विष्णुसहस्त्रनाम:वैश्णव सांप्रदायिकांचे पांच मुखेल आदारग्रंथ.हांकां पंचरत्न ह्या नांवान वळखतात.तातुंतलें विष्णुसहस्त्रनाम हें एक.एकशें सात श्र्लोकांचें हें स्तोत्र महाभारताच्या अनुशासन पर्वांत आस्पाविल्लें आसून,तातूंत विष्णुचीं एक सहस्त्र नांवां दिल्यांत.
खूब पुर्विल्ल्या काळासावन ह्या स्तोत्राचो पाठ करपाची प्रथा आशिल्ली.हाचे नित्य पाठ करप्याक धर्म,अर्थ,काम हे तीन पुरूषार्थ फाव जातात अशें आश्र्वासन महाभारतांत मेळटा.आद्द शंकराचार्यानय ह्या सहस्त्र नांवाचेर टीका बरयताना ताचे पाठ करचे,असो उपदेश केला.रामानुजाचार्य आनी कुरेशरपुत्र पराशर हाणेंय ताचेर भाश्य बरयलां.
गिरेस्त वेपारी आपल्या पेढयांचेर ह्या स्तोत्राचे पाठ नेमान करतात.ताका लागून वेपाराची वाड जाता अशी तांची समजूत आसा.
विसोबा खेचर:(इ.स.चो १३ वो शेंकडो).
एक मराठी संत कवी आनी संत नामदेवाचो गुरू.ताच्या चरित्राविशीं चड म्हायती मेळना.ताच्यो स्फुट कविता,समकालीन संतांनी आपल्या काव्यांत ताचे विशीम केल्ले उल्लेख आनी कांय दंतकथा हातुंतल्यान ताच्या चरित्राचो थोडोभोव बोध जाता.
विसोबा हो शुक्लयजुर्वेदीय माध्यंदिन शाखेचो ब्राह्मण आसून,ताचें उपनांव चाटी आशिल्लें.हो वेदशास्त्रसंपन्न धनीक आसलो.कांय जाणाच्या मतान हाचें घराणें मराठवाड्यांतल्या मुंगी पैठणचें तर कांय जाणांच्या मतान औंढ्या नागनाथचो हो आळंदीत हो सावकार आशिल्लो.
सुरवातीक ताणें पांडित्याच्या आनी संपन्नतेच्या नेटार ज्ञानेश्र्वराच्या भावणांचो छळ केलो.पूण मुखार एका वेळार ज्ञानेश्र्वरांच्या महात्म्याची प्रचिती येवन तो तांच्या भजनाक लागलो.अशें सांगतात , एक दीस निवृत्तिनाथाक मांडे खावपाची इत्सा जाल्ल्यान मुक्ताई आयदनां जमोवपाक लागली.तिका कोणेच आयदनां दिवचीं न्हय,अशे विसोबान सांगलें.तेन्ना ज्ञानदेवान आपलो जठराग्नी प्रज्वलीत करून आपले फाटीचेर मुक्ताईक मांडे भाजपाक सांगले आनी मुक्ताईन तशेंच केलें.हें सगळें विसोबान जनेलांतल्यान पळयलें आनी ज्ञानदेवाच्या सिध्दीची प्रचिती येवन तो ताका शरण गेलो.
विसोबाच्या नांवार १०/१२ अभंग उपलब्ध आसात.तातुंतल्या एका अभंगांत ताणें आपली गुरूपरंपरा आदिनाथ-मत्स्येंद्रनाथ,गोरक्षनाथ,गहिनीनाथ-ज्ञानदेव-सोपानदेव-विसोबा खेचर अशी दिल्या.नामदेवान विसोबाकडसून गुरूपदेश घेतला.
श्रावण शु.११ शके १२३१ ह्या दिसा विसोबान नागनाथ हांगा समाधी घेतली.
विहार:बौध्द भिक्षुंची रावपाची सुवात.बौध्द धर्म उदयाक येतालो त्या काळांत कांय भिक्षू मनशाच्या राबित्यापसून पयस ल्हानशी खोंपटी बांदून रावताले.अशा निवासस्थानाक सुत्तनिपातांत विहार म्हळा.बौध्द संघाचो विस्तार जाल्या उपरांत जायते भिक्षू वर्षावासाच्या काळांत एकठांय रावपाक लागले.तांच्या मठाकूय मागीर विहार हें नांव मेळ्ळें.
बौध्द संघांतल्या भिक्षुंच्या राबित्याक लागूनय ताका संघाराम अशें म्हण्टाले.अशा विहारांनी जायत्यो कुडी एके वळीन खणून,दर एके कुडींत भिक्षूखातीर एक फातराचो बांकय आसतालो.कालांतरान नालंदा विद्यापिठामतल्या प्राध्यापकांच्या वसतिघराकय विहार म्हणपाक लागले.
बुध्दाच्या काळांतय अशे विहार धस्तित्वांत आशिल्ले म्हणपाचें महावग्गावयल्यान कळटा.मगधाधिपती बिंबिसारान आपलो वेळुवन विहार बौध्द संघाक दान दिल्लो.
धर्मप्रचाराखातीर बौध्द भिक्षुंनी पर्यटन करचें अशी अपेक्षा आशिल्ली.पावसाचे तीन म्हयने मात तांणी एकाच जाग्यार,एकठांय रावचें अशें थारायलें.त्या काळांतच फकत ते विहारांत रावताले.त्या जिविताची संवंय जाल्ल्यान कालांतरान ते वर्सांतले बरेच म्हयने विहारांतूच रावपाक लागले.जायते बिक्षू तर थंयच रावन संघाचें कार्य करताले.ताकालागून विहारांचो खूब विस्तार जालो.तांच्या आकारांत आनी आंकड्यांतय भर पडली.भारतांत सांपडपी बौध्द लेण्यांनी चैत्यगृहां म्हळ्यार प्रार्थनेखातीर सभाघरां आसतात आनी विहारय आसतात.कांय जाग्यांचेर ऊंच दोंगरांचेर जायते मजलीन विहार खणिल्ले सांपडटात.
कालांतरान ह्या विहारांचें शिक्षणकेंद्रांत रुपांतर जाल्लें दिसता.फकत धर्माचरण आनी साधना करून जावचेंना म्हणपाचें जेन्ना साधूंक कळ्ळें तेन्ना ते गिन्यान आपल्या शिश्यांकय दिवपाक लागले.पयलीं तांणी बौध्द धर्माचो आनी तत्वगिन्यानाचो अभ्यास केलो.ताचे उपरांत वेदवेदांगां,दर्शनां,विद्यां आनी कला हांचें अध्ययन-अध्यापनय अशा विद्यापिठांत सुरू केलें.हजारांनी विद्यार्थी थंय विद्याभ्यासाखातीर येवपाक लागले.तांचेखातीर वाचनालयांय निर्माण केलीं.विहारांचें हें विद्यापिठीय रुपांतर ल्हव ल्हव पूण निश्र्चिपणान जायत रावलें.चीनी भोंवडेकारांनी अशा विद्यापिठांचीं वर्णनां बरोवन दवरिल्लीं आसात.
सुरवेक एक एक भिक्षूखातीर ल्हान निवासस्थानां आसतालीं.तीं लांकडाचीं आसून,फतराच्या वा विटांच्या चौथ-याचेर बांदिल्लीं आसतालीं.पूण जेन्ना भिक्षूंचो आंकडो वापलो तेन्ना विटांचे जायते विहार बांदपांत आयले.राजा आनी धनिकांनी बांदून दिल्ले विहार तर सगळ्या सोयींनी उपलब्ध आसताले.पाली साहित्यांत जायत्या कडांनी अशा विहारांचीं वर्णनां केल्लीं आसात.सामान्यपणान विहारांची
