जर्मन रंगभूमीः तेराव्या ते पंदराव्या शेंकडयांमेरेन जर्मनींत प्रहसनां चलतालीं. हौशी कलाकार हीं प्रहसनां करताले. तातुंतल्या विदूशकाक ‘नार’ अशें नांव आशिल्लें. प्रहसनांत चड लोकप्रिय आशिल्लें तें विनोदी स्वगत. तेराव्या शेंकडयांत अॅरिस्टॉटलच्या ‘पोएटिक्स’ ह्या ग्रंथाचो जर्मनींत अणकार जालो. हाचे उपरांत तीन शेंकडयांनी जर्मनींत प्रबोधनाक सुरवात जाली. प्रबोधनकाळांत इटलींत दोन प्रकारचीं नाटकां चलतालीं. एक म्हळ्यार प्लॉटस, टेरेन्स ह्या रोमन नाटककारांचे आनी दुसरें म्हळ्यार खास देशी परंपरांतल्यान जल्माक आयिल्लें ‘कोम्मेदीआ देल्लार्ते’. हांतुतलो पयलो प्रकार जर्मनीन आपणायलो तर दुसरो फ्रांसान. १४२९ वर्सा जर्मनींत कुसानो नांवाच्या नाटककाराक प्लॉटसाच्यो अज्ञात आशिल्ल्यो १२ नाटकांच्यो संहिता मेळ्ळ्यो. त्याच काळांत गूटेनबेर्क हाणें छापखानो सुरू केल्ल्यान, थंयच हीं नाटकां छापलीं आनी तांचो खूब प्रसार जालो. १४७३ वर्सा टेरेन्साचींय नाटकां अशेच तरेन छापून प्रसारीत केलीं. उपरांत तांचीं जर्मन भाशांतरां छापलीं. ह्या काळांत, जर्मन रंगभूमिचेर ग्रीक नाटककारांचोय खूब प्रभाव पडलो. हान्स झाक्स (१४९४-१५७६)हाणें पयलीं दोनशेंपरस चड प्रहसनां आनी विनोदी नाटकां बरयल्लीं. उपरांत ताणें ग्रीक परंपरेंतलें ‘आल्सेस्तीस’ नांवाचें शोकात्म नाटक बरयलें.
सोळाव्या शेंकडयाच्या मध्यासावन जेझुइटांनी स्थापन केल्ल्या शाळा-कॉलेजांतल्यान अभिजात लॅटीन नाटकांचे प्रयोग जावंक लागले. ते १७७३ वर्सा मेरेन म्हळ्यार जेझुइटांचे मध्यवर्ती संघटना बरखास्त जायमेंरेन चालू आशिल्ले. करमणुकीवांगडा नैतिक मुल्यांचो प्रसार करपी हीं नाटकां आभिजात आशिल्लीं. हीं लॅटीन आनी ग्रीक नाटकां जर्मनींत खूब लोकप्रिय आशिल्लीं. १५३५ वर्सा मार्टिन ल्यूथर हाणें पाउल रेबहून ह्या नाटककाराकडल्यान, हे अभिजात परंपरेक सोबसारकें ‘सुझाना’ हें नाटक बरोवन घेतलें. सोळाव्या शेंकडयाच्या शेवटाक इटलींत ‘ऑपेरा’ हो संगीत नाटयप्रकार जल्माक आयलो. १६३७ वर्सा व्हिएन्नांत पयलें ऑपेरा हाउस बांदप जालें. सोळाव्या शेंकडयाचे निमाणेमेरेन युरोपांत नाटकघरांची उबारणी सुरू जावंक नाशिल्ली. १५५० वर्सा हान्स झाक्स हाणें न्यूरेंबर्ग ह्या शारांतलें वापरांत नाशिल्लें ‘मार्था चर्च’ ही एक कॅथलिक चर्च सोदून काडली आनी ताचें कायम स्वरूपाच्या नाटकघरांत रूपांतर केलें. ह्याच नाटकघरांत ताणें स्वताचीं अशीं जायतीं सदाचार नाटकां सादर केलीं. प्रबोधनकाळांतलें आनीक एक खाशेले तरेचें नाटकघर म्हळ्यार एके विस्तीर्ण बागेंत उक्तडयार उबारिल्लें प्रेक्षकघर. जर्मनींतल्या सॉल्झबर्ग शारांत ‘रलास मिराबेल’ नांवाच्यो ज्यो बागो आशिल्ल्यो, थंय अशे तरेंची नाटकघरां आशिल्लीं.
इटालियन वास्तुकारांनी, नाटकघरांचे वास्तुरचनेंत खूब सुदारणा केल्यो. पयलो जोसेफ फर्टनबाख हाच्या लिखाणांतल्यान मात, त्या काळांतले उजवाड येवजणेची म्हायती मेळटा.
अठराव्या शेंकडयांत जर्मनीक कांय श्रेश्ठ नाटककार मेळ्ळे. तातुंतलो पयलो लेसिंग. नाटकघरां बांदचे पयलीं जर्मनींत भोंवपी नाटक कंपन्यो आशिल्ल्यो. परदेशांतल्यान अशो कंपनी दौऱ्याचेर येताल्यो. १५८६ आनी १५९२ वर्सा दोन इंग्लीश नाटक कंपनी जर्मनींत आयिल्ल्यो. त्यो, आपले प्रयोग पयलीं इंग्लिशींत, उपरांत जर्मन आनी इंग्लीश अशी मिश्र करून आनी निमाणे पुराय जर्मनींत करताले. १७२७ वर्सा कॅरोलिन नायबॅर नांवाची जर्मन नटी आनी योहान ख्रिस्टॉप गोट्शेट नांवाचो जर्मन नट ह्या दोगांयनी मेळून अभिजात तत्वांक अणसरून प्रयोग करपाखातीर एक नाटक मंडळी स्थापन केली. पूण तांकांय कायम स्वरुपाचें नाटकघर नाशिल्लें. गोट्शेट हाणें जेन्ना अभिजात नाटकां करपाक सुरवात केली तेन्ना प्रेक्षकांनी ताका विरोध केलो आनी ‘नाचस्पिएल’ म्हळ्यार प्रहसन ह्या प्रकाराचें ताका पुनरुज्जीवन करचें पडलें. अठराव्या शेंकडयांत, हेर देशांतल्या चड करून फ्रांसांतल्या नाटकांचे अणकार व्हड प्रमाणाचेर जर्मन रंगभूमिचेर जावंक लागले. कॉर्नेय, रासीन आनी मोल्येर हांचीं नाटकां व्हड प्रमाणांत अणकारीत जालीं. १७३२ वर्सा गोट्शेट हाणें अॅडिसनचें ‘केटो’ हें इंग्लीश अभिजात नाटक जर्मन रंगमाचयेर हाडलें. श्रोडर नांवाच्या कुशळ जर्मन नटान शेक्सपिअरच्या कितल्याशाच नाटकांनी काम केलें. अठराव्या शेंकडयांत युरोपियन रंगभूमिचेर ‘द्राम’ नांवाचो एक नाटयप्रकार चलतालो. ह्या प्रकारचीं जे.ई.श्र्लेगेल हाचीं ‘द ट्रायम्फ ऑफ द गुड वुमन’ आनी ‘द सायलेंट ब्युटी’ हीं दोन पद्य नाटकां आसात. १७४५ वर्सा सी.एफ्.जोलर्ट ह्या नाटककारान ‘द्राम’ हो प्रकार जर्मन रंगभूमिचेर रूढ केलो. पूण ह्या प्रकाराचें चड श्रेय लेसिंग ह्या नाटककाराक दिवंक जाय. ताणें ह्या प्रकारांत, खरे सुखत्मिकेंत विनोदी आनी भावपूर्ण अशा दोनूय प्रकाराचें प्रवेश आसूंक जाय, अशें स्पश्टीकरण केल्लें. १७५५ वर्सा ताणें बरयल्ल्या ‘मिस सेरा सॅम्पसन’ ह्या नाटकाचो, भोंवतणच्या नाटककारांचेर खूब प्रभाव पडलो. ताचीं हेर उल्लेख करपासारकीं नाटकां अशीं आसात-मिना व्हान बार्नहेम आनी एमिलिया गालोटी. उपरांतच्या जर्मन कलासाहित्यांत ‘स्टुर्म उंड ड्रांग’ (स्टॉर्म अँड स्ट्रेस) नांवाचो काळ उदेलो. हे विचारधारेचेर रुसोचे स्वच्छंदतावादी विचारसरणेचो प्रभाव पडिल्लो. जर्मनींतले हे चळवळीच्या, गटे आनी फ्रीड्रिख फोन शिलर ह्या म्हान प्रवक्त्यांचो उल्लेख करूंक जाय. ह्या कालखंडाचो अस्त जातकच लेगीत ह्या दोगांयनी लक्षणीय नाटकां बरयलीं. फाउस्ट हें गटेचें सगळ्यांत चड गाजिल्लें नाटक. ग्रीक पुराणकथेचेर आदारिल्लें ‘इफिजेनी इन टॉरिस’ (इं.शी.) आनी इटालियन महाकवीवयलें (तोरक्कातो तास्सो) हीं ताचीं म्हत्वाचीं नाटकां. द रॉबर मारिया स्टु्अर्ट आनी विल्हेल्म टेल हीं शिलरचीं नाटकां. अठराव्या शेंकडयांत फ्रांसाभाशेन जर्मनीचे रंगभूमिनूय खूब नेटान उदरगत केली. श्रोडर
