सुमार 16,000 किमी. लांबायेचे उदकामार्ग येरादारीखातीर वापरूंक मेळटले अशें जाणकारांचें मत आसा.
कालव्यांतली येरादारी: न्हंयच्या मानान कालव्यांत गाळ सांचपाचें प्रमाण खूब उणें आसता. कालव्यांतलें उदक न्हंयच्या उदकापरस अदीक संथ दवरूं येता. तशेंच जड मानाचें हाड-व्हर करपाखातीर उद्येगधंद्यांक फाव तेप्रमाण कालवे खणूं येता. देखून, न्हंय येरादारीच्या मानान कालव्यांतली येरादारी सोपेपणान जाता.
1787 ते 1857 ह्या काळांक इंग्लंडांत कालवे बांदपाचे ‘भांगरा-युग’ अशे म्हण्टात. त्या कालव्यांपसून इंग्लंडाक कितलेशेच अर्थीक आनी समाजीक फायदे जाले. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दांत अमेरिकेंत येरादारीखतीर मोट्या प्रमाणांत कालवे बांदले. ईअरी, कालव्यांक लागून न्यूयॉर्कचो वेपार वाडलो. फ्रांस, अस्तंत जर्मनी, नेदरर्लंड्स आनी सोव्हिएत रशिया ह्या देशांतूय वेगवेगळ्या न्हंयांक जोडपी कालवे बांदून उदकामार्गांचीं जाळींच तयार केल्यांत. भारतांत कालव्यांची येरादारी फकत ईशान्य भागांत, कृष्णा-गोदावरी त्रिभुज वाठारांत (delta) आनी केरळ राज्यांत चलता.
भारतीय दर्या-येरादारी: सोळाव्या शेंकड्यांमेरेन हिंदी नौकानयनाक संवसारांत मानाची सुवात आशिल्ली. सतराव्या आनी अठराव्या शेंकड्यांत मात भारतांतले थळावे राजा एकमेकांआडा झगडत राविल्ल्यान नौकानयनाची उदरगत जावंत पावली ना. तरीलेगीत जहाजां बांदपाचें काम 1940 मेरेन हिंदी गोद्यांतल्यान चालूच आशिल्लें. उपरांत, युरोपांत तिख्यांचीं जहाजां तयार जावपाक लागलीं आनी तिख्याच्या उणावाक लागून हिंदुस्थानचो जहाजां बांदपाचो उद्येग फाटीं पडलो.
एकुणिसाव्या शेंकड्याचे अकेरेक हिंदी जहाज कंपन्यांक ब्रिटीश कंपन्यांआड सर्त करची पडली. ब्रिटीश कंपन्यांक सरकारचो पालव आशिल्ल्यान जमशेटजी टाटा आन व्हि. ओ. चिंदंबरम पिळ्ळै हाणी थापणूक केल्यो आऩी जायत्यो हेर हिंदी कंपन्यो बंद जाल्यो. पूण ह्या सर्तींत य़ेट नरोत्तम मोरारजी आनी वालचंद हिराचंद हांणी 1919 त थापणूक केल्ली ‘सिंदिया स्टीम नॅव्हिगेशन कंपनी’ तिगून उरली. हे कंपनीचें पयलें जहाज ‘लॉयल्टी’ 5 एप्रिल 1919 त मुंबयसावन इंग्लंडाक वचून भायर सरलें. भारतीय नौकानयानाच्या इतिहासांत हो दीस म्हत्वाचो अशें मानून 1964 सावन 5 एप्रिल हो दीस ‘राश्ट्रीय नौकानयन दीस’ म्हूण मनयतात.
राश्ट्राचे अर्थीक उदरगतीखातीर आनी राखणेखातीर नौकानयनाचें हिंदीकरण जावप गरजेचें आशिल्लें. सिंदिया स्टीम नॅव्हिगेशन कंपनीचो एक संचालक सर लल्लुभाई सामळदास हाणें हो प्रस्न वरिश्ठ कायदेमंडळांत मांडलो. पूण ताच्या यत्नांक यश आयलेंना. 1923 त मध्यवर्ती सरकारान हेडलॅम हाचे अध्यक्षतेखाला ‘वेपारी नौकानयन समिती’ नेमली. ते समितीन दर्यादेगेवेलो वेपार हिंदी जहाजांखातीर राखून दवरचो, हिंदी लोकांक जहाजां चलोवपाचें प्रशिक्षण दिवचें, अश्यो कांय शिफारशी केल्यो. पूण ‘डफरिन’ बोटीचेर 1937 सावन प्रशिक्षणाची वेवस्था करपापेल्यान सरकारन आनीक कांयच केलेंना. 1928 त हाजी हाणें आनी 1937 त सर अब्दुल गझनवी हाणें दर्यादेगेवेले येरादारीचे काधिकार हिंदी जहाजांक मेळचे. म्हूण मध्यवर्ती कायदेमंडळांत विलां मांडली, पूण तीं संमत जालीं ना.
दुसरें म्हाझूज सुरू जावंचे आदीं हींदी कंपन्यांची 1.26 लाख टनभराचीं एकूण 53 जहां आशिल्लीं. झूज सांपलें तेन्ना फकत 42 हिंजी जहाजां उरिल्लीं आनी तांचो टनभर 1 लाख टनांपरसूय कमी आशिल्लो. 1945 च्या झुजाउपरांतचे पुनर्रचना समितीचे नौकानयन उपसमितीन आपल्या 1947 च्या अहवालांत कांय शिफारशी केल्यो, त्यो अश्यो: 1. हिंदी जहाज कंपनीची व्याख्या करची. 2. सगळी दर्यादेगेवेली येरादारी हिंदी जहाजांखातीर राखून दवरची. 3. फुडल्या सात वर्सांत हिंदी नौकानयन टनभर 20 लाख टनांमेरेन वाडोवचो. ह्यो सगळ्यो शिफारशी केंद्र सरकारान संमत केल्यो.
ऑगस्ट 1947 त हिंदी कंपन्यांकडे 1.92 लाख टनभाराचीं वट्ट 59 जहाजां आशिल्लीं. तातूंतली 48 जहाजां दर्यादेगेवेली येरादारी करतालीं आनी 73,000 टनभाराचीं 11 जहाजां परराश्ट्रीय वेपारांत वांटो घेतालीं.
स्वातंत्र्यांउपरांत भारतीय नौकानयनाची उदरगत करपाचें धोरण सरकारान आंखलें. जहाज येरादारीखातीर लागपी वेगवेगळे अदिकारी तयार करपाचें शिकप दिवपाखातीर मुंबय हांगा ‘वेपारी नौदल प्रशिक्षण मंडळ’ (मर्चंट नेव्ही ट्रेनिंग बोर्ड) तशेंच ‘नरोत्तम मोरारजी नौकानयन संस्था’ (1959) हांची थापणूक जाली. तशेंच कलकत्ता हांगा ‘मरीन इंजिनियरिंग कॉलेज’ आनी मुंबय हांगा ‘लालबहादूर शास्त्री नॉटिकल इंजिनियरिंग कॉलेज’ तशेंच ‘राजेंद्र’ (मुंबय), ‘भद्र’ (कलकत्ता), ‘मेखला’ (विशाखा-पटनम्), ‘नौलाखी’ (नौलाखी-गुजरात) ह्या नौकानयनाचें शिकप दिवपी खास जहाजांची वेवस्था सरकारान केल्या.
दर्यादेगेवेल्या येरादारीचे एकाधिकारी 1931 त, मुखेल राश्ट्रांपैकी 27 राश्ट्रांनी राश्ट्रीय जहाजांखातीर राखून दवरिल्ले. 1951 चे सुर्वेक 13 हिंदी कंपन्यांची भारतीय किनारी परिशद अस्तित्वांत आयली आनी 1952 च्या तिसऱ्या तिमाहींत दर्यादेगेवेलें येरादारीचें पुराय हिंदीकरण जालें. तेउपरांत जेन्ना तीन विदेशी तेल कंपन्यांक भारतांत तेलशुद्धीकरण कारखाने काडपाक परवानगी मेळ्ळी, तेन्ना परदेशांतल्यान अशुद्ध तेल हाडपाक आनी दर्यादेगेवेल्यान शुध तेलाची येरादारी करपाखातीर परकीय तेलवाहू जहाजां वापरपाची तांकां मान्यताय मेळ्ळी.
मार्च 1950 त, ‘उदेंत नौकानयन महामंडळा’ची थापणूक जाली. ह्या महामंडळाक भारत-ऑस्ट्रेलिया आनी भारत-उदेंत आफ्रिका ह्या वेपारमार्गाचेर भोंवडी करपाची परवानगी आशिल्ली. 1956 त ‘अस्तंत नौकानयन महामंडळी’ची थापणूक जाली. 2 ऑक्टोबर 1961 दिसा ह्या दोनूय सरकारी महामंडळांचें एकीकरण जावन ‘भारतीय नौकानयन महामंडळ’ अस्तित्वांत आयलें.
भारतांतल्या वट्ट चवतीसेक नौकानयन कंपन्यांपैकी ‘भारतीय जहाज येरादारी निगम’ आनी ‘मोगल लाइन लि.’ ह्यो देन सरकारी कंपन्यो आसात. कांय मुखेल खाजगी कंपन्यो अश्यो: सिंदिया स्टीम नेव्हिगेशन कंपनी, ग्रेट ईस्टर्न शिपिंग कंपनी, इंडियन स्टिमशिप कंपनी. साउथ डिया शिपिंग कॉर्पोरेशन लिमिटेड, चौगुले स्टीमशिप्स कंपनी लि. डेंपो शिपिग कंपनी लि.
स्वातंत्र्याउपरांतची दर्यादेगेवेली येरादारी: 1952 अस्तित्वांत आयिल्लें ‘गंगा-ब्रह्मपुत्रा उदका येरादारी महामंडळ’ विसर्जित करून फेबर्वारी 1967 त ‘मध्यवर्ती अंतर्गत उदका येरादारी निगम’ची थापणूक जाली. ह्या निगमाच्या राजबागान गोदीवाड्यांत (dockyard) जहाजां बांदप, जहाजां सारकीं करप हीं कामां करतात. निगमावरवी बांगला देश मार्गान कलकत्ता आनी आसाम हांचेमदीं न्हंय –येरादारी चलता. गाळ काडप, दर्यांतल्या जहाजांक तेलाची आनी ताज्या उदकाची पुरवण करप हाची वेवस्था सगळ्या सुवातींनी केल्ली आसा. निगमाचे मालकीचें एक सांठवणघर कलकत्त्यांत आसून ‘च्या’ चो सांठो करपाखातीर ताचो उपेग जाता. अस्तंत दर्यादेगेवेल्या उतारूंक व्हरपी कांय जहाजकंपन्यांचें राश्ट्रीयकरण जावंचें, अशी सुचोवणी महाराष्ट्र सरकारन केंद्र सरकाराक केली. तेप्रमाण सरकारान कोंकण येरादारीचें 1973 त राश्ट्रीयकरण केलें.
जड माल व्हरपी जहाजांचे येरादारीचे दर मालाच्या प्रकारमचे वा जहाजाच्या खाशेल्या प्रवासाचे निश्चित दरान थारायनात. ते मागणी आनी पुरवण ह्या तत्वाचेर उकत्या बाजारांत आकारतात. हो बाजार लंडनांत आसून ताका ‘Baltic Exchange’ अशें म्हण्टात.
लंडनांत 1760 त ‘लॉइड्स रजिस्टर ऑफ शिपिंग’ हें जहाज मालकाचें स्वेच्छा संघटन सुरू जालें. नेमून दिल्ल्या प्रमाणावरवीं सगळ्या राश्ट्रांतल्या जहाजांच्या सर्वेक्षणाचेर आनी वर्गीकरणआछेर नियंत्रण दवरपाचो वावर ही संस्था करता.
