ग्रंथ बरयल्ले आसात. धर्मपालः (इ.स. ६ वें शतमान). हो नालंदा बौध्द बिहारचो अध्यक्ष. ताणें योगाचार आनी शुन्यवाद ह्या दोनय ग्रंथांचेर टीका बरयल्ली.
असंगान ह्या पंथाक योगाचार हें नांव दिलें जाल्यार वसुबंधून ताका विज्ञानवाद अशी संज्ञा दिल्ली. तिबेट आनी चीन ह्या देशांनी ह्या वादाचे जायते फांटे निर्माण जाल्यात.
ह्या मतांत बोधिप्राप्तीखातीर यौगिक आचार हें सगळ्यांत प्रभावी साधन मानिल्लें आसा. ताका लागून ह्या मताक योगाचार हें नांव पडलें. मैत्रेयनाथ हो एक व्हड योगी आशिल्लो आनी ताणें विज्ञानाच्या साक्षात्काराखातीर यौगिक प्रकियेचें अनुसरण केल्लें. बोधसत्वदशेंतली दश भूमी पार करतकच बोधी मेळूंक शकता. हाकाच विज्ञानवाद अशेंय म्हणटात. कारण हातूंत विज्ञाप्तिमात हेंच निमाणें सत्य मानिल्लें आसा. म्हणजेच विचार हेंच सत्य अशें हातूंत मानप जालां. अशे तरेन योगाचार ही ह्या दर्शनाची वेव्हारीक कूस आनी विज्ञानवाद ही ताची वैचारीक कूस.
लंकावतारसूत्र हो ह्या मताचो मुखेल ग्रंथ. ह्या ग्रंथाप्रमाण विज्ञान वा चित्त हांचे भायर हेर खंयचेच भायले वस्तूक म्हत्व ना. ह्यो भायल्यो वस्तू सपन, मृगजळ वा आकाशफूल हांचेवरी असत आसात आनी चित्त वा विज्ञान तितलेंच सत. ह्या चित्तापासून सगळ्या जगताचें प्रवर्तन आशिल्ले आनी चिच्ताच्या निरोधाक लागून जगताचोय निरोध जाता. विचारांत ग्राह्य आनी ग्राहक अशी दोट्टी भावना प्रस्थपित जाली म्हण्टकच तिका परिकल्विन ही संज्ञा मेळटा. विचार म्हणजेच चित्त. ताची उत्पत्ती खंयच्याय भायल्या पदार्थापासून जायना. सूख आनी दूख हीं लेगींत चित्तापसुनूच निर्माण जातात. चित्त परतंत्र आसा. एक चित्ताची उत्पत्ती दुसऱ्या चित्तांतल्यान जाता. बौध्द दार्शनीक अशा चित्ताक खिणयाळें मानतात. ते एका चित्तांतल्यान दुसऱ्या चित्ताची उत्पत्ती मानतात आनी ह्या दोन चित्तांमदल्या काळाक तांणी निष्यंदकाळ अशें नांव दिलां. उतरांच्यो दोन माळो आसतात. एके माळेंत ज्ञेय, ग्राह्य आनी अभिधेय जाल्यार दुसरें माळेंत गिन्यान, ग्राहक आनी अभिधान आसता. चित्त जाणून घेवपाचें आसल्यार ह्या दोनूय माळांक वेगळें करपाची गरज लागता. दोगांयभितरल्यान मुक्त जाल्लें चित्त मागीर उतरांची शीम हुपंता. हे अवस्थेचें वर्णन करप कठीण आशिल्ल्यान बौध्द परिभाशेन तिका अनभिलाप्य अशें म्हळां. मनशाची क्लेश आनी ज्ञेय हीं आवरणां पयस जालीं म्हणजे तो चित्तमात्रांत निर्वाणपद मेळयता.
विज्ञानाचे जायते भेद आसात. तातूंत आलयविज्ञान आनी प्रवृत्तीविज्ञान हे दोन मुखेल आसात. आलयविज्ञानाक चित्त अशेंय म्हण्टात. ह्या चित्तांत जिवाच्या कायीक, वाचीक आनी मानसीक अशा विज्ञानांचीं वासनारूप बिजां एकठांय रावतात आनी योग्य वेळार संवसारांत प्रकट जातात. फुडें चित्तांतूच परत ताचो लय जाता.
ह्या मतांत सगळ्यो वस्तू खिणयाळ्यो मानिल्ल्यान आलय विज्ञानय खिणयाळेंच आसा. दर खिणाक तातूंत परिवर्तन जायत आसता. आलयविज्ञानांत शुभाशूभ वासनांवागडाच चक्षुर्विज्ञान (पळोवप), श्रोत्रविज्ञान (आयकप), धारणविज्ञान (घेवप), रसनाविज्ञान, कायविज्ञान, मनोविज्ञान आनी किष्लटमनोविज्ञान हीं सात विज्ञानां आसात. तांकां प्रवृत्ती विज्ञान अशीय संज्ञा आसा. आलयविज्ञानासावन तांची उत्पत्ती जाता आनी आलयविज्ञानांतच ते लीन जातात.
क्लेशावरण आनी ज्ञेयावरण ही दोन आवरणां पयस जालीं म्हण्टकच मोक्षाप्राप्ती जाता अशें विज्ञानयोगी मानतात. क्लेश हो मुक्तीक बाधक आसा देखून क्लेशावरणाची निवृत्ती जाली म्हण्टकच मोक्षलाभ जाता. पूण तितल्यान सर्वज्ञतात प्राप्त जायना. ज्ञेयावरणाची निवृत्ती जातकच सर्वज्ञनात प्राप्त जाता. जेन्ना साधक पुद्गल नैरात्म्यात प्रतिश्ठीत जाता तेन्ना क्लेशांचो नाश जावन मुक्तावस्था प्राप्त जाता. पूण साधक जेन्ना धर्मनैरात्म्यज्ञानांत प्रतिश्ठीत जाता, तेन्ना ज्ञेयाच्या अभावाक लागून चित्ताक सर्वज्ञताय प्राप्त जाता. विज्ञानवादी दार्शनीक हाकाच परमपदाची प्राप्ती अशें म्हण्टात.
योगासनां: योगासनां हें उत्तर योग + आसना = योगसनां अशा समीकरणान तयार जालां. ‘योग’ हें उतर मूळ संस्कृत धातू ‘युज्’ म्हणजे जोडप हाचेपसून तयार जालां. तातूंत जायते संकेत आसात. जीवात्मो आनी परमात्मो हांचो योग, हो योग सादपाखातीर चंचल आशिल्ल्या मनाचेर खास नियंत्रण दवरचें पडटा. ताका योग म्हण्टात. ‘चितवृत्तींचो निरोध’ अशी योगाची व्याख्या करतात. चित्तवृत्तींतच्या पुराय निग्रहान सविकल्पक आनी निर्विकल्पक समाधी सादपाक येता. समाधी म्हणजेच योग. हें योग्याचें जिविताचें ध्येय आसता.
योगसाधनेखातीर शरिराची खास तरेची स्थिती दवरप आनी तातूंत सूख दिसप म्हणजेच खास आसन. देखुनूच ‘स्थिरसुखं आसनम्’ (थीर आनी सुखात्मक शरिरस्थिती म्हणजे आसन) अशी आसनाची व्याख्या योगसुत्रांत केल्ली आसा.
योगशास्त्राप्रमाण शरीर शुध्द करपाचे प्रक्रियेखातीर शरीर ज्या वेगवेगळ्या स्थितींनी दवरतात तांकां योगासनां म्हण्टांत.
योगांची आठ आंगां सांगिल्लीं आसत. तीं म्हणजे यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान आनी समाधी. हाका अष्टांगयोग म्हणजे आठ आंगां आशिल्लो योग अशें म्हण्टात. शरिरांतलीं वेगवेगळीं इद्रियां आनी संस्था - देखीक श्र्वसन, रक्ताभिसरण, पचन, उत्सर्जन आदी, तशेंच स्नायूसमूह, ज्ञानतंतू, मन हांचेसारके घटक ह्या सगळ्यांची कार्यक्षमताय आनी परस्पर सहनियमन हांचो विकास जावंचो पडटा आनी तो योगासनांच्या
