मेळयली. ताणें नाचाचे कार्यावळींत नव्यो नव्यो कल्पना हाडल्यो आनी रंगमाचयेचो अचूक वापर केलो.ताचे विश्य चालू स्थितीकडेन बांदिल्ले आसतात.तशेंच ताचे कार्यावऴीची आंखणीय़ येवजिल्ली आसता. ताच्या नाचाचीं निर्मणी मूल्यां उंचेल्या पांवड्याचीं आसतात.
नाचाच्या खंयच्याय एकाच प्रकाराकडेन तो एकनिश्ठ रावलो ना.शास्त्रीय नाचांत तो आपले कल्पनेप्रमाण बदल करतालो असो ताचेर आरोप जाला.ताचेर अस्तंतेकडल्या आनी उदेंतेकडल्या नाचाचो प्रभाव आशिल्लो. पारंपारिक नाचावरवीं आर्विल्ल्यो अडचणी अर्थपूर्णतरेन लोकांमुखार मांडपाचें ताचें ध्येय आशिल्लें. ह्या कामाखातीर जाय आशिल्ली प्रयोगशीलता ताचेकडेन आशिल्ली. ताणें 'तिमिर बरन'ह्या संगीततज्ञाच्या आदारान नाचाद्या संगीतांत कितलेशेच बदल घडयले.
भारतीय परंपरेक खबर नाशिल्लो व्हड वाध्यवृंद ताणें हाडलो। हे प्रयोग करतना तो केन्नाच आपलो भारतीय आत्मो विसरलो ना, ताणें आपली वेगळी नाचाची पध्दत सुरू केली.हातूंतल्यान ताची बायल अमला शंकर तशेंच शांतीवर्धन, सचिनशंकर, कामेश्वर, जौहरा सैगल, नरैंद्र शर्मा आदी कलावंत निर्माण केले.नामनेचो सतारवादक पंडित रविशंकर ताचो भाव.
१९५९ वर्सा ताका संगीत नाटक अकादेमीचो पुरस्कार फावो जालो.ताणे नाचाचेर कल्पना नांवाचो सिनेमा काडला. भारतीय नाचाचे परंपरेंत ताणें आर्विल्ल्या नाचाचो आस्पाव केला.भारतीय नाचाक आर्विल्ल्या तंत्रांनी समृध्द करपी कलावंत म्हूण उदय शंकर हाची कामगिरी नाचाच्या इतिहासांत खूब म्हत्वाची आसा. - कों.वि.सं.मं
उध्येगिकरण:उत्पादन प्रक्रियेंतल्यान भूंय, कामगार, घोळटें भांडवल(circulating capital)आनी स्थायी भांडवल (fixed capital)हांच्या संयोजन(composition) जाल्या बदलाक लागून जें अर्थीक परिवर्तन घडटा, ताका उध्योगिकरण म्हणटात.
भौगोलीक नदरेन उध्दयोगिकरणाची सुरवात अठराव्या'शतमानाच्या शेवटाक इंग्लंडात जाली.उध्देगिकरणाक फाव तशी परिस्थिती, कुशळ कामगार, राजकी थीरपण, येरादारीचीं मेळटात तीं साधनां, उदरगतीक लागून विज्ञानीक सोदांक मेळिल्लो वाव, खेळट्या भांडवलाची पुरवण करपी बॅंको, ह्यो गजाली फावो तश्यो आशिल्ल्यान उदेगिकरणाची बुन्याद इंग्लंडांत पडली.
एकुणिसाव्या शतमानाचे सर्वेक फ्रांस, जर्मनी आनी बेल्जियमांत उध्येगिकरणाची सुरवात जाली. सन १८७१ त फ्रांसांत उध्येगिकरणाची सुरवात जाली. १८६० च्या यादवी झुजाउपरांत अमेरिकेंत उधयेगिकरणाचें मुळावण पडलें. १८६८ त जपानांत सरंजामशायेचो नाश जालो. १८८५ सावन शासनाच्या पुरोगामी धोरणाक लागून जपानचे उध्येगीक उदरगतीक सुरवात जाली. रशियांतल्या साम्यवादी क्रांतीउपरांत फाव त्या मार्गा रशियांतल्या उध्येगिकरणान नेट घेतलो. जपान आनी अमेरिकेक सुर्वेक युरोपीय सत्तेचेर मात करची आसली. अमेरिकेकडेन साधनांची(resources) गिरेस्तकाय आनी विस्तृत बाजार तयार आसलो. जपानाकडेन ह्यो गजाली नासल्यो. पूण तांचेकडेन आंतराश्ष्ट्रीय बाजारावरवीं ती मेळोवपाची तांक आनी निश्ठा आसली. जपानाकडल्या संबंदांतल्यान उध्येगिकरण चीनांत पावलें. इंग्लंड आनी हेर वसाहतवादी राश्ट्रांनी आपले सत्तेतळा आशिल्ल्या प्रदेशांनी उध्येगिकरणाची बुन्याद घाली. कच्या मालाच्यो आनी बाजारपेठेच्यो गरजो भागोवपाक तांकां हाची गरज आसली.
भारतांत उध्येगिकरणाची सुरवात कपड्या गिरणींवरवीं जाली. १८५४ त मुंबय लागसार पयली. सुती कपड्याची(cotton cloth) आनी श्रीरामपूर हांगा पयली ज्यूटाची गिरण सुरू जाली. तोमेरेन कोळशाच्या खणीनीय थोडें भोव स्थायी भांडवल जमिल्लें. १९११ त देशांतलो पयलो तिख्या कारखानो सुरू जालो. पयल्या सुती कपड्याच्या आनी तिंख्याच्या उध्येगांक लागपी भांडवल चडशें भारतीयांकडल्यानच आयलें. ह्याच काळांत साकर, खनीजतेल, शिमीट सारक्या. उध्येगांची सुरवात जाली.स्वतंत्रतायेमेरेन भारतीय उध्येगिकरणाक नेट आयलोना. दुसरे पंचवर्सूकी येवजणेंत उध्येगिकरणाचेर भर दिलो. खूब काळ मेरेन उध्येगिक धोरणाक लागून ही प्रक्रीया सरकाराच्या पालवाचेर आदारून आसली. अर्थीक उत्क्रांती (evolution)तीन पांवड्यांनी वांटू येता. पयल्या पांवड्यांत भूंय आनी कश्टकरी कामगार सगळ्यांत चड म्हत्वाचे उत्पादक घटक आसून हो पांवडो कृषिप्रधान आसा. दुस-या पांवड्यांत वेपार धंध्यांचें प्रमाण वाडटा. तेच वांगडा घोळट्या भांडवलाक चड म्हत्व येता. तिस-या पांवड्यांतले उत्क्रांतीक ‘उध्येगिकरण’ म्हणटात. उध्येगिकरण ही घडणुक नासुन प्रक्रिया आसा. हें प्रकियेंत काळांतरान स्थायी भांडवलाचें प्रमाण वाडत वता. तशेंच हे तीनूय पांवडे एकेच अखंड उत्क्रांतीक प्रक्रियेचे घटक आसून एका पांवड्यांतल्यान दुसरो पांवडो उप्रासता. ही प्रक्रिया आपल्या संवेगांतल्यान (momentum) तशेंच परिस्थिती (environment) बदलांतल्यान प्रेरित (induce) जांव येता.
उध्येगिकरणाचे उदरगतीचीं दोन तासां (dimensions) आसात. एक ताचें भुगोलीक विस्तारप आनी एक ताचें खोलावप. भुगोलीक विस्तारप म्हळ्यार नव्या वाठारांनी उध्येगिकरणाचो आरंभ जावप. खोलावप म्हळ्यार उत्पादन प्रक्रियेंत स्थायी भांडवलाचें म्हत्व वाडप.
इतिहासीक तशें वैश्लेषिक (analytical)नदरेन उध्येगिकरणाचे तीन मुखेल निर्धारक (determinants) आसात: पर्याप्त भांडवल, उपयुंक्त तंत्रगिन्यान आनी पर्याप्त बाजारपेठ. उध्येगिकरणाचे प्रक्रियेंत चडांतचड भांडवल गुंथचें पडटा. थंयच्यान तें सोंपेपणान परतें मेळोवंक येना. हाका लागून अर्थवेवस्थेच्या घोळट्या भांडवलाची गरज भागयल्या उपरांत पर्याप्त भांडवल मेळत जाल्यारच उध्येगीक उदरगत घडूंक शकता. हें भांडवल उत्पादन प्रक्रियेंतले यंत्रसामग्रींत घालतात आनी ताचेर वावुरतल्या कश्टक-यांची उत्पादकता वाडयतात. ही यंत्रासामग्री घडोवपाक ब-या आनी ऊंच पांवड्याच्या तंत्रगिन्यानाची गरज आसता. अशा भांडवल प्रधान (capital intensive) उत्पादनाचो खर्च वाडट्या उत्पन्नाचेर वांटून गेलेबगर अशें उत्पादन फायध्याचें थारना. तेखातीर वाडचे बाजारपेठेची गरज निर्णायक थारता.
उत्पादन प्रक्रियेंतलें परिवर्तन हें जरी उध्येगिकरणाचें मूळ आसलें तरी हेर भौशीक, आर्थीक आनी राजनैतीक प्रचलावेचे (parameters) परिणाम तितलेच म्हत्वाचे आसतात. ताचेवरवीं घडपी संकेंद्रण (concentration) उत्पादनप्रक्रिया चड आनी चड एका थरावीक स्थायी भांडवलाच्या सांच्याचेर (cluster)क्रेंद्रीत जाल्यान अशें घडटा. भुगोलीक नदरेन, उत्पादन थरावीक उध्येगीक शारांनी वा प्रदेशांनी एकठांय जाता. हाका लागून उध्येग ह्या शारांनी वा प्रदेशांनी जमतात. हे प्रक्रियरक नागरीकरण (urbanization) म्हण्टात.
कामगारांच्या वेवसायीक केंद्रीकरणाक लागून तांचेमदीं एकचार आनी संगठ्न घडटा. पूण तेचवांगडा कश्ट करपी कामगार आनी भांडवल हांचेमदलें अंतर वाडटा. हाचें कारण म्हळ्यार उध्येगिकरणाक लागून भांडवलाचें आपलें एक वेगळें आनी व्यापीत (distinct) अस्तितव उदेता, जाचेर कश्टकारी कामगारांचें थोडे भोव नियंत्रण आसता. मालकेंतल्यान उदेवपी नियंत्रण जशें कमी जायत वता, तशें कार्यात्मक नियंत्रण (functional control) मात वाडटा. हाचें कारण म्हळ्यार तंत्रगिन्यानाचे उदरगतीक लागून वित्तीय भांडवलाची(financial capital) मालकी आनी भौतिक भांडवलावेलें (physical capital) नियंत्रण हांचेमदलें अंतर वाडटा.
उध्येगिकरणाक लागून कश्टक-यांची उत्पादकताय वाडटा. हे वाडटे उत्पादकतेचो मुखेल वांटो जर प्रवर्तकांक (entrepreneurs) आनी भांडवलदारांक मेळ्ळो तरी तिचो कांय फायदो कश्टकारी कामगारांक जाता. हाका दोन कारणा आसात: एक- तंत्रगिन्यानाचे उदरगतीक लागून जशें कश्टकरी कामगारांचें भौतिक भांडवलावेलें नियंत्रण वाडटा
