कोंकणी विश्वकोश : ४ धांवपाक हुशार पूण भित्रीं आसतात. तांचे दोळे सोबीत पूण चंचल पडून त्या जाण्यार जर्वी शिंगां येतात. तांचे आंण भुया रंगाचें आसूज ताचेर सोबीत थिपके आसतात. गोकर्णी ह्या जातीच्या हरणाचीं जांवां आयल्यांत. हेश् संस्कृत महाकाव्यांत हरणां कळप करून भॉवतात. त्या कळपांत एक - दोन जर आसतात. ते कळपाची शरवण करतात. हे कळप मेकळ्या मळार अाजी तणाच्या वाठारांनी भोवतात. ती दाट शनांनी चडशीं शवनात कारण तांकां हिंश्ञ पशुचो भंय दिसता. तांचे पांय हेंच तांच्या संरक्षणाचें QHTEयदन 3Hामता. जीलगाय ह्यी जाती मेळटात. १) चितळ चितळाचो रंग भुशे आसतात. पोट धवें आनी कान बदामी आसतात. २) सांबर : हें झणळ्या हरणांत व्हड आसूज तें दोंणश वाठाशंजी शवता. ताची शिंणां एवूब व्हड आसतात. आंगार काळ्या रंगाचे शठ आत्नी दाट केंस आझतात. ते चड करूज शतचे भोवून आपलें पोट भरतात. ३) पाडा : हें हरण तशई आळी तणाच्या वाठाशंत मेळटा. ताची शेपडी लांब आजी आंखूड आसता. रंग बदामी आसता. ४) बारर्शिणी : ह्या तोंकां आसतात. केंस ल्हान पूण दाट आसतात. हाचो रंग थंडे दिसांजी सकयल हळदुवो आजी वयल्याज भुशे आसता आजी णिमाळ्यांत मकयल्तो रंण धवो अफ़्नी वयल्तो बदामी दिसला. हीं हरणां मेकळ्या तणाच्या मळार कळपांजी शवतात. ५) कृष्णसार मृग : हें चड देएवणे आसूज, ताची शिंगां झोबीत, वांटकुळीं वळील्लीं आजी पातळील्लीं आसतात. एंण काळी आजी पोटाकडलो भाण धवो आसता. ती फकंत तपण उवातात. आशिल्लद्या कारणान्न तें पांघुरपाक वापरतात. ऋषी मूली हरणाचें सोबत थिपके आसता. देश्वून तें लोकांक चड माजवतालें. तें पवित्र आनी धार्मिक विधीश्वातीर योग्य मानताळते. जशचे पोटाचे कातडे सकयळत एक ग्रंथी आसता. त्या ग्रंथांतल्याज जो स्त्राव भायर येता ताका कस्तूरी म्हण्टात. हो जिब्जस सुगंधी आजी वरवदी म्हण वापरतात. हरणांचे केंस धुंवळ, माजसीक २५३ हरद्धार अशक्तपण ह्या रोगांचेश् वश्वद म्हण वापरतात. शिंग मंत्रूज असाध्य म्हण्टात. ताणे आपल्या हातांन वेद धारण केल्लया कारणान्न ताका वेदाचो रक्षक म्हळा. भाणवत आजी मत्स्य पुराणांत कृष्णमृण हे कांय जाती जमातीत देवक म्हण हरणाक पूज्य माजतात. - कों. वि. सं. मं. हरद्वार : एक जामजेचें तीर्थक्षेत्र. हें क्षेत्र उत्तर प्रदेशांत महारणपूरचे ईशाळ्येक ३९ मेलत अंतराचेर हिमालयांतल्या शिवाल्तीक पर्वतरांगाच्या जेटाल सकयल येवपी गंगेचो प्रवाह एके श्विडीतल्याज सपाट भुयेचेर येता आली शांतपणाज व्हावंक लाणता. म्हणूज ह्या थळाक गंगाद्वार अशेंय म्हण्टात. रिंवडीचे एके वटेन जील पर्वत आसूज तांचेर चंडी भगीरथाज गंगेक स्वर्णातल्याज धर्तरेचेर हाडली, पूण तिच्या प्रचंड प्रवाहाच्या आघातान धर्तरी फुटली देश्वूज ताणे शिवाची प्रार्थना मागीर जंय धर्तरेचेर सोडलो, तीच सुवात म्हळ्यार हरद्वार. ह्या थळासंबंदीत शिवाविशींच्यो जायत्यो कथा आसात. ताकालागूज ह्या थळाक शिवभक्त शैवक्षेत्र मानतात. पूर्ण गंगेच्या दाशकडेल एका फातरार विष्णुपद कोरिल्ले आसा, देश्वूज ह्या थळाक हरीची पायरी ह्या जांवाल वळश्वतात. हिमालयांतल्याञ उगंगा आयली ती हरीच्या पांयांकडे देरवूल विष्णुभक्त ह्या क्षेत्राक हरिद्वार म्हण्टात आली तें वैश्णवक्षेत्र मानतात. ह्या थव्ठाविशीं एक आख्यायिका आमा, ती अशी - विक्रमादित्य शजाचो भाव भर्तुहरी हाणे हांणां तप केलें आली हांगाच आपलो देह देशेए एक घाटय बांदली. ह्या घाटाक हरीची पायरी म्हण्टात आनी त्या तळ्याक ब्रह्लाकूड ह्या जांवाल वळखतात. व्हॉवता. इ.स. १८५४ त ह्या प्रवाहांतल्याज एक कालवो काडून तो ह्या वळोवन हाडिल्लया बंदिस्त जगंणाप्रवाहाचे देगेर हरद्वार गांव वसला. ह्या गांवांकलाशुजच एक व्हड घाट बॉदिल्लो आझा. ह्या घाटामुख्वार एक व्हड ढूंड आसा. तातुंतल्याजच गंणेच्या प्रवाहाचो एक ओघ सतत व्हांवत आसता. ह्या कुंडाकच ब्रह्मकूंड म्हण्टात. भणीरथाज गंगा धर्तरेचेर हाडटकच एका राजान तप करूनं ब्रह्मदेवाक प्रसन्न केल्तो �
