मारतलो आशिल्लो. देखून देवांकूय तांचें लग्न जाल्लेंच जाय आशिल्लें.शिवाचें लक्ष पार्वतीकडेन ओडपाखातीर तांणी मदनाक नेमलो. मदनान शिवाचें शरसंधांन केलें. तेन्ना शिवाचें मन वळ्ळें आनी हें कित्याखातीर जालें ताचो सोद घेतना ताका मदन दिसलो. शिवाक ताची तिडक आयली. ताच्या दोळ्यांतल्यान उज्याचे लोळ भायर सरले. त्या लोळांत मदनाचें लासून भस्म जालें . मागीर ताका तप करपी पार्वती दिसली. तिचो निर्धार पळोवन तो तिचेकडेन लग्न जालो. पार्वतीन मागीर शिवाक मदनाक जिवो करपाक सांगलें. शिवान ताका सूक्ष्म रुपान, अनंग-रुपान जिवीत केलो.
अंधकासुरवधः हे कथेंत शिवाचें उग्र रूप दिसता. अंधक देवांक खूब त्रास दितालो आनी ताणें एक फावट पार्वतीचें अपहरण करपाचोय अतिप्रसंग केल्लो. जेन्ना शिवाचें आनी ताचें झूज जालें तेन्ना अंधकाच्या आंगातल्यान गळपी दर एका रगताच्या थेंब्यांतल्यान अंधक निर्माण जावपाक लागले.तेन्ना शिवान माहेश्र्वरी देवी आनी तिचेवांगडा मातृका निर्माण केल्यो. ह्या देवतांनी अंधकाचे रगताथेंबे वयल्या वयर चाटपाक सुरवात केली. मागीर शिवान अंधकाक मारलो.
इ.स. च्या पांचव्या शेंकड्यापसून तेराव्या शेंकड्यामेरेन देशांत जायत्यो शिवप्रतिमा आनी लिंगप्रतिमा घडयल्यो. ह्याच कालखंडांत शैवमताचो खूब प्रसार जालो. जायते शैव संप्रदाय एकवटीत जाले. शिवोपासना सामान्य लोकांमेरन पावली. शैव क्षेत्रांचोय विकास जालो आनी हें सगळें कार्य शैव पुराणकारांनी केलें.
ह्या कालखंडांत पुराणोक्त पद्दतीन शिवमूर्ती घडपाक लागल्यो. शिवाचीं जायतीं पुराणप्रणीत उपास्य रुपां आशिल्लीं. तांच्या मुखेल रुपांतल्यान जायतीं गौण रुपांय निर्माण जालीं. कलाकारांनी तांच्योय मूर्ती तयार केल्यो. तातूंतल्यो कांय नामनंच्यो मूर्ती अशो आसात-
नटराजमूर्तीः ह्या रुपांत शिवान नाच-नाट्यकला प्रवर्तित केली अशी धारणा आसा.तो आपूण एक पारंगत नाचपी आशिल्लो आनी ताच्या नाचान विश्र्वव्यापाराक चालना मेळटा. ह्या भुमिकेंतलो शिव चार भुजांचो आसता. ताणें दावो पांय उखलून उजवेवटेन घरिल्लो आसता.
ताच्यो जटो रत्नालंकृत आसतात. केशबंधांत कपाल, सोरोप, चंद्रीम आनी पत्रमाला आसतात. ताच्या भोंवतणी प्रभावलय आसता.
अर्द्यनारीश्र्वरमूर्तीः हे मूर्तीचो दावो भाग दादल्याचो आसता. ताचे तकलेर जटाजूट, गळ्यांत वासुकी सोरोप, हातांत समंडलू वा नरकपाल आनी दुसऱ्या हातांत त्रिशूल आसता.आंगाचेर कातडें पांगरिल्लें आसता. उजवें आंग बायलेचें आसता. तिचे तकलेर मुकूट,गळो आनी भुजां हातूंत अलंकार आनी कमराक अधोवस्त्र आसता. हे मूर्तीचो देशांत बरोच प्रसार जाल्लो.
दक्षिणामूर्तीः शिवाचें हें सामान्य मनशाचें रूप आसा. ह्या रुपांत शिव उबो वा बशिल्लो आसता. तो चार भुजांचो आसता. अशे मूर्तीच्या भोंवतणी जायते फावटी जनावरां, सोरोप आनी यतिमुनी आसतात. केन्ना केन्नाय पर्वतूय लागीं आसतात.
कल्याणसुंदरमूर्तीः ह्या मूर्तिकरणांत शिव-पार्वतीच्या लग्नाचो सुवाळो दाखयल्लो आसता.मध्ययुगीन कलेचो हो एक सोबीत नमुनो आसा. हांचे भायर भिक्षाटन, सोमस्कंद, त्रिमूर्ती, महेश, सदाशिव, लिंगोद्भव अशो आनीकूय कांय शिवमूर्ती सांपडटात. ह्यो मूर्ती कशो आनी कितल्यो करच्यो हाचे नेमूय पुराणांत आनी शिल्पशास्त्रावयल्या ग्रंथांत दिल्ले आसात.
दर एका म्हत्वाचे देवतेक एक परिवार आसता. ह्या परिवारांतल्यो व्यक्ती गौण अशो देवताच आसतात. ताचें गुणकर्म सामान्यपणान मुखेल देवतेच्याच गुणकर्मांसारकें आसता. शिवाकूय एक व्हड परिवार आसा. तातूंत पार्वती, गणपती, स्कंद, नंदी, चंडीश, वीरभद्र, भैरव, बाणासुर, रावण, भृंगी, रिटी सारकिल्ल्यो आनीकूय कांय व्यक्ती येतात.
विदेशांतलें शैवमतः इ.स. च्या 13 व्या शेंकड्याच्या शेवटाक भारतांत एक धर्मीक संप्रदाय ह्या स्वरुपांत शैवमताचो पुराय विकास जाल्लो. पूण हें शैवमत भारतापुरतेंच मर्यादीत उरलें ना. भारताभायरूय ताचो प्रसार जालो.
सम्राट अशोकाच्या काळांत नेपाळ, तिबेट, ब्रम्हदेश आनी सिंहलद्वीप ह्या देशांत बौध्द धर्मान आपलीं पाळांमुळां घट्ट केल्लीं. पूण नेपाळांत जेन्ना बौध्द धर्म ना जालो तेन्ना थंय शैव आनी वैश्णव संप्रदायांनी आपली जागा घट केली. नेपाळांत आयजूय शैव मत प्रचलित आसून थंयचें पशुपतीचें स्थान ही ताची गवाय आसा. तिबेटांतूय कांय शिवाचीं देवळां आसात. हिंद-चीनांतल्या शैव मताचो उल्लेख पयल्यान पयलीं चंपांतल्या इ. स. 400 च्या चोहदिन शिलालेखांत सांपडटा. थंयचो राजा शिवोपासक आशिल्लो. पांचव्या शेंकड्यांतलो शंभुवर्मा राजाचो माइसोन शिलालेख शिवविशयकच आसा. सव्या शेंकड्याच्या उत्तरार्धांत चंपाच्या प्रकाशधर्मा ह्या राजान एक देवळांत शिवलिंगाची स्थापना केल्ली.
जावांत ब्राम्हणीधर्माचो प्रचार पुर्विल्ल्या काळापसून आशिल्लो. सातव्या शेंकड्यांत थंय जायतीं शिवाचीं देवळां द.भारतीय पद्दतीचेर निर्माण जाल्लीं. बाली द्विपांतय शैव मत प्रभावी आशिल्लें. थंय शिवाचीं जायतीं मुखलिंगां पळोवपाक मेळटात. हीं लिंगां तेराव्या वा चौदाव्या शेंकड्यांतलीं आसात. सुमात्रांतलें शैव मत जावांतल्याप्रमाणूच आशिल्लें. मलायांतूय शिव, गणेश आनी देवी हांच्यो मूर्ती सांपडटात. ताचेवयल्यान थंयूय परिवारावांगडा शिवोपासना प्रचलित आशिल्ली असो अदमास काडूं येता.
-कों.वि.सं.मं.
