आसता. साल गडद तपकिरी वा पिगशीं. पानां पाखां भशेन एकसंघ, एका फाटल्यान एक आसून तांचे खाचींत ल्हान पालवें पान आसता. कंवळीं आसतना हीं पानां हुंबकळपी आनी तांबसार आसतात. दलां चकचकीत आनी 4-6 जोडयांनी येतात. डिसेंबर ते मे ह्या म्हयन्यांत पानांच्या खाचींत तांबडे तुरे येतात. ह्या तुऱ्यांक सुर्वेक हळडुवीशीं, उपरांत नारिंगी आनी तांबडी दिसपी फुलां येतात. फुलांचे देंठ, छंदा(bract) आनी धंदकां (bracteole)तांबडीं आसतात. ह्या फुलांक पाखळ्यो नाशिल्ल्यान फुलांचे सकयल आशिल्लो संवर्तच (calyx) तांचे काम करता. केसरदळां 7-8 आनी तीं फुलां भायर बागवल्लीं आसतात. तातूंतलो परागकोश जांभलो आसता. ह्या रुखाक गडद तपकिरी, चेपट्यो आनी तोंका आशिल्ल्यो सांगो येतात. तातूंत 4-8 चेपट्यो आनी लांब बियो आसतात. नव्या रुखाची लागवड बियां पसून जाता.
उपेगः ह्या रुखाची साल स्तंभक (आकुंचन जावपाक मदत करपी) आसता. गर्भाशयाच्या दुखण्याचेर दुदांत ही साल उकडून दिल्यार ती गूणकारी आनी पुश्टिक थारता. फळां कुटून आनी उदकांत कालोवन रक्तातिसार, मूळव्याध आनी मोडशी (आमांश) हांचेर दितात. गोडेंमूत ह्या दुयेंसाचेर सुकिल्ली फुलां उपेगी पडटात. मुत्रविकाराचेर बियो उपेगी पडटात. ह्या रुखाचीं पानांय वखदी आसात.
पुराणीक म्हत्वः पुराणकाळा सावन सोबितकाये खातीर ह्या रुखाची नामना आसा. हिंदू धर्मांत हो रुख पवित्र मानिल्लो आसून तो कामदेवाक अर्पण केला. गौतम बुध्दाचो जल्म अशोकाच्या रुखा पोंदा जाला अशी आख्यायिका आसा. रावणान सीतेक लंकेंत व्हरतकच तिका अशोक वनांत दवरिल्ली असें रामायणांत बरयल्लें आसा. अशोकषष्ठीच्या दिसा बायलो ह्या रुखाच्यो कळयो खातात. ह्या रुखाक दुखाचो नाश करपी आनी कल्परुख मानतात. एक दीस पार्वतीन शिवाक ह्या रुखाचें महात्मय विचारलें. तेन्ना शिवान सांगलें, “हो कल्परुख आसा. ताचे कडेन तुका जायतें माग. पार्वतीन रुखामुखार रावन एके चलयेची मागणी केली. तेन्ना तिका ती चली मेळ्ळी. पार्वतीन ते चलयेचें नांव अशोक-सुंदरी अशें नांव दवरलें आनी नहुषा कडेन लग्न जावपाचो तिका वर दिलो.
पाचवो अशोकः (मराठी- हिरवा अशोक, अशुपाल, आसुफल; हिंदी- देवदारु, देवदारी ; कन्नड- पुत्रजिवी ; इंग्लीश – इंडियन फर, मेस्ट ट्री ;लॅटीन- पॉलिअॅल्थिया लाँगिफोलिया. कूळ- अॅनोनेसी).एक व्हड, सुमार 15 मी. उंचायेचो, बाराय म्हयने पानां आशिल्लो रुख. मूळचो भारताचें दक्षिण तोंक आनी श्रीलंका ह्या वाठारांतलो हो मूळचो रुख. सद्या हो रुख भारतांत सोबाये खातीर लायिल्लो दिश्टी पडटा. ह्या रुखांत जायत्या दुयेसांक आळाबंदा हाडपाचे गूण आशिल्ल्यान ताका पॉलिअॅल्थिया हें वंशवाचक नांव दिलां आनी ताका आशिल्ल्या लांब पानां खातीर ताका लाँगिफोलिया हे लॅटीन जातीवाचक नांव दिलां.
ह्या रुखाचीं पानां चिवट, अशीर, भाल्याभशेन, गुळगुळीत, चकचकीत, तांच्यो कडो ल्हारावरी आनी तोंक लांबट आसता. फेब्रुवारी ते मे ह्या म्हयन्यांत पानांच्या खाचींत 5-6 पाचव्या फुलांचे घोंस येतात. फलां 18x12 मिमी. सुर्वेक पांचवीं आनी उपरांत गडद जांभळी आसतात. हीं फळां ऑगस्ट ते सप्टेंबर ह्या म्हयन्यांत पिकतात. नव्या रुखांची लागवड बियांपसून जाता.
ह्या रुखाचें लाकूड हलकें पूण घट आशिल्ल्यान पेन्सिल, ढोलकी करपा खातीर ताचो वापर करतात. ह्या रुखाच्या साली पसून बरो धागो मेळटा. चीन देशांत ह्या लाकडाचो उपेग आगगाडयां खातीर करतात. पिरॅमिडाभशेन दिसपी आनी कांडाकडेन हुंबकळपी खांद्यो आशिल्ली अशोकाची आनीक एक जात (पॅड्यूला) हालींच्या दिसांत दिश्टी पडटा. हो रुख बागेंत सोबे खातीर लायतात.
अशोक, सम्राटः (जल्मः इ. स. प. 303?; मरणः इ. स. प . 232)
अशोक हो पूर्विल्ल्या काळांतलो भारतांतलो एक नामनेचो सम्राट. ताच्या भुरगेपणाविशींची म्हायती मेळना. बिंदुसाराच्या ह्या पुताचो जल्म क्रिस्ता पयलीं 303 वर्सा जाल्लो आसूंक जाय अशें मानतात. मौर्य वंशाचो हो तिसरो राजा. क्रिस्ता पयली 373 वर्सा मागध राज्याचो कारभार तो सांबाळूक लागलो. आपल्या बापायच्या राजवटी वेळार अशोक तक्षशिला आनी उज्जयनी हांगा राजप्रतिनीधी म्हूण वावुरतालो. तो बिंदूसाराचो व्हडलो पूत न्हय, तरीपूण ताचो व्हडलो भाव सुसीम हाका इ. स. पयली 273 त राजगादयेवयल्यान कुशीक सारून तो राजा जालो. बिंदूसाराक 160 राणयांपसून जल्मल्ले 101 भुरगे आशिल्ले. तातूंत अशोक खुनशी आनी दुश्ट आशिल्ल्यान ताणें आपल्या भावांक मारुन उडयले आसूंक जाय असो पुरावो कांय इतिहासीक बरपावळींतल्यान मेळटा. अशोकाक हाका लागून चण्डाशोक वा दुष्टाशोक ह्या नांवान वळखताले. बौध्द धर्म आपणायल्या उपरांत मात ताका धर्माशोक (धर्मान चलपी अशोक) ह्या नांवान पाचारुंक लागले.
कलिंगाचेर जैतः अशोकान राज्यकारभार सांबाळूंक लागल्या उपरांत 9 व्या वर्सा म्हल्यार इ. स. प. 261 त आपल्या राज्याच्यो शिमो वाडोवपा खातीर कलिंग वाठाराचेर घुरी घाली. अशोकान ही लडाय जिखली. पूण हे लडायेंत ताका व्हडा प्रमाणांत रगताच्यो न्हंयो व्हांवोवच्यो पडल्यो. अशोकाक लडाये उपरांत पश्चाताप जाल आनी अहिंसेच्या मार्गान मोगाची शिकवण दिवपी बौध्द धर्मा लागीं ओडलो. ताणें बौध्द धर्माची दिक्षा घेतली आनी त्या धर्माचो प्रसार आनी प्रचार करपाचें थारायलें. सुर्वेक ताणें उपासकाची (गृहस्थाश्रमी बौध्दाची) दीक्षा घेतली आनी एक अडेच वर्सा उपरांत तो संघांत म्हळ्यार बौध्द भिक्षुंच्या वर्गांत पावलो, अशें ताच्या रुपनाथ हांगाच्या फातरपट्यावयल्यान समजता. बौध्द प्रसाराचो वावर हातांत घेतल्या उपरांत सगळ्यांत पयलीं ताणें आपल्या राज्यांतली शिकार बंद केली. चैनी खातीर जावपी आपल्यो भोंवड्यो बंद केल्यो. धर्मप्रसाराचो वावर नेटान जावंचे खातीर ताणें इ. स.प. 256 त खास अधिकाऱ्यांची नेमणूक केली आनी तो स्वता बौध्द तीर्थांच्यो यात्रा करूंक लागलो. आपलो गुरू आचार्य उपगुप्त हाच्या वांगडा ताणें आपली नेपाळांतल्या तेराय प्रांतातल्या बुध्दाची जल्मसुवात आशिल्ल्या कपिलवस्तू लागींच्या लुम्बिनी बागेचें दर्शन घेतलें. उपरांत कपिलवस्तू, गया, सारनाथ, कुशिनगर, श्रावस्ती ह्या तीर्थस्थानांत ताणें भेट दिली.
अशोकाचो धर्मः अशोकाचो धर्म म्हळ्यार नितीची एक वळेरीच आशिल्ली. ताणें सर्वसादारण मनशांक घुस्पावन उडोवपी धर्म तत्वगिन्यानाच्यो व्हड व्हड धर्मकल्पना कुशीक दवरल्यो. तशेंच देव आनी आत्मो हांकांय ताणें एकामेकांमदी भरशिले नात. जिणेंत निर्मळताय
