सुदारपाविशीं जाग हाडप, आनी फुडें कितें घडटलें हाची सुलूस दिता. ताकालागून आनी खंयच्या गजाली फाटल्यान वचचें, खंयची गजाल तोखेवची आनी खंयची टाळची हें समजूंक शकतात. एका अर्थान इतिहास म्हळ्यार गिन्यान दिवप शिकोवपी तत्वगिन्यान. इतिहास हाचोच अर्थ चवकशी, संशोधन, नियाळप आनी अन्वेशण. इतिहास घडणुकांच्या कारणांची तर्कशुद्ध समजावणी, तांची परिस्थिती आनी प्रक्रिया ह्या गजालींच्या गिन्यानाखातीर भूतकाळाच्या वास्तवतेचो घेतिल्लो सोद.
इतिहास राजकी, समाजीक, अर्थीक, सांस्कृतीक आनी मानसीक मुद्दे आशिल्ल्यो सगळ्यो अनन्यसादारण घडणुकों मतींत घेता. हे भायर भोव उपेगाची थारिल्ली वैज्ञानिक उदरगत, गिन्यान आनी शक्त, सत पटोवन दिवपी कलात्मक मोख, सोबीतकाय आनी धादोस्काय आनी आमकां सांस्कृतिक, तात्विक आनी धर्मीक नदरेन गिरेस्त करपी बौद्धिक उदरगत हांची समिक्षक नदरेन नोंद घेता.
इतिहास मनशाक शाणो करता. तो शक्तीचे रंजन करता, समजीकाय वाडयता आनी बरे गूण घट करता. मनीस जातीन जें जें केलां आनी म्हळां, तांणी कशे तेरन विचार केला हाची फोडणिशी २२४म्हळ्यार इतिहास. इतिहासाचो मुखेल विशय म्हळ्यार विचार. आमकां भतकाळ दिश्टी पडना, पूण भूतकाळाचें मर्म आमकां मेळटा आनी हें मर्म इतिहासीक नायकांचें चारित्र्य आनी कर्तुप घडोवपाक कारणीभूंत आसता. हीं कर्तुपां समाजांत रावपी मनशांनी केल्ली आशिल्ल्यान समाज हो इतिहासाचो एक केंद्रबिंदू जावन आसा. रासवळ घडणुको, रासवळ प्रतिक्रिया, सृजनशील विचार आनी समाजशीलता हीं इतिहासाचीं चतु:सुत्रां.
कांय जाणांच्या मतान इतिहास म्हळ्यार व्हडव्हड मनशांचीं चरित्रां आनी बुद्ध, अशोक, जेजू, मोहम्मद वा गांधी सारकिल्या व्हड मनशांचीं कार्यां. कांय जाणांच्या मतान इतिहास म्हळ्यार भतकाळातलें राजकारण. कांय जाण इतिहासाचो अन्वयार्थ लायताना राजकारणांतल्या शासनाच्याय फुडें आशिल्ल्या लोकांकडेन पावतात. अशे तरेन वयल्या पांवड्यावयल्यान सकयल्या पांवड्याचेर आनी केंद्रीय अधिसत्तेवयल्यान थळाव्या कारभाराकडेन इतिहासाचो संबंद लावप जाता. मनशाचे स्वतंत्रतायेचो आलेख इतिहास वाचता. जेन्ना साम्राज्यां उबीं केलीं ताच्यापरस जेन्ना सुविचार मुखार आयले आनी इत्साशक्तीची मुक्तताय जाली, तो काळ आनी त्या काळांतल्यो घडणुको ह्यो व्हड इतिहासीक घडणुको आसात.
इतिहास हें खरें बुद्धिप्रामाण्यवादी विज्ञान आनी हें विज्ञान मनीसजातीची उदरगत मेजपाचें एक परिणाम आसा. हें विज्ञान मनशान जनावरां आनी सुकणीं, पृथ्वी आनी वायू हांचेर कशें प्रभुत्व मेळयलें? ताणे चंद्रिमाचेर कशी झोंपय मारली? म्हासागराचो तळ सोदपाची शक्त ताका कशी मेळ्ळी, नखेत्रां आनी गिऱ्यांचें गिन्यान मेळून तांची विस्कटावणी करपाची तांक ताका कशी आयली? हाचें पुरायपणान वर्णन करता. तें आमच्या दोळ्यांमुखार मनशाची शतमानासावन चलत आयिल्ली यात्राय उबी करता आनी उदरगतीच्या चडत वचपी पांवड्याचेर जांणी जीण पावयली आनी आपणापरस ऊंच पांवड्याचें जिवीत फुडले येवपी पिळगेमुखार जांणी दवरलें तांच्या यत्नांची जाणविकाय दिता. ती मनशाचे उदरगतीची एक काणी, कला आनी साहित्य, तत्वगिन्यान आनी धर्म, साहस आनी मनशाचें जिणेंतल्या सगळ्या साध्यांची आनी अपेसांची एक गांथन. इतिहास म्हळ्यार तत्वप्रणालींचो उदय आनी अस्त, कल्पनाविश्व आनी बुद्द, बरें आनी वायट हांचे मदीं झुजतल्यांचें चारित्र्य आनी कर्तुप, सत्य आनी न्याय हांकां समाजीक प्रशासनांत हाडपाचो एक संघर्श. हो इतिहास मनशाक ‘संस्कृतायो’ नांवाच्या पद्धतशीर समाजाविशीं म्हायती दिता.
इतिहास म्हळ्यार सामान्य मनशाक बरो जावपाची राज्यकर्त्यांक म्हान जावपाची देख दिवपी फकत निंतीसुत्रां न्हंय; पूण मनशाचे उदरगतीचे शक्तीचो आनी चळवळीचो आकार दिका दाखोवपी तो एख अभ्यास. मनशाची मनशाकडेन आशिल्ली समजाकाय हो इतिहासाचो विशय आसा. आत्मनिश्ठपणान उक्तायत जाल्यार इतिहास म्हळ्यार मनशाचे संवेदनशीलतेंत चलपी घडणुको. वस्तुविश्ठपणान विचार करीत जाल्यार इतिहास म्हळ्यार मनशाचे संवेदनशीलतेंतल्यान तयार जाल्ल्या खासा घडणुकांचें एक नाट्य. मनीस वा राश्ट्रां हांचे दिसपट्टे वेव्हार सदाकाळ बदलत आसतात, ताका लागून इतिहास म्हळ्यार गतिमानता आशिल्लें तत्वगिन्यान, जें एकूच सत तत्वगिन्यान आनी सत मानसशास्त्र जावन आसा. हाका लागून अधिभौतिक साहित्याच्या व्हडल्या दोंगरांपरस इतिहालाची कांय पानां मनशाच्या मनाचेर चड उजवाड घालतात.
इतिहासांत त्या त्या देशाचे तत्वप्रणालीचो वा काळाचो रंग भरसुपाचो एक प्रवाह दिश्टी पडटा. ग्रीकांनी इतिहासाक बुद्धीप्रामाण्यवादी केलो, रोमन लोकांनी तांका राजकी केलो, इगर्जीन ताका नैतिक केलो, जर्मन लोकांनी तांका चड तात्विक केलो, मार्क्सवाद्यांनी भौतिकवादी, फ्रेंचांनी समाजवादी आनी ब्रिटीशांनी ताका साम्राज्यवादी केलो. इतिहासाविशीं अरब मत, चिनी मत आनी भारतीय मत हें वेगवेगळें आसा. कांय लोक इतिहासांत मूल्यविधानां (value judgements) भरशितात. मूल्यांकन, परिक्षण आनी मनशाचो आनी घडणुकांचो केल्लो नियाळ हाकालागून इतिहास आनी तत्वगिन्यान हांचो लागींचो संबंद आसा. ‘बरी’ हाच्या मतान इतिहास म्हळ्यार विज्ञान, ताचेपरस कांय उणेंय न्हय वा चडूय न्हय. कांय विचारवंताच्या मतान सगळो इतिहास हो भूत आनी वर्तमान हांचे मदलो सोंपनाशिल्लो एक संवाद. तांच्या मतान हो समेस्त इतिहास वर्तमानकालीन. कारण मनशाचो स्वभाव तसोच उरता आनी भावना, कारणां, परिस्थिती, मनस्वीपणा आनी इतिहासीक गती गुणान न्हय तर फकत प्रमाणान बदलता.
-डॉ.बी.शेख अली
इतिहासलेखन: थळ, काळ आनी व्यक्ती हांचे उल्लेख करून आनी मेळिल्ले पुरावे समाजीक जिवीत आनी भांवतणची परिस्थिती हांचेविशी केल्ल्या लेखनाक इतिहास लेखन अशें म्हणटात. इतिहास बरोवपाक सुरवात केन्ना जाली हें जरी सारकें कळना, तरी ईजिप्त, आसिरिया, बॉबिलोनिया, चीन ह्या देशांनी इतिहासीक बरोवप होलमता. हें बरप चडशें फातरपटे, भिजिल्ल्यो चिकणमातयेच्यो विटो, भूर्जपत्र, ताडपत्र, चामडें हांचेर बरयल्लें मेळटा. पूण ह्यो सगळ्यो झुजांचेर वा धर्माचेर तुटक तुटक नोंदी कश्यो आसतल्यो. इतिहासल लेखनाक खरी सुरवात जाली ती ग्रीस देशांत आनी उपरांत रोमांत. होमरच्या म्हाकाव्यांत ग्रीसाचो थोडोभोव इतिहास मेळटा, पूण तातूंत खुबशी अतिताय दिसता. हिरोडॉटस (इ.स.प.484-424) हाकाच पयलो इतिहासकार अशें मानतात. ताचे उपरांत थ्यूसिडिडीझ आनी झेनोफोन हे इतिहासकार जाले. फुडें फ्लेव्हिअस एरियन हाणें अलेक्झांडराच्या जैताचो एतिहास बरयलो. तातूंतलें ‘इंडिका’ हें प्रकरण भारताच्या इतिहासाचें एक साधन. टायटस लिव्हि, टॅसिटस हे म्हत्वाचे रोमन इतिहासकार मध्ययुगीन युरोपाचो आनी तातूंतल्या तातूंत फ्रँक लोकांचो इतिहास ‘ग्रेगरी ऑफ तूर’ हाणें बरयलो आनी इंग्लंडचो धर्मीक इतिहास बीड हाणें बरयलो. ताच्याच काळांत जाल्ल्या ऑर्डेरायीकस व्हियिटेलिस, बिशप ऑटो आनी मॅथ्यू पॅरिस हांणीय इतिहास लेखन केलें.
युरोपांतल्या प्रबोधनाची चळवळ इटलींत सुरू जाली. राश्ट्र हे संकल्पनेचो उगम मॅकियाविली हाच्या फ्लॉरेन्सच्या इतिहासांत आनी फ्रांचेस्को ग्वीतचार्दीनी हाच्या इटलीच्या इतिहासांत सांपडटा.
अठराव्या शतमानांतलो फ्रेंच बरोवपी व्हेल्तेर हाणें आपल्या ‘एस स्यूर ले मर्स’ हातूंत इतिहास म्हळ्यार फकत राजांचो आनी झुजांचो इतिहास
