मिटिओरॉलॉजी’ (IUCRM, 1959), ‘इंटर-युनियन कमिशन ऑन सोलर- टेरेस्ट्रियल फिजिक्स’ (IUCSTP, 1966), ‘इंटर-युनियन कमिशन ऑन स्पेक्ट्रॉस्कोपी’ (IUCM, 1966), ‘इंटर-युनियन कमिशन फॉर स्टडीज ऑफ द मून’ (IUCM, 1970) आदी समित्यो म्हत्वाचो वावर करतात. तेचपरी उदरगतशील राश्ट्रांत विज्ञान आनी तंत्रविद्या हांचो प्रसार जावंचो म्हूण तांकां उत्तेजन दिवचेपासत ‘कमिटी ऑन सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी इन डेव्हलपिंग कंट्रिज’ (COSTED) हे समितीची 1966 वर्सा थापणूक जाली. विज्ञानाच्या शिक्षणाचो सर्वांगीण अभ्यास करपाखातीर 1968 त, एक समिती स्थापन केली.
-कों. वि. सं. मं.
इंडो-अँग्लिअन साहित्य: साहित्य अकादेमीन व्याख्या केल्ल्या प्रमाण इंडो-अँग्लिअन साहित्य वा भारतीय इंग्लीश साहित्य म्हळ्यार भारतीयांनी इंग्लीश भाशेंतल्यान बरयल्लें साहित्य. हो भारतीय साहित्याचोच वांटो जावन आसा. हेर भारतीय साहित्याभशेन भारतीय समाजीक भावनिश्ठेंत ताचीं मुळां आसात आनी तें भारतीय संवेदनशील उक्तायता.
भारतीय इंग्लीश साहित्याची सुरवात ब्रिटीश आनी भारतीय संस्कृतायेमदीं आयिल्ल्या संबंदांतल्यान अठराव्या शतमानांत जाली. ‘अकाउंट ऑफ द जैन्स’ हो अठ्ठावीस पानांचो कावेली वेंकट बोरिया हाणें 1803 त बरयिल्लो निबंद म्हळ्यार एकाद्र्या भारतीयान बरयिल्ली पयली इंग्लीश बरपावळ अशें मानतात. हो निबंद 1809 त लंडनांत ‘एशियाटिक रिसर्चीस ऑर ट्रान्झॅक्शन ऑफ द सोसायटी इन्स्टिट्यूटेड इन बँगॉल फॉर इन्क्वायरींग इन टु द हिस्टरी अँड एक्टीक्विटीज ऑफ द आर्ट, सायन्य अँड लिटरेचर एशिया’ (5 वो खंड) हातूंत उजवाडाक आयलो.
एकुणिसाव्या शतमानांत समाजीक आनी धर्मीक अभिव्यक्तींतल्यान खासा करून राजा राममोहन रॉय हाचे बरपावळींतल्यान सुरू जाल्ली ही साहित्याची परंपरा साहित्याच्या सगळ्या प्रकारांतल्यान फुलूंक पावली. पयलींचें गद्य साहित्य समाजीक, धर्मीक, सुदारणा आनी राजकी जाणविकाय ह्या गजालींतल्यान प्रेरणा धेवन जल्माक आयलें, जाल्यार भारतीय इंग्लीश काव्य किरिस्तांव भावभावनांचें, सैमाचें, इतिहास, पुराणां आनी दंतकथांचें दायज घेवन ब्रिटीश स्वच्छंदतावादाच्या प्रभावाखाल निर्माण जावंत लागलें. पयलो भारतीय इंग्लीश कवी म्हूण हेन्री लुईस विवीयन डेरोझिओ (1809-1831) हाचें नांव घेतात. हाच्या काव्याचे दोन संग्रह ‘पोएम्स’ (1827) आनी ‘द फकीर ऑफ जंजिरा: अ मेट्रिकल टेल अँड अदर पोएम्स’ (1828) उजवाडाक आयले. ताच्या काव्याचें खाशेलपण म्हळ्यार देशभक्तीची भावना. ‘द हार्प ऑफ इंडिया’ आनी ‘टू इंडिया- माय नेटिव्ह लँड’ ह्या ताच्या कवितांतल्यान देशभक्तीच्यो जागृत भावना उक्त्यो जातात.
भारतीय नवलकथा मात फाटीं उरली. 1864 त, बंकिमचंद्र चटर्जी (1838-94) हाणें पयलीं आनी एकूच कांदबरी – ‘राजमोहन्स वाय्फ’ इंग्लिशींतल्यान बरयल्ली. ती कलकत्त्यांच्या ‘द इंडियन फिल्ड’ ह्या सातोळ्यांतल्यान धारावाहि कथा म्हूण उजवाडाक आयली.
लघुकथा, नाटक, आत्मचरित्रां, चरित्रां, निंबध, टीका हे सारकी बरीच बरपावळ इंग्लिशींतल्यान जाली तरी कादंबरी आनी काव्य ह्या मळांचेर जाल्ले बरपावळीच्या मानान ती उणीच आशिल्ली.
डेरोझिओ हाचेवांगडा काशीप्रसाद घोष (1809-73) आनी मायकेल मधुसुदन दत्त (1824-73) हांणई काव्याची बुन्याद घाली. पूण खऱ्या अर्थान काव्य फुल्लें तें तोरु दत्त (1856-77) हिचेवरवीं. विंगड विंगड विशयांची जाण आशिल्ले हे कवयित्रीन भारतीय परंपरेचे खोलायेक हात घालो. आर. सी. दत्त (1848-1909), हाणें ‘लेज ऑफ एन्शन्ट इंडिया’ (1894) हातूंतल्यान संस्कृत आनी प्राकृत काव्याचे इंग्लीश अणकार मुखार हाडले. ह्या काळावयलो आनीक एक नामनेचो कवी म्हळ्यार मनमोहन घोष (1869-1924). ‘प्रायमाव्हेरा’ (1890) ह्या पुस्तकांतल्यान ताच्या व्हड काव्यगुणांचें दर्शन घडटा.
भारतीय इंग्लीश काव्याचें व्हडपण नोबेल इनाम फाव जाल्ल्या रवींद्रनाथ टगोर (1861-1941) ह्या महाकवीच्या काव्यांतल्यान दिश्टी पडटा. अरविंद (1872-1950) हाचेय बरपावळींतल्यान साहित्याची गिरेस्तकाय जाणवता. टागोराचे प्रतिभेचें दर्शन नाटक, काव्य, कादंबरी, लघुकथा, संगीत आनी चित्रकला ह्या सगळ्यांतल्यानच घडटा. ताचे ‘गितांजली’न (1912) अस्तंती साहित्याच्या मळार बरीच नामना मेळयली. टागोराचे हेर संग्रह ‘द गार्डनर’, ‘द क्रिसेंट मून’, ‘फ्रूट गॅदरिंग’, ‘लव्हर्स गिफ्ट’ आनी ‘क्रॉसिंग’ हेय साहित्यीक नदरेंतल्यान टिकाकारांच्या तोखणायेचे थारले.
टागेरान ‘द रॅक’ (1910), ‘गोरा’ (1910), ‘द होम अँड द वर्ल्ड’ ह्या सारक्यो कादंबऱ्यो; ‘द किंग ऑफ द डार्क चेंबर’, ‘द पोस्ट ऑफिस’, ‘रेड ऑलिएंडर्स’ आनी ‘चित्रा’ हीं नाटकां; कितल्योशोच लघुकथा आनी विंगड विंगड विशयांचेर बरयिल्ले निंबद अशी बरपावळ केली.
अरविंद घोष (1872-1950) हाणेंय भारतीय इंग्लीश साहित्यांत मोलादीक बरपावळ केली. राजकी परिवर्तनवादी, कवी, तत्वचिंतक, गूढवादी आनी योगी आशिल्ल्या अरविंदान गिरेस्त अशी बरपावळ केल्या. ‘सावित्री’, ‘द लायफ् डिव्हायन’ हातूंतल्यान ताणें व्हड तात्विक विचार मांडल्यात.
सरोजिनी नायडू (1879-1949) आनी तिचो धाकटो भाव, मोलादीक चट्टोपाध्याय (मरण: 1990) हीं पयल्या म्हाझुजापयलींचें पिळगेंतलीं इंडो-अँग्लिअन साहित्यनिर्मणी करपी निमणी नांवां आसात.
पयल्या म्हाझुजाउपरांत मनशाच्या दृश्टीकोनांत बदल जावन ताचें साहित्याचेर ताचो व्हडलोसो परिणाम जालोना. महात्मा गांधीच्या फुडारपणाखाल चलपी राश्ट्रवादी राजकी चळवळीचोय भारतीय इंग्लीश काव्याचेर उणोच प्रभाव पडलो. संख्येचे नदरेंतल्यान मात भारतीय इंग्लीश काव्याची बरीच वाड जाली. गेल्ल्या पन्नास वर्सांच्या काळांत ताका बांदावळ आनी रचणुकेभितर विविधताय लाबली. निस्सीम इझिकेल, ए. के. रामानुजन, डॉम मोरायस, गीव्ह पटेल, आर. पार्थसारथी, अरुण कोलटकर, केकी एन्. दारुवाला, जयंत महापात्रा हांणी कवितेच्या मळार नामना मेळयली. ह्या काळावयल्या इंडो अँग्लिअन साहित्यिकांमदी जोसेफ फुतार्दु आनी आर्मांदु मिनेझिश हांचोय आस्पाव जाता.
भारतीय इंग्लीश कादंबरी खऱ्या अर्थान भारतांतल्या विंगड विंगड वर्ग-जात संघर्शाचें आनी समाजाचे वास्तवतेचें पडबिंब दाखयता. गेल्ल्या शतमानांतल्या दुसऱ्या अर्दांतल्यो समाजीक आनी इतिहासीक कादंबऱ्यो ब्रिटीश धर्तरेचेर बरयल्यात. खास करून डिफो, फिल्डींग आनी स्कॉट हांचो प्रभाव तांचेर दिसता. राश्ट्रीय अस्मिताय, उदेंत-अस्तंत संघर्श आनी कश्टकरी समाजाच्या आशांचे आनी मानसिक परिस्थितीचें चित्रण भारतीय इंग्लीश कादंबरींतल्यान ल्हव ल्हव जातना दिसलां. समाजीक वास्तवतेवेले सगळे तरेचे विस्तार तातूंतल्यान उक्ताडाक आयल्यात.
कादंबरीचे हे संक्रमणावस्थेंतले स्वतंत्रतायेपयलींचे मुखेल लेखक म्हूण मुल्क राज आनंद, आर. के. नारायण आनी राजा राव हांचीं नांवा घेतात. आनंग हाच्या ‘अनटचेबल’ (1935), ‘कूली’ (1936) आनी ‘टू लीव्हज अँड अ बड’ (1937) हातूंतल्यान आनी हेर कादंबऱ्यातल्यान सकयल्या समाजाची दुख्खां आनी क्रांतीकारी समाजीक बदलाची इत्सा स्पश्टपणान जाणवता.
आर. के. नारायणाची कादंबरीसृश्टी राग, निशेध वा भावनोत्कटता ह्या आनंदाच्या कादंबरींतल्यान दिसपी भावावरवीं मुखार येना. पूण तातूंत नकसूदपण, विनोद, उपहास, सादी-सरळ वास्तवता दिसता. ‘मालगुडी डेय्ज’ सारके ताचे कादंबरींतल्यान सकयल्या मध्यमवर्गीय हींदू कुटुंबांतले विंगड विंगड घटक मुखार येतात. समाजीक, राजकी
