प्रसंग कोरांतल्यात.पाख्याचेर मदीं नटराज शिवाची मूर्त आनी रंगीत चित्रां आसात.म्हणून त्या मंडपाक रंगमहाल म्हण्टात.अंतराळांत उजवे वटेन नंदीचेर बशिल्ली शिव-पार्वती स्कंद असो शिल्पपट आसा.तातुंत सकयल शिवगण दिसतात.दुसरे वटेन शिव-पार्वती घुलांनी खेळटात आनी पाख्याचेर अन्नपूर्णेची मूर्त आसून,तिचे दोनय वटांनी ब्रह्मा आनी विष्णु तसेंच चारय वटांनी गंधर्व आसात.गर्भगृहाच्या प्रवेशदाराचे उजवे वटेन यमुना आनी दावे वटेन गंगा दिसता.सभामंडपाचे उत्तरेकडले वण्टींत अंधकासुरवध महिषासुरमर्दिनी,जाळयेचीं जनेलां आनी कोनाड्यांत शिव आनी विष्णू हांच्यो मूर्ती आसात.दक्षिणेवटेनचे वण्टींत जटायुवध,वाली-सुग्रीव झूज आनी नरसींह-हिरण्यकशिपु झूज हे शिल्पपट आसात.गर्भगृहाचे भायले वण्टीचेर आनी विमानाचेर देवकोश्ठांत शिवमूर्ती आनी अर्दनारीश्र्वर मूर्तीय उल्लेखनीय आसात.मुखेल मंदिराच्या दोनय वटांनी,गर्भगरहाच्या रांकेत,चौथ-याचे कुसीक,दोन उपदेवळां आसात.एक देवूळ गर्भगृहाच्या फाटल्यान मदीं आसा आनी दोनय कोनशांनी मुखेल मंदिरांभशेनच शिखर आशिल्लीं दोन देवळां आसात.पूणन ह्या पांचय देवळांनी एकय देवता ना.
हें १६ वें लेणें,राष्ट्रकूट सम्राज्ञी माणिकावती हिणें निर्माण केलें म्हणुनूच तातुंतल्या शिवाक माणिकेश्र्वर हें नांव मेळ्ळें असें वेरूळच्या वाठारांत प्रचलित आशिल्ले एके लोककथेवयल्यान समजता.
विमानावयल्या निमाण्या तळाचेर चारय कोनशांनी चार बशिल्ले नंदी आसात.नंदीमंडप आनी ताच्या मुखावयलें गोपुर हांचेरय शिखरां,मूर्तिपट आनी गंधर्वमिथुनां आसात.मुखेल मंदिराचे फाटलेवटेनचे वण्टींत १९ खण आसून,तातुंतल्या पयल्या खणांत शिव-पार्वतीच्या लग्नाचो सुवाळो आसा.दुस-या खणांत अंधकासुरवध करपी शिव,तिस-यांत त्रिपुरांतक शिव,चवथ्यांत शिवपार्वतीची आलिंगनमुर्त,उपरांत अनुक्रमान चतुर्भुज शिव,लिंगोद्भवमूर्त,गंगाधर शिव,हरिहर,विष्णु,शिव,ब्रह्मा,त्रिनेत्र शिव,भिक्षाटन मूर्ती,नटराज शिव उपरांत शिव आनी शिव-पार्वती अशो मूर्ती दिसतात.तेउपरांत दक्षिणेकडले वण्टींत १२ खण आसून,पयल्या खणांत अर्धनारीश्र्वर,दुस-यांत चतुर्भुज शिव,तिस-यांत गोकर्ण महाबळेश्र्वर हांगा जमनीवयलें शिवलिंग उखलपाचो यत्न करपी रावण,उपरांत हिरण्यकशिपुनृसिंह,शेषशायी विक्ष्णु,गोवर्धनधारी कृष्ण,त्रिविक्रम,गरूउाचेर बशिल्लो विष्णु,पृथ्वीचो उध्दार करपी वराहरुपी विष्णु,कालियामर्दन,शंखचक्रगदाधारी चतुर्भुज विष्णू आनी निमाण्या खणांत अन्नपूर्णेची सोबीत मूर्त आसा.
उत्तरेकडले वण्टींत नंदीदेवतांच्या देवळा लागी एका दालनांत गजलक्ष्मीचो शिल्पपट आसून,थंयच वयर वचपाखातीर एक सोपान आसा.पयलीं एक मंडप लागता,तातूंत सत्तावीस खांबे आनी कांय अर्दस्तंभ आसात.मंडपाचे उदेंतेवटेन अंतराळ आनी गर्भगृह आसून,गर्भगृहाच्या प्रवेशदाराचेर गंगा आनी यमुना हांच्यो मूर्ती आसात.गर्भगृहांत भग्न योनिपट आसा.फाटले वण्टींत त्रिमुख शिवाचें शिल्प दिसता.मंडपाच्या मुखार नंदी आसून,ताच्या दोनूय वटांनी दोन द्वारपाल आसात.मंडपाचे उत्तरेवटेनचे वण्टींत अर्दस्तंभांक लागून,जाल्ल्या खणांत,गणपती,नूसिंहहिरण्यकशिपू,मदल्या खणांत हंस,वृषभ,गरूड ह्या वाहनांचेर बशिल्लो ब्रह्मा,शिव आनी विष्णु,उपरांतच्या खणांत पंचाग्निसाधन करपी उमा आनी निमाण्या खणांत पृथ्वीचो उध्दार करपी वराह हीं शिल्पां आसात.फाटले वण्टिंत,सूर्यनारायणाची मूर्त कोरांतिल्ली आसा.प्रदक्षिणापथाच्या एका तोंकाक शिव-पार्वती सारीपाट खेळटात आनी दुस-या तोंकाक शिव-पार्वती आनी सकयल रावण असें शिल्प आसा.दक्षिणेकडल्या खणांत प्रत्यालीद अवस्थेंत तांडवनृत्य करपी शिवाचें शिल्प आसा.तेउपरांत कुशीच्या दर एका खांब्याचेर सोबीत शिल्प कोरांतिल्लें आसा.तातूंत गंगाधर शिव,अर्धनारीश्र्वर आनी महिषासुरमर्दिनी हीं शिल्पा आसात.ह्या मंडपाच्या पाख्याचेर मदीं कमळांत नटराज शिवाची सुंदर मूर्ती कोरांतल्या.खांबे आनी स्तंभशीर्षांत शालभंजिका आसात.
प्रकाराचे दक्षिणेवटेनचे वण्टींतूय दुसरे माळयेचेर एक लेणें आसून,तातूंत सप्तमातृकांचें देवूळ आसा.ह्यो सप्तमातृकांच्यो मूर्ती वाहनांसकट कोरांतल्यात.तांचे कुशीक वीरभद्र आनी गणपती आसात.उदेंतेकडले वण्टींत चवरां धरील्ले सेविकांसयत सोबीत बायलेचें शिल्प आसा.अस्तंतेकडले वण्टींत विक्राळ काळाची मूर्त आनी दुर्गेच्यो दोन प्रतिमा आसात.ह्या देवळांत दोन यज्ञकुंडां कोरांतिल्ली आसात.तेखातीर हाका यज्ञशाळा म्हण्टात.कैलास लेण्याचे उत्तरेक एक ल्हान उदकाचो प्रवाह आसून,ताच्या म्ह-यांत दोन लेणीं आसात.तातूंत दर्शनी स्तंभ,ल्हान मंडप,द्वारपाल,गंगा-यमुना आनी गर्भगृह आसून,एका लेण्यांतल्या गर्भगृहांत त्रिमुख महेशाची मूर्त फाटले वण्टीचेर कोरांतल्या.ह्या लेण्याचे सकयल एक ल्हानशें लेणे आसून,तातूंत सप्तमातृकांचो शिल्पपट आसा.तातूंत मातृकांच्यो उब्यो मूर्ती आसात.हें सकयलें लेणें इ.स.७ व्या वा ८ व्या शेंकड्यांतलें आसुंयें.दोंगराच्या माथ्याचेर आनीकय कांय लेणी आसात.
लेणें क्रमांक १७-हें कैलास लेण्याचे उत्तरेक आसा.अग्रमंडपाच्या दोनूय वटांक शिल्पपट आसात.उजवे वटेनच्या शिल्पपटांत कमलाधिष्ठीत ब्रह्मा आनी मुखार विष्णुची मूर्त आसा.सभामंडपांत बारा खांबे आसात.ह्या मोडव्या शिल्पां आशिल्ल्या खांब्यांचेर गंधर्व,शालभंजिका,वाद्यवादक अशो सोबीत मूर्ती आसात.गर्भगृहा लागसारच्या सकयल्या भागांत कोनाड्यांत देवतांच्यो मूर्ती आसून,दर एका देवकोष्ठांत कमलधारी देवता दिसतात.गर्भगृहांत ऊंच योनिपटांत शिवलिंग आसा.प्रवेशदारांत भव्य द्वारपाल आसात.ह्या लेण्यामत पयल्या कणांत कुशीचे वण्टींत एकमेका सामकार गणेश
