स्वताच्या कलाकुसरीविशीं ल्हानपण आनी लज दिसूंक लागली.
आफ्रिकेंतचे कलाकार आपल्या कलाकृतींनी सैमांतल्यो गजाली तशातश्यो चित्रित करीनात. बऱ्याच कलाकृतींभितर सैमांत दिसपी गजाली वेगळे पध्दतीन निर्मीत करतात. हेच गजालीक लागून युरोपीय देशांतल्या कलाकारांचें लक्ष आफ्रिकन कलाकुसरीचेर गेलें. एकाद्रे गजालीचें वास्तववादी चित्रण करपाचे पारंपारिक कलापध्दतीक लागून उत्स्फूर्त कलानिमर्णेक आडमेळें येता अशे विचार युरोपांतल्या कलाकारांमदीं वाडीक लागिल्ले. आफ्रिकन कलेचें खाशेलेपण रोखडेंच तांच्या काळजांत रिगलें. अस्तंत आफ्रिका, सहाराच्या दक्षिणेवटेनचो वाठार, उदेंतेकडलो तळ्यांचो वाठार आनी मध्य आफ्रिका, उत्तर सुदान, आंगोला हांगा निग्रो कला चड बरेतरेन वाडीक लागली. बांटू भाशा उलोवपी लोक ह्या वाठारांनी आसल्या कारणांन बांटू कला आनी निग्रो कला हांचो विचार एकठांय जावंक लागलो. पंगडांचे आनी जातींचे फुडारी, धर्मीक फुडारी आनी राजा हांची समाजाचेर मालकी आसताली, ताका लागून धर्मीक श्रध्दा, परंपरा आनी पोरन्यो चालीरिती हांचो प्रभाव कलेचेर पडला.
धर्मीक सण आनी उत्सवांनी रुपडीं, मूर्ती सारक्या गजालींक म्हत्व आसता. थारावीक आकार आनी पध्दतीच्यो मूर्ती, पेले, वाद्यां, पेटलां, रुपडीं, आसनां ह्या सारक्यो गजाली थारावीक उत्सवांखातीर आसतात. हांगाच्या कलाकाराक आपल्या समाजाभितर मान आसता. कलेचें शिक्षण ताका गुरु नाजाल्यार घरच्या जाण्ट्यांकडल्यान मेळटा. थंयचे परंपरेप्रमाण तो कलाकृती तयार करता. मूर्तीकला ही हांगाची मुखेल कला. चडश्यो मूर्ती लांकडांत कोरांतिल्ल्यो आसतात. तेभायर हत्तीचे दांत, ब्राँझ, लोखण, फातर, माती, शिंगां, हाडां हांचोय उपेग मुर्तींखातीर जाता. दरेक पंगडाची वा जमातीची मूर्ती तयार करपाची खाशेली शैली आसता. हांगाच्या लोकांमदल्या कलाप्रकारांत दिसपी सारकेपण आनी खाशेलेपण ह्यो गजाली मतींत दवरून हांगाच्या वाठाराप्रमाण कलापध्दतीचे पांच मुखेल प्रकार करतात. 1. सुदान 2. गिनी कोस्ट 3. नायजेरिया 4. कॅमरुन 5. अस्तंत आफ्रिका आनी दक्षिणेमेरेन मध्य आफ्रिका.
सहाराचे दक्षिणेवटेंतले, सुदान हांगासल्ले कलाकार अप्रतिरूप आकार आनी भुमितीक रचणूक हांचो वापर करून मूर्ती तयार करतात. ह्यो मूर्ती उब्या आकारांचे मनीस आनी जनावरांक दोळ्यांमुखार दवरून केल्ल्यो आसतात. हातूंत मनशाचें रुप एके वेगळेच शैलींतल्यान चित्रीत करतात. ह्या वाठारांतल्यो सेकोनी-कुन, डोगोन, मोस्सी, बाम्बारा आनी बागा ह्या जमातींच्यो कलाकृती नांव घेवपासारक्यो आसात.
गिनी कोस्टचे कलाकार सैमीक गजालींचेर मूर्ती करतात. सुदांनच्या शिल्पांभशेन अप्रतिरुप आकारांचो वापर कांय मुर्तींनी केल्लो दिश्टी पडटा. थंयच्या कलाकृतींनी रुपड्यांचें प्रमाण चड आसा. जनावरांचे वा मनशांचे आकार ह्या रुपड्यांक दितात. बुंडूवा सांडे, पोरो ह्या सारक्यो जमाती हीं शिल्पां निर्मितात.
आयव्हरी कोस्ट हांगाचे बौउले कलाकार मूर्ती आनी रुपडीं तयार करतना वास्तव आनी प्रतिरुप आकारनिर्मणी करतात. घाना (गोल्ड कोस्ट)चे ‘ अशांटी ’ कलाकार भांगराच्या पीठ्याचें वजन काडपाक ब्राँझची सोबीत वजनां तयार करपांत फिशाल आसात. हांगाच्या अकुआ-बा जमातींतल्यो बायलो बाळंटेर बरो जावन भुरगें सोबीत जावचेखातीर खासा पध्दतीच्यो मूर्ती गुरवारपणांत आपल्यालागीं दवरतात.
नायजेरियाच्या कलाकारांचो कलेच्या मळावेलो पांवडो बरोच ऊंच आसा. हांगाच्या बेनिन आनी आयफे कलाकारांनी तयार केल्लीं ब्राँझची आनी मातयेचीं बरींच शिल्पां सांपडल्यांत. मूर्तींभितर भूमितीक आकार आनी अलंकारिक कोरांतिल्लें काम हांची बरी भरसण पळोवंक मेळटा. एकॉय, आयजो आनी आयबो हांच्यो लांकडाच्यो कलाकृती सोबीत आसात. आयबो जमातीचे लोक रुपडीं तयार करपांतय बरेच हुशार आसात.
कॅमरून मूर्तिशिल्पांमदीं लाकडाचेर भांगराचो, ब्राँझचो नाजाल्यार धव्या धातूचो पत्रो मारून तरांतरांची आसनां तयार करतात. तेभायर हांगा मूर्तिकलेपरस बेबो, शेड्डो, सोरोप हांच्या आकारांचीं शिल्पां चड दिसून येतात. गाबाँ वाठारांतले बाकोरा आनी फँग जमातीचे लोक खाशेल्या प्रकारच्यो मूर्ति करतात. तांची शैली हेरांपरस वेगळी आसा.
काँगो वाठारांत लोखणाचे खिळे आनी पत्रे मारिल्ल्यो लांकडी मूर्ति दिसतात. अशा प्रकारच्यो मूर्ति लागीं दवरल्यार दुश्टपणां पयसावतात असो तांचो भावार्थ आसा. रुआंडा-ऊरुंडी वाठारांत शस्त्रां आनी भांगराची कलाकुसर चड आसा. ह्या सगळ्या वाठारांत बुशोंगो, बालेगा, मायूम्बे, बाकोन्गो, बाम्बाला, बायाका, बालुबा ह्यो सगळ्यो जमाती शिल्पां आनी मूर्तिंभितर आपापलें खाशेलेंपण राखून आसात.
चित्रकलेच्या मळार आफ्रिकेंत दक्षिण आनी मदल्या वाठारांत पोरन्या होंवरींनी फातरांच्या वण्टींचेर चित्रां काडिल्लीं दिसतात. रेडिओ-कार्बन पध्दतीन तपासल्या उपरांत हीं चित्रां इ.स.प. 4500 वर्सां आदलीं आसात अशें समजलां. आफ्रिकन लोकांक आंगाचेर गोंडून घेवपाचो भोव घोस्त. चडशे लोक आपल्या आंगार तरांतरांच्या भडक रंगांनी रंगोवन घेतात. पोरनीं चित्रां तांबड्या आनी काळ्या रंगांनी रंगयल्यांत. बांटू आनी बुशमॅन चित्रां काडपांत हुशार आसात.
सहाराचे दक्षिणेवटेनचें आफ्रिकन संगीत म्हळ्यार आदिम संगीताचोच एक प्रकार म्हूण वळखतात. ह्या संगीतांतलें सादेंपण, समाजीक, धर्मीक गजालींकडलो ताचो संबंद आनी नाचाचो ह्या संगीताक लाबिल्लो सांगात ह्या गजालींक लागून ह्या संगीताचें खाशेलेपण तिगून उरलां.
आफ्रिकन संगीतान जगांतल्या संगीताक मोलादीक पालव दिला. विसाव्या शेंकड्यांतलें युरोपांतलें बरेंचशें संगीत आफ्रिकन संगीताचेर आदारित आसा. आफ्रिकन लोक संगीत, जाझ, रॉक ह्यासारके प्रकार आफ्रिकन मूळ संगीतांतल्यान फुडें सुदारित केल्यात. तरांतरांची वाद्यां हांगाचे लोक वापरतात. ‘ थंब पियानो ’, ‘ झांझे ’ हीं हांगाचीं मूळवाद्यां, तेभायर ‘ हार्प ’ वा ‘ झायलोफोन ’ सारक्या भायल्यान आयिल्ल्या वाद्यांचोय संगीतांत वापर जाता. ताल हें एक ह्या संगीताचें खाशेलेपण. वेगवेगळ्या वाठारांनी विंगड विंगड तरांचें संगीत आयकूंक मेळटा, पूण तालाचे नदरेन ह्या संगीतांत बरेंच सारकेपण आसा.
1904 वर्सा सुमार आफ्रिकन निग्रो कलेचेर पारीसच्या बऱ्याच कलावंतांची नदर गेली. सेझान्, गोगँ आनी व्हान गॉग हांच्या चित्रकलेच्या प्रभावान आफ्रिकेवटेन चडांत चड कलावंत शिक्षणाचे नदरेन पळोवंक लागले.
- कों. वि. सं. मं.
आबदस्त: मुस्लीम लोक देवाची प्रार्थना करचेपयलीं जें विधीयुक्त न्हाण न्हातात ताका ‘ आबदस्त ’ म्हणटात. ह्या न्हाणाक वझु वा बुझू अशीं हेर दोन नांवां आसात. जेन्ना बायलांचो म्हयन्याचो (भश्टेपणाचो) काळ आसता वा कूड खूब घाण जाल्ली आसता तेन्ना पुराय आंगाक न्हाण घालचें पडटा. हेर वेळार हातपांय धुवन, तकली आनी मानेवेल्यान ओलो हात भोंवडायल्यार काम भागता. उदक मेळप शक्य नासल्यार वा कुडीक उदक मानवना जाल्यार माती वा रेंवेन कूड नितळ दवरूं येता. ह्या प्रकाराक ‘ तयम्मुम ’ म्हणटात.
एक फावट न्हातकच मदल्या वेळार विटाळ जालो ना जाल्यार दरेके प्रार्थनेवेळार पुराय कुडीक न्हाण घालपाची गरज नासता. मुहम्मदान पुराय कुडीच्या न्हाणाचें म्हत्व खूब कडेन वर्णिलां. ताच्या मताप्रमाण, कुडींतली सगळीं पातकां अशें न्हाण न्हातकच ना जातात. न्याय आनी अन्याय ह्या विशींचो निकाल ज्या दिसा जातलो त्या दिसा जण एकल्यान हात, पांय, तोंड नितळ धुवन येवचें. कुडीच्या ज्या भागाक उदकाचो स्पर्श जातलो, थंय भांगराअलंकार लकलकतले अशें तो म्हणटा. (मिश्कात 3.1) दर एके मशिदींत न्हावपाक मेळचें म्हूण बांय वा तळी बांदून उदकाची तजवीज केल्ली आसता.
- कों. वि. सं. मं.
