प्रसन्न करपाखातीर यत्न करुंक लागले. उपरांत वायू प्रसन्न जातकच ब्रहादेवान हनुमंताक वर दिलो की, झुजांत, शस्त्रान ताचो केन्नाच वध जावचोना. उपरांत इंद्रान सांगलें की हनुमान हो इच्छमरणी जातलो. हो केसरीचो पूत आनी वायुचो औरस पूत आसा अशें सांगून जांबवानान हें चररित्र सोंपयलां.
हनुमानाक राजनीतीचो सगळ्यो बारीकसाणी खबर आशिल्यो. हनुमानाभशेन उतम कार्यसाधक दूत ज्या राजाकडे आसा, ताचें सगळें मनोरथ पुराय जातलें असो रामाचो अभिप्राय आसा. रामरहस्योपनिषदांत हनुमंताचो गुरु स्वरुपांत स्वीकार केला. सनक, सनंदन, सनातन, सनत्कुमार, शांडिल्य, युदगल ह्या ऋषींनी हनुमंताकडल्यान रामतत्वान प्राप्त करुन घेतिलें. रामाचो हनुमंताचेर खूब विस्वास. सामक्या नाजूक अशा प्रसंगाचेर करपाचें काम ताणें कितलेशेच खोपो हनुमंताचेर सोपयलां. रावणाचो वध केल्या उपरांत सीतेक निरोप दिवपाखातीर ताणें हनुमंताक धाडिलो. तशेंच आपूण अयोध्येंत येता ही खबर भरताक कळोवपाखातीर ताणें हनुमंताचीच नेमणूक केली.
हनुमन असादारण पंडीत आनी अदभुत वक्तो आशिलो. व्याकरणाचें अध्ययन करपाच्या हेतान सुर्याक विचारपाखातीर तो उदयचलासावन अस्तचलामेरेन भोंवत रावलो. ताणें व्याकरणसुत्रां, सूत्रवती, वार्तिक, भाश्य आनी संग्रह हांच्या अध्ययनावांगडा हेर शास्त्रांनीय तो प्रवीण जालो. शास्त्र आनी वेदार्थनिर्णय हातूंत हनुमानाचो हात धरपी दुसरो जालोना. स्वताचे इत्सेप्रमाण सूक्ष्म वा कितलेंय विक्राळ रुप धारण करपाची विघाय ताका खबर आशिली.
झुजाच्या प्रसंगाचेर ताणें रावणाचो महापराक्रमी पूत अक्ष हाचो वध केलो. तशेंच एकापरस एक बळिश्ट अशे अंबुमाली, धूम्राक्ष, अकंपन, निकुंभ ह्या वीरांक ताणें मारले. रावणाक बेशुध्द करप, समुद्र- उडाण, अशोकवनाचो विध्वंस, लंकेक उजो लावप, सीतेचो सोद, दोणागिरी पर्वत हाडप ह्यो घडणुको हनुमंताच्या शौर्यच्यो खुणो आसात.
खुबशा पुराणांनी रामाचें चरित्र मेळटा, तातुंतल्या कांय पुराणांतल्या चरित्राचो आपरोस असो आसा ब्रहापुराणांत कथा आसा ती अशी- ब्रहागिरी- लागसार अंजन पर्वताचेर केसरी वानर रावतालो. ताका अंजनी आनी अद्रिका नांवाचो दोन बायलो आशिल्यो. अंजनी वानरमुखी तर अद्रिका मर्जारमुखी आशिली. त्यो दोगाय पयलींच्या जक्मांत अप्सरा आशिल्यो. इंद्राच्या शापाक लागून धर्तरेचेर तांकां जल्म घेवचो पडलो. एक दिस केसरी वानर भोवमान केलो आनी बळिश्ट अशा पुत्रप्रातीचो वर ताचेकडल्यान घेतलो. तसो वर दिवन अगस्त्य ऋषी दक्षिणेकडे वतकच वायूपसून अंजनीक हनुमान अनी निऋतीपसून अद्रकेक पिशाचराज जालो. अशेच तेरेची कथा आनंद रामायणांतूय आसा.
शिवपुराणांत हनुमानची कथा आसा ती अशी- एक फावट शिवान विष्णुचें मोहिनीरुप पळयल्ययान शिवाचें वीर्यपतन जालें. सप्तर्षीनी तें वीर्य पानाचेर घेवन कर्णावतीन गौतमीकन्या अंजनीकडे तें स्थापन केलें आनी ताचेपसून अंजनीन हनुमानाक जल्म दिलो.
हनुमानाक रुदाचो अवतार मानतात. हनुमानाचें आनी रुदाचें हें नातें पुराणकाळांत निर्माण जालें आसुंये अशें अभ्यासकांचें मत आसा. रामायणांतले हनुमान जल्मकथेंत ताचें पितत्व वायूकडे आशिल्याचें सांगलां. फुडें आपल्या मूळच्या गुणांकलागून रुदावतारच जालो. स्कंद पुराण, ब्रहावैवर्तपुराण, नारदपुराण, भविष्यपुराण, महाभागवतपुराण हातूंत रुद आनी हनुमान हांचें नातें स्पश्ट केलां. रुद हे इकरा आसात. हनुमान रुद आसा, म्हणून हनुमानचो आस्पाव एकादश रुद्रांत करतात. भीम हें एकादश रुद्रांतलेंच एक नांव आसा.
हनुमंताक भीमरुपी महारुद अशें म्हण्टात. ताका मारुती अशेंय नांव आसा.
नाथसंप्रदायाचे बारा उपपंथ आसून, हनुमान हो तातुंतल्या ध्वजनाथ पंथाचो प्रवर्तक मानतात. ह्या पंथाचे लोक हनुमानाचे परम उपासक आसात. हनुमानाक संगीतशास्त्राचो, ह्या ग्रंथांनी प्राचीन संगीताचार्यांवांगडा हनुमानाचो उलेख येता.
हनुमान जयंती वेगवेगळ्या ग्रंथांनी हनुमानाच्यो वेगवेगळ्यो जल्मतिथी मेळटात. आनंद रामायणांत चैत्र शुध्द एकादशी दिसा मघा नक्षत्राचेर रिपुदमन हनुमानाचो जल्म जालो अशें म्हळां. पूण कांय पंडीतांच्या मतान चैत्र पुनवेक हनुमानाचो जल्म जाला. अगस्त्य संहितेंत कार्तिक चघ चतुर्दस, मंगळार, स्वाती नक्षत्र आनी मेष लग्नाचेर अंजनीगेर स्वता शंकरानच हनुमानस्वरुपांत जल्म घेतलो अशें म्हळां. सूर्यसंहितेंत कर्तिक वघांतली तीथ सांगून, वार मात शेनवार दिला. तरेन ताच्या जल्मतिथीविशीं मतभेद मेळटात. सगळो भारतभर हनुमान जयंती मनयतात. पूण महाराष्टांत चैत्र पुनवेक हनुमानजयंती मनयतात.
शेनवार आनी मंगळार हे हनुमनाचे पूज्य दिस मानतात. लोक ह्या दिसा ताचें दर्शन घेवन, ताका रुईच्या पानांच्यो माळो घालतात, तेल ओंपतात. कांय कडे ताचेमुखार नाल फोडटात तर कांय कडे ताका चुरम्नाचो निवेघ दाखयतात.
हनुमानमूर्ती ररामपरिवारांतलो हनुमान हो रामाच्या सामकार हात जोडून उबो आसता. तो एकमुखी आनी दोन भुजांचो आसता. ताका दास मारुती म्हण्टात. वीरमारुती हो झुजाच्या पवित्र्यांत आसता. वीर मारुतीचीं देवळां स्वतंत्र आसतात. हो यक्ष संप्रदायाकडे संबंदीत आसा. केन्ना केन्ना ताच्या पांयांपोंदा राक्षसाची
