बापायकडल्यान अनुग्रह घेतलो. ताच्या बापायन मरचेआदीं समाधी घेतल्या उपरांत रंगनाथ चड करून निगडीकूच राजयोगी म्हणून रावूंक लागलो. ताचे वांगडा शिश्यसमुदाय आसतालो.
रंगनाथान गजेंद्रमोक्ष, रामजन्म, गुरूगीता, सुदामचरित्र, शुक-रंभासंवाद, पंचीकरण, भानुदासचरित्र, गरूडसत्यभामा गर्वहरण, बध्दमोक्षविवरण अशीं ल्हान व्हडलीं स्फूट प्रकरणां बरयल्यांत.
रंगनाथाची रचना प्रासादिक आसून ताच्या काव्यांवरवीं तो केन्ना साधनाक साध्य मानून आत्मकला विसरपी साधकाक उपदेश करता, जाल्यार केन्ना खरें गिन्यान, धन आनी सौख्य हांचें स्वरुप सांगता.
रंगभूमीः रंगभूमी म्हळ्यार अभिनय-आविश्काराची सुवात वा भूंय. अभिनय आविश्कार जंयसून दिश्टी पडटा ती सुवात, अशा आशयाच्या मूळ ग्रीक ‘theaomai’ उतरावयल्यान इंग्लिशींत थिएटर ही रंगभूमीक समानर्थी अशी संज्ञा आसा. अभिनय आविश्काराची आवश्यक आनी पूरक गरज म्हणून अभिनय आविश्कार करपी कलाकार रंगाचो वापर करीत आयल्यात. ह्या आविश्काराचे प्राथमिक अवस्थेंत रंगाविश्काराक मुखेल सुवात मेळिल्ल्यान रंगभूमी ही संज्ञा निर्माण जाली आसूं येता. सद्या रंगभूमी हे संज्ञेंत रंगाविश्कारा वांगडाच अभिनय आविश्कार, कला आविश्कार, संहिता, दिग्दर्शन, रंगभूशा, वेशभूशा, रंगमाची तंत्रज्ञ, नेपथ्थ, उजवाड येवजण, प्रेक्षक, समीक्षक, नाच, संगीत, ह्या सगळ्या घटकांचो सामुदायिकपणान आस्पाव जाता. तशेंच थिएटर हे संज्ञेफाटली दिश्टी पडपाची वा पळोवपाची संकल्पनेपुरती रंगभूमिची मर्यादा उरना तर दोळ्यांनी पळोवप आनी कानांनी आयकप अशा दोनूय क्रियांकडे ताचो संबंद येता.
दशावतारी नाटकां, भवाई, ललित, तमाशा हे लौकिक रंगाविश्कार तेचभाशेन भोवरुपी आनी खेळे हांचो रंगभूमीकडे लागींचो संबंद आसा. ह्या जानपद रंगाविश्कारांक लिखीत नाटयसंहिता नासता. तांचो आविश्कार उत्स्फूर्त आसून तो स्थळ-काळाप्रमाण बदलता. पूण नटाक आंगिक, वाचिक आनी आहार्य असो तीन तरांचो अभिनय करचो पडटा. कथाप्रसंग वा घडणूक दाखोवपाखातीर ती सुवात वा पाश्रर्वभूंय दाखोवची पडटा. हातुंतल्यानूच नेपथ्याची निश्पत्ती जाता.
भौशिक सुवातींनी उक्ते रंगमाचयेर रंगाविश्कार जाताले. देवदेवतांचे उत्सव, शेताचीं कामां तेचभाशेन कुटुंबिक कार्यांखातीर एकठांय येवपी सगळे लोक त्या रंगाविश्काराचे प्रेक्षक आसताले. देवासुरसंग्राम, पौराणिक वीरकथा, लोककथा, इतिहासांतल्यो अजापीत घडणुको आनी यातुविद्या हे त्या काळांतल्या रंगाविश्काराचे विश्य आसताले. उपरांत आधिदैवीक आनी यातुविद्याप्रधान विश्य उणे जावन रंगाविश्काराक चडांत चड लौकिक स्वरूप मेळपाक लागलें. रंगाविश्कार करपी वृत्यर्थी कलावंतांचो वर्ग तयार जावंक लागलो. नाटयविशयाचे मांडणेंत धर्मीक नदरेपरस तात्विक विचारसरणी चड प्रमाणांत दिसूंक लागली. पाश्रर्वभूमीविशींच्यो अपेक्षा वाडल्यो, नेपथ्याची गरज दिसूंक लागली. पूण तेन्नालेगीत उक्ते सुवातेचेरूच नाटयप्रयोग जाताले. रंगमाची धांपिल्लीं पूण सभाघर उक्तें. अशे परिस्थितींत रंगाविश्कारान उक्त्या मैदानांतल्यान रंगमंदिरांत प्रवेश केलो ही एक व्हड आनी म्हत्वाची क्रांती जावन आसा. उपरांत नाटकाचे संहितेक साहित्याची जोड मेळ्ळी आनी नटान नेपथ्य सारकिल्या उपचारांसयत अभिव्यक्ती करपाची प्रथा सुरू जाली. ग्रीस, इटली आनी भारत ह्या देशांनी ही अभिजात रंगभूमी दोन ते अडेज हजार वर्सांपयलीं विकसीत अवस्थेक पाविल्ली दिसता.
सोळाव्या शेंकडयामेरेन रंगभूमीचें स्वरूप धर्मीक आनी लौकीक आविश्कारापुरतेंच मर्यादीत उरलें. पूण उपरांत अभिजात रंगभूमीक नवी दिका मेळ्ळी आनी फुडल्या तीन-चार शेंकडयांनी तिची उदरगत जावन तिची व्याप्ती वाडली. आभास निर्माण करपी वास्तव रंगाविश्कार हें ह्या स्थित्यंतरांतलें, रंगभूमीचें आदर्श प्रयोजन मानतात.
सादारणपणान, धर्मीक केंद्रांच्या परिसरांत, रंगकला निर्माण जाली. यृरोपांत सादारण णवव्या-धाव्या शेंकडयासावन, रंगकला चर्चीच्या आलाशिऱ्याक आयली आनी सदाचार नाटकां (Morality play, चमत्कार नाटकां (Miracle play) जावंक लागलीं.
सादारणपणान सोळाव्या शेंकडयांत स्वतंत्र रंगमदिरांची उबारणी जाली. मध्ययुगांत एके वटेन दरबारी रंगभूमी तर दुसरे वटेन सादारण भौसाची रंगभूमी अशें चित्र दिसता. एकुणिसाव्या शेंकडयाचे सुरवेक गॅसाचे दिवे आयले, रंगभूमीचे नदरेन उजवाडा येवजण म्हत्वाची थरली. ह्या शेंकडयाचे निमाणें आनी विसाव्या शेंकडयाचे सुरवेक, रंगभूमीकडे पळोवपाची प्रवृत्ती निर्माण जाली. ह्या संदर्भांत थिएटर लिब्र, पॅरिस (१८८७), फ्रेई ब्यून, बर्लिन (१८८९), इंडिपेंडंट थिएटर सोसायटी, लंडन (१८९१), मॉस्को आर्ट थिएटर, रशिया (१८८९), आनी प्रॉव्हिन्सटाउन प्लेअर्स, अमेरिका (१९१५) ह्यो संघटना उल्लेख करपासारक्यो आसात. कलात्मक, प्रायोगिक अशे रंगभूमीचेरूच उपरांत अतिवास्तववादी, अभिव्यक्तिवादी, प्रतीकवादी अशो रंगभूमीविशींच्यो चळवळी अस्तंती देशांत उदयाक आयल्यो. देखीक-नामनेचो रशियन नाटयदिग्दर्शक आनी नट फस्येव्हलट एम्यील्येव्हिच मायरहोलट हाचो रचनावाद; फ्रेंच नट, नाटककार आनी दिग्दर्शक आंतॉनँ आर्तो (१८९६-१९७८) हाचें क्रौर्यनाटय (Theatre of Cruelity); नामनेचो जर्मन नाटककार बेर्टोल्ट बेल्ट हाची आर्ष
