आदींचो तातूंत उल्लेख आयिल्लो आसा. मनशाचो जल्म दुलर्भ आसा देखून तो मेळटा तेन्ना ताचें आत्मस्वरुप जाणून घेवप गरजेचें अशें म्हळां. हातूंत समाधीचें जें लक्षण सांगलां तें अशें-
सलिले सैन्धवं यव्दत्साम्यं भवति योगत:।
तथाSSत्ममनसोरैक्यं समाधिरिति कथ्थते ।।
अर्थ : उदकांत मीठ भरसतकच ते दोनय पदार्थ जशे एकजीव जातात. तेप्रमाण आत्मो आनी मन हांचो एकचार जावप हाका समाधी म्हण्टात.
तिसऱ्या अध्यायांत 'सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म' आनंदरूप जाल्ल्या मुक्त जिवाक जो अणभव येता तेविशीं एक श्र्लोक आसा तो असो - मेघा यथा व्योम न च स्पृशन्ति ।
संसारदु:खानि न मां स्पृशन्ति ।।
अर्थ : ढग जेवरी मळबांत आसुनूय णळबाक स्पर्श करीनात तेप्रमाण संसार दुख्खां म्हाका स्पर्श करीनात. ब्रह्मरूपस्थितींत संवसारांतल्यो सगळ्यो गजाली लय पावतात, जेवरी उदकावांगडा उदकांत पडिल्लें सुर्याचें पडबींबूय हालता, तेवरी अहंकारासंबंदान आत्म्याक संवसारी रूप येता.
चवथ्या अध्यायांत जिवन मुक्तीचीं लक्षणां सांगिल्लीं आसून शूभेच्छा, विचारणा, तनुमानसी, सत्त्वापत्ती, असंसक्ती, पदार्थभावना आनी तरीयगा ह्या सात जिवनमुक्तांच्यो भुमिका वर्णिल्ल्यो आसात. जिवनमुक्ताचें वर्णन केल्लो श्र्लोक असो आसा :
रागव्देषभयादीनामनुरूपं चरन्नपि ।
योSन्तर्व्योमवदच्छन्न : स जीवन्मुक्त उच्यते ।।
अर्थ : राग, व्देष, भंय, आदी विकारांक अनुरूप अशे तरेन आचरण करता आसतनाय जो अंतरांत मळबावरी निर्लेप आसा तो जीवन्मुक्त समजुंचो.
ते उपरांत मुक्तीचे विहंगममार्ग आनी पिपीलिकीमार्ग अशे दोन मार्ग सांगिल्ले आसात.
पांचव्या अध्यायांत हठयोग आनी अष्टांगयोग हांचें विवरण केल्लें आसा. निमाणें तो कोण ह्या उपनिषदाचें अध्ययन करता तो पंचपातकांतल्यान मुक्त जावन विष्णुच्या परमपदामेरेन वता अशें सांगिल्लें आसा.
- कों. वि. सं. मं.
वराह पुराण :(पळेयात पुराणां).
वराहमिहिर :(इ.स. चें ६ वें शतमान).
एक नामनेचो गणिती आनी ज्योतिशी. हाच्या जल्माविशीं अचूक अशी म्हायती मेळना. ताणें आपल्या बृहज्जातक नांवाच्या ग्रंथांत आपल्या बापायचें नांव आदित्यदास अशें दिलां. हो शाकव्दीपी ब्राह्मण आसून, मगधांतल्या कांपिल्ल म्हळ्यार सद्याचें कालपी हें ताचें जल्मस्थळ अशें मानतात. पूण बृहजातकांतल्या एका श्र्लोकांत ताका कपित्थक हांगा सुर्याचो वरप्रसाद मेळ्ळो अशें म्हळां. कपित्थक म्हळ्यार माळव्यांत उज्जयनीसावन लागसार आशिल्लें कायथा हो गांव. थंयच वराहमिहिराचो जल्म जालो अशें कांय पंडितांचें मत आसा. थंयच आपल्या बापायकडे ताणें मुळावें गिन्यान मेळयलें आनी उपरांत तो उज्जयिनीच्या राजाश्रयाक गेलो. ताच्या पंचसिध्दान्तिका ह्या करणग्रंथांत शके ४२७ हें सुरवेचें वर्स मानलां. म्हळ्यार ह्याच वर्सा हो ग्रंथ रचला अशें मानल्यार तेआदीं सुमार १५ - १६ वर्सा तरी ताचो जल्म जालो आसूं जाय. म्हळ्यार शके ४१२ वा इ.स. ४९० वर्सा ताचो जल्म जालो, अशें कांय पंडितांचें मत आसा.
वराहमिहिरान, गणित, जातक आनी संहिता ह्या ज्योतिशाच्या तिनूय शाखांचेर ग्रंथ रचिल्ले आसात. तांचीं नांवां अशीं - (१)लधुजातक (२)बृहज्जातक (३)विवाहपटल (४)योगयात्रा (५)बृहत्संहिता आनी (६)पंचसिध्दान्तिका.
ताच्या पंचसिध्दान्तिका ह्या ग्रंथांत पितामह, वसिष्ठ, रोमक, पुलिश आनी सुर्य ह्या पांच पुर्विल्ल्या सिध्दांतांचो सारांश दिल्लो आसा. ह्या ग्रंथांत त्रैलोक्य - संस्थान नांवाचो तेरावो अध्याय आसा. तातूंत विश्र्वाची रचणूक आनी हेर कांय गजालींचो आस्पाव आसा. धर्तरेचो वांटकूळ अंतरिक्षांत अधांतरी फिरत आसा आनी ताका कित्याचोच आदार ना हें वराहमिहिराक खबर आशिल्लें. ह्या ग्रंथाच्या 'छेदकयन्त्राणि' नांवाच्या १४ व्या अध्यायांत वरीहमिहिरान कांय यंत्रांचें वर्णन केल्लें आसा आनी कांय रितींची म्हायतीय दिल्ली आसा.
वराहमिहिराचो बृहत्संहिता हो ग्रंथ छंदोबध्द आसून ताची भास सुंदर आनी काव्यात्मक आसा. हातुंतल्या पयल्या १३ अध्यायांत सूर्य - चंद्रादी ग्रहांच्यो गती आनी तांचीं फळां; अगस्ती, सप्तर्षी हांच्या उदयकाळाचीं फळां आनी गिराण हांची म्हायती दिल्ली आसा. हातुंतल्या चवदाव्या कूर्माध्यायांत भरतखंडाचे णव विभाग आनी
