भूंयवर्णन : उत्तरेकडची एडन दर्यादेग ही सपाट उसू भूंय. तिका गुबान अशें म्हण्टात. गुबान म्हळ्यार लाशिल्ली सुवात. देशाचो उत्तर आनी ईशान्येकडचो भाग मुखेलपणान दोंगरीच जाल्यार उरिल्लो चडसो भाग सपाट वा उणें उंचायेचो. मध्य आनी दक्षिणेकडचें सुकें सपाट मरड सवाना प्रदेश म्हण प्रसिध्द आसा. गुबान दर्यादेगे फाटल्यान उगो हायलँड हो पर्वतीय प्रदेश आसा. हो प्रदेश अस्तंतेक गॉली पर्वत रांकेकडच्यान सुरु जावन, ईशान्येक ‘हॉर्न कॅप’ मेरेन पातळ्ळा. एरिट्रिन हायलँड आनी मिजुरटॅन हांगा त्या पर्वताची उंचाय चड वाडल्या. हे वळींत आस्पाविल्लें 2,408 मीटर उंचायेचें सुरूद आद हें देशातलें सगळ्यांत उंचेलें तेमूक. हे पर्वतवळीचें दक्षिणेक हाउद सडो आनी न्यूगाल देंगण आसा. हाऊद सडो सपाट आसून, थंय जिपसम सापडटा. न्यूगाल देंगण वायव्य – ईशान्य अशें पातळ्ळां. न्यूगाल म्हळ्यार पिकाळ भूंय. जुबा आनी शॅबेले ह्यो देशांतल्यो मुखेल न्हंयो. त्या दोगांयचो उगम इथियोपीयेच्या पर्वतांचेर जाला.
हवामान : सोमालियाचो उत्तर दक्षिण विस्तार अक्षांक्ष 2 दक्षिण ते 12 उत्तर आशिल्ल्यान तो उश्ण आनी समितोश्ण कटिबंधांत मोडटा. देशातलें वर्सुकी हवामान सादारणपणान सारकेंच उरता. चड उंचायेच्या प्रदेशांनी मात तातूंत थोडोभोव बदल जाता. बोरमा, हार्जेशा, शेक आनी एरिगवो ह्या उंचेल्या प्रदेशांनी केन्ना केन्नाय तापमान गोठबिंदू सकल वता आनी धुकें पडटा. पूण दर्यादेगांनी हवामान उश्ण आनी दमट आसता. बॅर्बेरा आनी बोसासो ह्या दर्यादेगांच्या प्रदेशांनी जून ते सप्टेंबर मेरेन तापमान सुमार 42 से इतलें वाडटा. देशाच्या उत्तर भागापरस दक्षिण भागांत पावस चड पडटा. वर्सुकी सरासरी पावस 28 सेंमी. इतलो पडटा. केन्ना केन्नाय पावस नेमान पडनाशिल्ल्यान देशांत साबार खेप व्हड व्हड दुकळ पडटात.
वनस्पत आनी मोनजात : सोमालियेंत मुखेलपणान वेगवेगळ्या प्रकारचें तण आनी झोपां वाडिल्लीं दिश्टी पडटात. देशांतल्या कांय भागांनी वनस्पतीचे कसलेच प्रकार वाडनात. पूण हाउद आनी दक्षिण भागांत वेगवेगळे रुख आशिल्लीं दाट रानां आसात. अकासिया, आलोए, बॅओबाब आनी कान्डेलाब्रास ही रुखावळ सुक्या प्रदेशांनी मेळटा. रानटी मोनजातींत हत्ती, मानगें, गॅझल्, जिराफ, हिपोपोटॅमस्, हेना आनी शींव हांचो आस्पाव जाता.
इतिहास : भूंयमध्य दर्या आनी उदेंती देश हांच्या मदल्या वेपारी मार्गाचेर सोमालियाचो आस्पाव जाता आशिल्ल्यान ताका पुर्विल्ल्या काळासावन म्हत्व प्राप्त जालां. सुमार इ.स. 800 ते इ.स. 900 ह्या काळांत सोमाली लोक एडन दर्यादेगेकडच्यान दक्षिणेकडेन येवपाक लागले, जाल्यार अरब आनी पर्सीयन लोक हिंदी म्हासागराचे दर्यादेगेर रावपाक लागले. सुमार इ.स. 1100त सोमाली लोकांचें इस्लामीकरण जाल्लें आसुयें. इ.स. 1800 मेरेन सोमाली लोकांचे चडशे वाठार वसणूकवाल्यांच्या शेकातळा गेले. उत्तरेकडचो चडसो वांटो ब्रिटिशांनी घेतलो. इ.स. 1880 ते इ.स. 1890 मेरेन इटाली सैन्यान हिंदी म्हासागर दर्यादेग घेतली. उपरांत ल्हव ल्हव अस्तंतेक इथियोपिया वटेन वचून तांणी इटालियी सोमालीलँड ही वसणूक उबारली. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक सावन सय्यद मुहमद्द अब्दाली हसन हाच्या फुडारपणाखाला सोमालियेंत स्वातंत्र्य चळवळ सुरु जावन ते ब्रिटीश, इटालियन आनी इथियोपीयन सैन्याआड झुजपाक लागले. 1936त इटाली सैन्यान इथियोपियाचेर जैत मेळयल्या उपरांत इटालियी सोमालीलँड हो इटालीयन ईस्ट आफ्रिकन एम्पायराचो एक भाग जालो. इ.स. 1940त दुसऱ्या म्हाझुजावेळार इटलीन ब्रिटीश सोमालिलँडाचेर ब्रिटीश लश्करी शासन बसयलें. इ.स. 1948त इथियोपीयेन ओगाडन हो आपलो प्रांत परत मेळयलो. तातूंत साबार सोमाली लोकांचो आस्पाव आसलो.
दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत इ.स. 1950त संयुक्त राश्ट्रान इटली सोमालीलँडाची देखरेख करचेखातीर तो प्रदेश इटालाकडेन धा वर्सांखातीर सोंपयलो. ह्याच वेळार ब्रिटीश सोमाली भागांतल्या लोकांनी स्वराज्याची मागणी केल्ली.
इ.स. 1960त ब्रिटन आनी इटालीन आपआपल्या सोमाली प्रदेशांक स्वातंत्र्य दिलें. उपरांत 1 जुलय 1960त दोनय प्रदेश एकठांय येवन स्वतंत्र सोमाली राज्याची स्थापणूक केली. स्वातंत्र्य मेळ्ळ्या उपरांत सोमाली सरकारान शेजारच्या देशांनी म्हळ्यार इथियोपिया, केनया आनी फ्रेंच सोमाली भागांत रावपी सोमाली लोकांत राश्ट्रीयत्वाची भावना जागोवपाखातीर चळवळ सुरू केली. हाकालागून तांच्यात आनी सोमालीयेंत वैर निर्माण जालें. स्वातंत्र्या उपरांत देशाची अर्थीक स्थितीय इबाडत रावली. स्वातंत्र्याचो लाव फकत उंच पावंड्यावयल्या लोकांकच जातालो. हाचो परिणाम म्हळ्यार लश्करी अधिकारी मेजर जनरल मोहम्मद सिआंद बार्रे हाच्या फुडारपणाखाला बंड जावन, ताणें देशाची पुराय सत्ता आपल्या हातांत घेतली. 1970त देशांत व्हड दुकळ पडलो. तातूंत हजारांनी लोकांक मरण आयलें आनी लाखांनी पशुधन काबार जालें. उपरांत 1974 वर्सा सोमाली सरकारान इथियोपियेंतल्या सोमाली लोकांक खुदळोवपाचो यत्न केल्ल्यान इथियोपियेन सोमाली आड झूज उभारलें. हें झूज कांय वर्सां चालूच आशिल्लें. निमाणेकडेन 1988त दोगांयभितर शांतता कबलात जाली. झूज काबार जाल्याउपरांत देशांतल्या कांय विद्रोही पंगडांनी सोमाली सरकार मोडून उडोवपाचो खूब यत्न केले. 1991त हातुंतल्याच युनायटेड सोमाली काँग्रेस () ह्या पंगडान अस्तित्वांत आशिल्लें लश्करशाय मोडून उडोवन राजपाटण आनी भोंवतणचें प्रदेश आपल्या शेकातळा व्हेले. उपरांत ऑगस्ट 1991त अली
