खावपाक घालतात. परदेशांत दुकराच्या खाणाखातीर वरीचो उपेग करतात. ही वनस्पत वखदी आसा.
रासायनिक संघटन : वरीच्या दाण्यांनी जलांश ११.९०%, प्रथिना १२.५%, वसा १.१%, कार्बोहायड्रेटां ६८.९%, तंतू २.२% आनी क्षार ३.४% आसतात.
रोग आनी उपाय : ह्या पिकाक रोग वा किडीचो त्रास ना. केन्ना केन्नाय हाका काणी रोग जावंक शकता. गंधक बूं पेरल्यार या रोगाक आळो बसता.
- कों. वि. सं. मं.
वरूण : (1) एक म्हत्वाची वैदिक देवता. वरूणाच्या मूळ स्वरुपाविशीं वेगवेगळीं मतां विव्दानांनी मांडिल्लीं आसात. ‘वरूण’ हें उतर ‘वृ’ ह्या ‘धांपप’, ‘आस्पावन घेवप’ ह्या अर्थाच्या धातूपसून साधित जालां अशें मतींत धरून वरूणाक सामान्यपणान आकाशदेवता मानपांत आयलें. ग्रीक आकाशदेवता यूरेनॅास वा यूरानस हिचेकडेन ताचें नांव –स्वरूप-साद्दश्र्च कल्पिल्लें आसा. हाच्याभायर वरूणाच्या फकत कांय वैशिश्ट्यांचेर भर दिवन ताका रातदेवता, चंद्रदेवता, जलदेवता, वा सपूत देवता अशेंय मानतात.
ऋग्वोदांत वरूणाक 'ऋता' चो मूळ अध्यादेशक आनी पालक म्हळा. वरूणाची माया वरूणाचें वैश्र्विक आधिपत्य वरूणाचें इश्टदेवतेकडेन आशिल्लें लागिंचें साहचार्य आनी वरूण आनी इद्र हांच्यांतली सर्त जे उपपत्तीच्या आदारान हीं सगळीं खाशेलपणां एकमेकांकडेन संबंदीत अशीं दिसतात तीच ुपपत्ती लगींची दिसता. वैदिक आर्य आनी इराणी आर्य हांच्या पुर्वजांचें - दैवतशास्त्र सुरवेक सैमाधिश्ठीत आशिल्लें. पूण सैम खूब व्हड आसलो तरीय तो विस्कळीत, अनियंत्रीत ना. ताचे सगळे वेगवेगळे वेव्हार एका वैश्र्विक नेमाप्रमाण चलिल्ले आसतात. ह्या गजालीचीं तांकां प्रंकर्शान जाणीव जाली आनी हेच जाणिवेंतल्यान तांकां ऋताची (वैश्र्विक प्रशासनाची) संकल्पना स्फुरली. ऋत म्हणजेच विश्र्वाचो कायदो आनी ह्या कायद्याची अंमलबजानणी करपाचें काम वरूणाचें. ऋतप्रवर्तनाचें हें काम वरूण करपाक शकता कारण तो एक असुर, ('असु' म्हणजे सर्वव्यापक यातुशक्त) आसा. असुर वरूण पुर्विल्ल्या इराणी आर्यांच्या दैवतशास्त्रांत 'अहुर मइद' ह्या स्वरुपांत अवतरलो. मनशाक समजना ती वरूणाची विश्र्वसंघटनेची तांक म्हणजेच ताची माया, 'वरूण' हें उतर 'वृ' म्हणजे 'बांदप' ह्या धातूपसून येता. विश्र्वाच्या सगळ्या घटकांक वेवस्थीतपणान बांदून दवरून वरूण तांच्याकडल्यान योग्य आनी जाय ते वेव्हार करून घेता आनी आपल्या कायद्यांचो भंग केल्यार ख्यास्तूय दिता. असुर वरूणाक 'सम्राट' मानला तो हाकाच लागून.
वैदिक आर्य फुडें आपल्या संस्कृतीक इतिहासाच्या विकासक्रमांत आपल्या विजिगीषू प्रवृत्तीकडेन अनुरूप अशा 'वृत्रहा' इंद्र हे देवतेक सगळ्यांत व्हड मानपाक लागले. हाकालागून वरूण आनी इंद्र दोगांच्याय अनुयायांत एके तरेची सर्त निर्माण जावप सभावीक आशिल्लें. पूण ते सर्तीचे वायट परिणाम टाळपाखातीर वैदिक ऋषींनी चडकरून वसिष्ठांनी व्हड हुशारेन त्या देवतांचें कार्यक्षेत्र निश्र्चित केलें आनी इंद्रावरूणौ हे व्दंव्ददेवतेची संकल्पना मुखार हाडली.
वेदोत्तर काळांत जायत्या कारणांकलागून वरूणाचें वैश्र्विक आधिपत्य संपुंश्टांत आयलें आनी फकत दर्याचो अधिश्ठाता देव हें ताचें व्यक्तिमत्व प्रस्थापित जालें.
- कों. वि. सं. मं.
वरूण - (२): (नेपच्यून). सुर्यमाळेंतलो एक ग्रह. सूर्यकुळांतल्या ग्रहांत सुर्यापसून वाडट्या अंतराप्रमाण ताचें स्थान आठवें आसा. दुर्बिणीबगर निखट्या दोळ्यांक तो दिसना. कुबेर (प्लुटो) ग्रहाचो सोद १९३० त लागमेरेन वरूण हो सूर्यकुळांतलो सगळ्यांत भायलो ग्रह आशिल्लो. कुबेराचे कक्षेचो कांय भाग वरूणाचे कक्षेचे भितर येवन सुर्याक लागीं येत आशिल्ल्यान आजुनूय अशावेळार वरूण हो सूर्यकुळांतलो सगळ्यांत पयसुल्लो ग्र आसता. अशी अवस्था १९७९ पसून १९९९ चे सुरवेक मेरेन आसतली.
वरूण ग्रहाचो सोद हो खगोलीय घटकांच्या गतीसंबंदीच्या सिध्दांताच्या अचूकपणाची एर बरी देख आसा. १७९५ त ८ मे आनी १० मे दिसा हो ग्रह जे.जे. लालांद ह्या शास्त्रज्ञाक दिसलो. दोन दिसांच्या वेधांत ताच्या स्थानांत ताका फरकय जाणवल्लो. पूण ती वेधांतली चूक आसुयें अशें समजून ताका ताराच समजुपांत आयलें. हाचे जर आनीक कांय वेध घेतिल्ले जाल्यार पन्नास वर्सां पयलींच ह्या ग्रहाचो सोद लावपाचें श्रेय ताकाच मेळटलें आशिल्लें. ह्या ग्रहाच्या सोदाचें श्रेय अॅडम्स आनी लव्हेऱ्ये ह्या दोगांकय दिवन आयजवेरच्या नव्या ग्रहाक जलदेवतेचें नांव दिवपांत आयलें.
वरूणाविशीं आंकडेवार म्हायती
सुर्यापसून सरासरी अंतर ४४९.६६ कोटी किमी. धर्तरी - सूर्य अंतराचे (ज्योतिश शास्त्रीय एककाचे) पटींत ३० पट विषुववृत्तीय व्यास ४९,५०० किमी. ध्रुवीय व्यास सु. ४८, ५०० किमी ग्रहाची विवृत्तता ०.०२६६ कक्षीय परिभ्रमण १६४.७९ वर्सां
(६०,१८९ दीस)
सांवासिक काळ ३६७.५ दीस कक्षेचो क्रांतिवृत्ताकडेन कल १°४६' (१°.७७) कक्षेची विमध्यता ०,००८६ कक्षापातळेकडेन अक्षाचो कल २८°४८'
