आनी अस्तंत अशे दोन वांटे करता. हाकाच लागून तिका ग्रेट डिव्हायडींग रेंज म्हणटात. हे दोंगरावळीक ‘ऑस्ट्रेलियन आल्प्स’, ‘न्यू इंग्लंड रेंज’, ‘लिव्हरपूल रेंज’ अशींय नांवां आसात.
उदेंतेवटेनचो दोंगरी वाठार आनी अस्तंतेवटेनचो धालीचो वाठार हांचेमदीं एक सकयल रूंद दोण्याभाशेन दिसपी वाठार आसा आनी तो कार्पेटेरियाच्या आखातासावन अस्तंत व्हिक्टेरिमेरेन पातळ्ळा. हो वाठार जुरासिक-तिसऱ्या युगांतल्या मोव फातरांपसून तयार जाला. ऑस्ट्रेलिया खंडाचो सुमार 7% वाठार 600 मी. परस ऊंच आसा. खंडाची उदेंत दर्यादेग खोल आसा. ब्रिस्बेन आनी सिडनी ह्या शारांच्या फाटल्या वाठारांनी दर्यादेगेवेलीं मळां आनी रुंद दरी आसात. हे वाठार ऑस्ट्रेलियांतले पिकाळ वाठार अशे मानतात. 18O दक्षिण ते 33Oदक्षिण आनी 120O उदेंत ते 135० उदेंत ह्या वाठारांत न्हंयोच नात. सावथ आनीव्हिक्टोरिया ह्या राज्यांतय न्हंयोच नात. मरी डार्लिंग न्हंय सुमार 11,39,600 चौ. किमी. वाठारांत पातळ्ळ्या. पूण तिची लांबाय फकत 4,09,220 किमी. इतलीच आसा. हातूंतली डार्लिंग न्हंय ऑस्टेलियांतली सगळ्यांत चड लांब (2,732 किमी.) पूण ती वर्सांतले 8 म्हयने ,की आसता. मरी न्हंय (2,584 किमी.) तीन फावट, 1830, 1912 आनी 1922 वर्सा सुकिल्ली. पारू, फिट्झरॉथ, बर्डिकीन, फ्लिंडर्स, स्वॉन, बार्कू ह्यो ऑस्टेलियांतल्यो कांय म्हत्वाच्यो न्हंयो. न्हंयांतल्यान येरादारी बऱ्याच उण्या प्रमाणांत जाता. वेस्टर्न ऑस्टेलियांतलीं सगळीं तळीं म्हळ्यार मीठाचे सपाट वाठार जावन आसात. उदेंतेच्या दोंगरी वाठारांत आनी मरी न्हंयचे अडेकडेन बरींच ल्हान ल्हान तळीं आसात. तातंतले लेक ज़र्ज हें सगळ्यांत चड नांवाजिल्लें आसा. एअर तळें 144 किमी. लांब आनी 64 किमी. रूंद आसा. उदकापुरवण आनी जमीन शिंपणावळ हे हांगाचे दोन मुखेल प्रस्न जावन आसा.
हवामान: ऑस्टेलिया विषुववृत्त आनी दक्षिण ध्रुव हांचे मदीं आसिल्ल्यान हांगाचें हवामान चड थेड नाजाल्यार चड गरम नासता. उत्तरेवटोन दर्यादेगेवेल्या वाठारंत तापमान 23.90से. (जुलय) सावन 29.40से. (जानेवारी) मेरेन वाडटा, जाल्यार दक्षिणेवटेन 100से. ते 130से. सावन 180से. ते 240 से. मेरेन वयर वता. उदेंतेकडले दोंगरी वाठार आनी चडशे टास्मानियाचे वाठार हांगा हवामान जुलय म्हयन्यांत 70परस उणें जाता. हांगाचें शीं चड खर आशिल्ल्यान वनस्पतीचे वाडीचेर ताचो परिणाम जाता. उत्तरेवटेन ब्रिस्बेनमेरेनच्या दोंगरी वाठरांत बर्फ पडटा, पूण 600 मी. परस उणे उंचायेच्या वाठारांनी बर्फ केन्नाकेन्नाय पडटा 1500 मी. परस उंचेल्या वाठारांनी मात बर्फ सगळेवटेन दिसता. दक्षिणेवटेन जून-ऑगस्टच्या म्हयन्यांनी सकयल्या वाठारांनींय धुकें आसता. ऑस्टेलियाच्या नौऋत्य आनी आगनेय वाठारांनी हवामान भूयमध्यसागराच्या हवामाना भशेन आसता. दक्षिण वाठारांतल्या वसंत आनी गीमाच्या ऋतूंचें खाशेलेपण म्हळ्यार तेन्ना थंय हवेचो दाब उणो जावन उत्तरेवटेंतल्यान सामकें गरम, सुरें आऩी बरेच फावट धुल्लाचें वारे (नॉर्दर्लीज-हांकां ब्रिकफ्रील्डर अशेंय म्हणटात). भितरल्या वाठारांतल्यान व्हांवपाक लागता आनी ताच्या फाटोफाट दर्यावेल्यान दक्षिणेवटेंतल्यान येवपी थंट वारें (हांकां बस्टर्स म्हणटात.) व्हांवपाक लागता. ऑस्टेलियाचे वट्ट भंयेच्या फकत 110 वाठारांत 100 सेंमी. परस चड जाल्यार उरिल्ल्या वाछारांनी 500सेंमी. परसय उणो पावस पडटा. उदेंतेच्या दर्यादेगेवेल्या वाठारांनी सगळ्या ऋतुंनी पावस पडटा. सगळ्यांत चड पावस केअर्न्झ शारालागच्या टुली गांवांत पंडिल्ल्याची नोंद जाल्या (454.6 सेंमी.). 200दक्षिण अक्षयवृत्ताचे दक्षिणेवटेन शिंयांत पावस पडटा. भितरल्या वाठारांनी चडसो पावस पडना. ईशान्य वाठारांक आग्नेयेवटेनच्यान येवपी वाऱ्यांक लागून पावस मेळटा.
वनस्पत: ऑस्टेलियाची वनस्पत वर्सुकी पावसासारकीच सगळेवटेन फांफुडलेली आसा. नैऋत्य ऑस्टेलियाच्या दक्षिण वाठारंत, उत्तरेच्या डार्विनलागीं आनी केपयॉर्कसावन ब्रिस्बेन मेरेनच्या उदेंत दर्यादेगेच्या वाठारांनी गरम हवामानांत वाडपी रानां आसात. नैऋत्य वाठारांत चडशे व्हडले रूख सांपडटात. कितल्याशाच रुखांची उंचाय 60 मी. परस चड आसा. उत्तरेवटेनच्या उश्णतायेच्या वाठारांत हूप आनी बुन्यापायन रुखांचीं रानां आसात. सामक्या उत्तरेवटेनच्या पावसाच्या रानांनी रूंद पानांचीं झाडां मेळटात. 50 सेंमी. आनी ताच्या परस उण्या पावसाच्या वाठारांत निलगिरीची रानां आसात. भितरल्या वाठारांनी जंय पावस उणो पडटा, थंय मॉली, निलगिरीचीं मोटवीं झाडां हेभायर मल्गा नांवाचीं मोटवीं बाभळीचीं झाडां दिसतात. वाळवंटाच्या वाठारांत खाशेले वनस्पतीचे तरेकवार प्रकार आसात. उणी खारसाण आशिल्ल्या वाठारांनी तुरे आशिल्ल्या तणाच्यो जाती चड करून पॉर्क्यूपायन ग्रास आनी केनग्रास मेळटात. निलगिरीचे सुमार 600 प्रकार आसात. हातूंत मोटव्या निलगिरीच्या झोपांसावन व्हड उंचाय आशिल्लो मावंटन एश निलगिरी रूख अश्यो कितल्योश्योच जाती आसात. बाभळीच्या झाडाच्यो 767 जाती सापडटांत. दुसऱ्या झाडांचेर वाडपी ख्रिसमस रूख, बॉटल ट्री, चास्मानियातलीं खाशेली पानां झडपीं खांद्यांची, अशीर तोंकाच्या पानांचीं अशीं कितल्याशाच प्रकारचीं रानां हांगा आसात. हेर रुखांमदीं बाओबाब, ब्लॅकवूड, रोड सेडार, कोचवूड, मॅपल, ओक, अक्रोड हे रूख मुखेल आसात. भूंयमध्यसागरी हवामानाच्या वाठारांत थंयचे खाशेले वनस्पती वांगडा जारा आनी कारी हे घट लांकडाचे रूख सापडटात. रानवटी फुलांभितर बोरोनिया, ख्रिसमसबुश, डेझर्ट पी, फ्लॅनर फ्लावर हे सारकी वनस्पत आसा. ऑस्टेलियाच्या सुक्या वाठारांनी, उत्तर आनी उदेंत वाठारांतल्या पावसाच्या रानानी आर्किडची बरीच वाड जाल्ली आसा. हांगा आर्किडांचे सुमार 470 प्रकार दिसून येतात.
मोनजात: ऑस्टेलियांत विंगड विंगड तरांची मेनजात आसा. प्लॅडिपस आनी एशिड्ना हे तांतयां घालपी दोन सस्तन प्राणी फकत हांगाच दिसतात. जमनीवेल्यो आनी साव्या उदकांतल्यो सुमार 240 सस्तन प्राण्यांच्यो जाती (तांतल्यो 119 कड्डणांचेर जियेवपी), 20 सुकण्यांच्यो, 280 सरपटपी प्राण्यांच्यो, 112 बेबकांच्यो, 180 साव्या उदकांतल्या नुस्त्याच्यो, 750 मोव कातीच्या प्राण्यांच्यो आनी 40,000 ते 50,000 किडमुयेच्यो जाती हांगा आसात. पिलांखातीर पोटाकडेन पोती आशिल्लो कांगारू, तशेंच खाशेल्या प्रकारचें कोलसुणे, चिचुंद्री, माजर, अँटइटर हीं जनावरां हांगा सांपडटात. माजराचे जातीचीं कांय जनावरां सोश्यामदीं जाल्यार कांय 1.8 मी. उंचायेमेरेनची आसात. फ्लेंजर हो झाडांचेरूच रावता, तो पानां, म्होंव आनी कीडमुय खावन जियेता. वोम्बॅट हे जड आंगाचें जनावर बिळांत रावता. पाखे, वागोळीं आनी तोंकाच्या दातांचीं बऱ्याच जातीचीं जनावरां हांगा आसात. एमू, कॅसोवेरी हीं उडूंक शकनाशिल्लीं सवणीं, बावरबर्ड हीं खाशेले तरेचें घर बांदपी सवणीं, खाशेली शेंपडी आशिल्लें आनी नक्कल करपी लायरबर्ड सारकीं सुकणीं दिसून येतात. हनीइटर, कीर, हांयसां, किंगफिशर, कोगूळ, क्लेव, फ्लायकॅचर, पेंग्विन अशीं तरांतरांचीं सवणींय हांगा पळोवंक मेळटात. सोरोप, शेड्डे, साव्या उदकांतले कांसव, मानगीं हांच्यो तरेकवार जाती आसात. विखयाळ्या सोरपांच्यो 6-7 जाती आसात. ते भायर कीडमुयेच्योय तरांतरांच्यो जाती हांगा पळोवंक मेळटात. जगांतल्या वायटीचो आऩी मुयांचा सगळ्यांत आदलो प्रकार ऑस्टेलियांत आसा. ऑस्टेलियन सरकारान कोआला खातीर खासा अभयारण्यां तयार केल्यांत. मनशान हाडून सोडिल्ले सोशे आनी निवलां हांकां लागूनबरेच प्रस्न उप्रसल्यात. डिंगो हो रानवटी कुत्र्याभशेन दिसपी प्राणी घडये आदिवासींनी सुमार आठ ते धा हजार वर्सांपयलीं हाडला आसतलो.
इतिहास: इतिहासाच्या सामक्या पोरन्या काळाविशीं बरीच उणी खबर मेळटा. कांय मनशांचे आनी सस्तन जनावरांचे अवशेश हांगा
