उपरांत ताची भलायकी परतून इबाडली आनी तातूंतच ताका मरण आयलें.
-कों.वि.सं.मं.
शिशुनाग राजवंश: मगधाचेर राज्य करपी एक वंश. पुराणांतह्या वंशांतल्या धा राजांचीं नांवां दिल्यांत तीं अशीं आसात-शिशुनाग, काकवर्ण, क्षेत्रधर्मा, क्षत्रौजा, बिंबिसार, अजातशत्रू, दर्शक, उदायी, नंदिवर्धन आनी महानंदी. ह्या राजांनी इ.स. पयलीं 642 वर्सासावन इ.स. पयलीं 372 मेरेन मगधाचेर राज्य केलें. काशीचो राजा शिशुनाग हाणें प्रद्योतवंशीराजाक हारोवन मगधाचें राज्य जिखलें आनी तो राजगृह हे राजधानींतल्यान मगधाचेर राज्य करूंक लागलो अशी पौराणीक कथा आसा.
पूण ही पौराणीक म्हायती सगळ्या अभ्यासकांक मान्य ना. तांच्या मतान ‘महावंश‘ ह्या ग्रंथांतली, शिशुनाग वंशाची म्हायती सारकी आसा. ह्या ग्रंथांत शिशुनाग वंशांतल्या राजांचीं नांवां दिल्यांत तीं अशीं आसात-बिंबिसार, अजातशत्रू, उदयभद्र, अनुरुध्द, मुंड, नागदासक, सुसुनाग, कालाशोक आनी ताचे धा पूत.
बिंबिसारः हो हर्यंक कुळांत जल्मल्लो. गिरिव्रज म्हळ्यार राजगृह ही ताची राजधानी आशिल्ली. बिंबिसाराच्या विशाल साम्राज्याचे शासनवेवस्थेची म्हायती बौध्द साहित्यांत मेळटा. वेगवेगळ्या गांवांचो कारभार ग्रामक म्हळ्यार गांवाचो मुखेल चलयतालो पूण बिंबिसारान सगळ्या साम्राज्याचेर आपली सत्ता दवरिल्ली.
बिंबिसारान अंग देशाचेर स्वारी करून तो जिखलो आनी ताची राजधानी चंपा हांगा आपलो पूत कुणिक हाका राज्यपाल म्हूम नेमलो.
बिंबिसारान मगध साम्राज्याचो विस्तार केलो आनी लागसागच्या तशेंच पयसुल्ल्या राजांकडेनय बरेपण दवरलें. कोसलचो राजा प्रसेनजित हाची भयण बिंबिसाराची पट्टराणी आशिल्ली. ताची दुसरी राणी चेल्लना ही लिच्छवीचो राजा चेटक हाची धूव. मद्रदेशाची राजकन्याय ताची राणी आशिल्ली. अवंतीच्या प्रद्योत राजवंशाकडेय बिंबिसाराचें बरेपण आशिल्लें.
बिंबिसारान स्वता गौतम बुध्दाकडल्यान दीक्षा घेतिल्ली अशें बौध्द साहित्यांत मेळटा. तेन्ना ताणें राजगृह हांगा बुध्द आनी ताचे शिश्य हांकां स्वता जेवण वाडलें आनी वेळुवन नांवाचें उपवन ताणें बौध्द संघाक दिलें. ताची राणी मद्र, राजकन्या- खेमा हीं बौध्द तत्त्वगिन्यानांत हुशार आशिल्लीं.बिंबिसारान आपलो राजवैद्य जीवन हाका बुध्दाचे सेवेखातीर धाडिल्लो.
जैनांच्या मतान बिंबिसार हो महावीराचो अनुयायी आशिल्लो. ताची राणी चेल्लना हीय जैन पंथाची पुरस्कर्ती आशिल्ली.
बौध्द परंपरेप्रमाण बिंबिसाराचो पूत अजातशत्रू हाणें बापायचो वध केलो. बुध्दाचो बापोलभाव देवदत्त हो दुश्ट आशिल्लो. ताणेंच अजातशत्रूक, बापायक मारपाक प्रवृत्त केलो. पूण जैन परंपरेची म्हायती मात वेगळी आसा. बिंबिसारान कुणिक(अजातशत्रू) हाकाच युवराज मानिल्लो. तरीय ताणें बिंबिसाराक बंदखणींत उडोवन राज्यपद घेतलें. उपरांत बिंबिसारान वीख घेवन आत्महत्या केली.
अजातशत्रूः हो एक पराक्रमी राजा आशिल्लो. ताणें आपल्या साम्राज्याचो खूब विस्तार केलो. राज्याचेर येनाफुडें ताका कोसलचो राजा प्रसेनजित हाचे वांगडा झूज करचें पडलें. पूण ताचेकडल्यान अजातशत्रूक हार घेवंची पडली. तेन्ना अजातशत्रू प्रसेनजिताक शरण गेलो. ते खातीर प्रसेनजितान अजातशत्रूक ताचें राज्यपद परतें दिलें आनी वांगडा आपली धूव वजिराय दिली.
जैन ग्रंथावयल्यान अजातशत्रून उदेंत भारतांतल्या 36 गणराज्यांच्या प्रबल संघाचो पराभव केलो. लिच्छवी हें घटक राज्य खूब प्रबल आशिल्लें. तें घेवपाखातीर अजातशत्रून खूब कपट कारस्थानां केलीं. आपल्या सेनादलांतय खूब वाड केली. ह्या झुजाखातीर ताणें पाटीलपुत्र हें नवें नगर गंगेचे देगेर वसयलें. ताच्या शस्त्रभांडारांत महाशिलाकंटक आनी रथमुसल हीं दोन संहारक शस्त्रां आशिल्लीं. हें झूज 16 वर्सां चालू आशिल्लें. निमाणेकडे अजातशत्रूक जैत मेळ्ळें आनी ताका वैशाली नगरी मेळ्ळी.
जैन ग्रंथांत अजातशत्रूक जैन पंथाचो अनुयायी म्हळां. तो खुबदां महावीराक मेळपाक वतालो.
बौध्द ग्रंथाच्या आदारान, अजातशत्रू बुध्दाचो भक्त जाल्लो. पयलीं तो बुध्दचो दुस्मान आशिल्लो पूण बिंबिसाराक मारतकच ताका पश्र्चात्ताप जालो आनी तो बुध्दाक शरण गेलो. बुध्दाच्या निर्वाणा उपरांत अजातशत्रून ताच्या अवशेशांखातीर राजधानी भोंवतणी खूब धातुचैत्यघरां बांदलीं. पयली बौध्द संगीती ताच्याच वेळार राजगृह हांगा भरली. परिशदेखातीर राजान भव्य अशें सभाघर बांदलें आनी थंय आयिल्ल्या 500 भिक्षूंची वेवस्था केली.
अजातशत्रू उपरांत ताचो पूत उदयभद्र (उदायी) राजा जालो. जैन परंपरेप्रमाण तो म्हान पितृभक्त आशिल्लो. तो चंपा हांगा राज्यपाल आशिल्लो. मगधांतल्या लोकांनी ताका सिंहासनाचेर बसपा खातीर आपयतकच तो पाटलिपुत्र हांगा आयलो आनी सिंहासनाचेर बसलो. थंय ताणें कुसुमपूर नांवाचें नवें नगर वसयलें आनी नगराच्या मदीं एक जैन चैत्यघर बांदलें.
उदयभद्र हो निश्ठावान जैन नेमान उपाक-तापास करतालो. पूण रोकडोच ताचोय वध जालो. ताच्या उपरांत अनुरूध्द आनी अनुरुध्दा फाटल्यान मुंड हो राजा जालो.
तांचे उपरांत राजा नागदासक हो पुराणांतलो दर्शक आसुंये. ते उपरांत ताचो मंत्री शिशुनाग हाका प्रजेन मगधाचो राजा केलो. शिशुनागान अवंतीच्या प्रद्योताक हारोवन तें राज्य मगध साम्राज्यांत
