ओनील, यूजीन ग्लॅडस्टन
कथा अशी आसा: असुरांचो राजा बळी हाणें आपल्या कर्तुत्वान आनी योगबळार पुराय धर्तरेर शेक गाजयलो. ताचे राजवटींत जनता खोशयेन जियेताली. सगळ्या सुख समाधानाच्या गजालींनी ताचें राज्यपरिपूर्ण आसलें. ताका लागून स्वताच्या तपोबळाचेर बळी देवलोक जिखत, असो भंय देवांक दिसलो. देवांक दिसलो. देवांनी भगवान विष्णुक होरायलो. विष्णून ‘वामन अवतार’ घेतलो. बळीच्या दानी आनी उदार स्वभावाचो फायदो घेवपाच्या हेतान वामन अवतारांतलो विष्णू तागेर भिक्षा मागपाक गेलो. वामनान बळीकडेन तीन पावलां जमीन मागली. बळीन अट मानून घेतकच वामनान आपलें आकांताचें मूळ रूप घेतलें. ताच्या दोन पावलां जमीन मागपाक गेलो. वामनान बळीकडेन तीन पावलां जमीन मागली. बळीन अट मानून घेतकच वामनान आपलें आकांताचें मूळ रूपघेतलें. ताच्या दोन पावलांनी धर्तरेसयत पुराय संवसार भरून गेलो. वामनान ‘तिसरें पावल खंय दवरूं?’ अशें विचारतकच बळीन आपलें मस्तक ताचेफुडें बागयलें. वामनान तिसरें पावल बळीच्या मस्तकार दवरून ताका पाताळांत धाडून दिलो.
केरळांत ही दंतकथा मातशी बदलता. हांगा बळी, ‘महाबळी’ जाता. ही कथा द्राविडी भौसाचे नदरेंतल्यान लोकांमदीं घोळिल्ल्यान आपलो राजा फटवला अशें तांकां दिसना. महाबळी राजा दानशूर, दिल्लें उतर पाळपी, जिवाक दिवपी अशी आदराची भावना केरळांत ताचेविशीं आसा. आपलो राजा महापराक्रमी आशिल्ल्यान ताका हरोवपाक देवाक येवचें पडलें अशेंय तांकां दिसता. आर्य आनी अशा दोन संस्कृतायेंतल्या झजांत अनार्य (द्राविडी लोक) हरले तरी तांचो राजा दानशूर पराक्रमी म्हूण म्हान, अशें केरळांतल्या लोकांक दिसता. हे दंतकथेक केरळांत आनीक एक रूप मेळटा, तें अशें- पाताळांत वचचेपयलीं, आपल्याक वर्सांतल्यान एक फावट प्रजेक भेटूंक मेळचें, अशें विष्णूकडेन महाबळी मागता. वामन अवतारांतलो विष्णू त्यावेळार ‘तथास्तू’ म्हण्टा. महाबळी राजा वर्सांतल्यान उकफावट लोकांचे भेटेक येता. त्या दिसाक ‘भिरू ओणम्’ म्हण्टात. ओणम् परबेचो आरंभ ह्याच दिसा जाता.
हे परबेक येवकार दिवंक केरळांत व्हड तयारी चलता. घरां-दारां निवळ करून तांकां रंग काडटात. घराचो फुडलो भाग फुलांनी नटयतात. घराफुडलें आंगण सारोवन ताचेर रांगोळी घालतात. ताचेर विंगडविंगड फुलांच्यो रचना करतात. ही तयार धा दीस मेरेन चलता. श्रवण नक्षत्राच्या मुखेल दिसा वामनाची तोंकदार मातयेची मूर्त हाडूण आंगणांत दवरतात. ते मुर्तीच्या भोंवतणी फुलांची सोबीत रचना करतात. पयलीं सगळे जाण एकठांय जावन ‘आरप्पू’ ह्या पवित्र उतरांचो मोट्यान उच्चार करतात. उपरांत वामनाची म्हळ्यार ‘तृक्काक्करपन’ हाची पूजा जाता. ह्यावेळार घरभर लोक नटून थटून रावतात. ह्या दिसा घरांघरांत गोडधोड, जेवणखाण जाता. ओणमच्या दिसा केरळचे लोक एक खास खेळ खेळटात. ताका ‘नाटन पंतुकळि’ म्हण्टात. तेभायर ‘किळितटटु’, ‘कुंतिक्कळी’ अशे जायते मैदानी खेळ जातात. घरांत बशिल्लेकडेन बुध्दिबळ, पलॉन्कुशि, पल्लुकळि हेवूय खेळ खेळटात. चलयो आनी बायलो दनपारां आनी रातीच्यो एकठांय जावन नृत्य करतात. ताका ‘कैकोट्टिकाळी’ अशें म्हण्टात. दादले फकाणांनी लडाय करतात. तिरंदाजीच्यो, कुस्तीच्यो आनी वाध्यां वाजोवपाच्यो सर्ती हे परबेवेळार जातात. व्हड्यांचे सर्तीक हे परबेंत खास म्हत्व आसता. हे सर्तीक ‘वंचीकळी’ म्हण्टात. हातूंत ‘चुंडन’ ह्या व्हडल्या व्हड्यासावन घरगुती बनावटीच्या पनेळांमेरेन सगळीं व्हडीं आस्पावतात.
रिती: ओणमच्या दिसा लग्न जाल्ले चलयेन कुळारा येवपाक जाय, असो नेम आसा. त्या दिसा घरांतल्या नोकरचाकरांक, धनी नवीं लुगटां भेटयतात. भाटकारालीं कुळां तांकां केळीं, तवशीं, कारांदे ह्या फळांच्यो भेटी धाडटात. भाटकार गोड-धोड जेवण तांकां वाडटा.
मलयालम भाशेंत हे परबेचेर दोन सुंदर काव्यां रचल्यांत तीं अशीं: विल्वत्तयु राघवन् नंबियार हाचें ‘अरणमुला विलासम्’ आनी पेरूंपरा वासुदेव भट्टार्थिरि हांचे ‘उटट्रितथि चरितम्’. केरळ सोडून तमिळनाडू, कर्नाटक वाठारांतूय ओणम् परब आदल्या काळार जाताली. तमिळ आळवाराचीं गितां, कर्नाटकाचे दर्यादेगेलागसार गंगावळी न्हंयचे लागीं आशिल्ल्या अवशेशांवेल्यान ही गजाल सिध्द जाता.- कों. वि. सं. मं. ओनील, यूजीन ग्लॅडस्टन
(जल्म: १६ ऑक्टोबर १८८८, न्ययॉर्क;मरण: २७ नोव्हेंबर १९५३, बॉस्टन).
नामनेचो अमेरिकन नाटककार. अमेरिकन माचयेवेल्या जेम्स ओनील ह्या नामनेच्या नटाचो चलाे. वेगवेगळ्या खाजगी शिक्षणसंस्थातल्यान ताणें शिकप घेतलें. १९०६-०७ ह्या वर्सा ताणें प्रिन्स्टन विध्यापीठांत शिकप घेतलें. उपरांत नट, नाट्यसंस्था-व्यवस्थापक, पत्रकार, तारवटी अशे जायते वेवसाय ताणें केले. १९९२ त बारीक जोराक लागूण तो दुयेंत पडलो. तातूंतल्यान बरो जातकच ताणें नाटकां बरोवपाचो वेवसाय सुरू केलो. सुर्वेक ताणें Bound East for Cardiff (१९१३) ह्यो दर्याचे जिणेवयल्यो एकांकिका बरयल्यो. Beyond the Horizon (१९२०) नाटकासावन ओनीलची विस्तृत आनी प्रयोगशील नाट्यनिर्मणी ख-या शर्थान सुरू जाली. The Emperor Jones (१९२०) ह्या नाटकांत एक निग्रो ‘दादा’ च्या आनी The Hairy Ape (१९२२). ह्या नाटकांत एका खलाशी ‘दादा’ च्या अध:पाताचें सूक्ष्म पूण रंगयाळें चित्रण, अभिव्यक्तिवादी तंत्राचो यशस्वी उपेग करून ताणें सोबितपणान पितारलां. Desire under the Elms (१९२४) हातूंत ताणें प्यूरिटन मनाचें सखोल चित्रण केलां. Strange Interlude (१९२८) हे शोकात्निकेंत संज्ञाप्रवाहात्मक संवादांचो प्रयोग केल्लो दिसता. Mourning Becomes Electra (१९३१) ह्या नाटकांत एस्किलस हाच्या ‘ओरेस्टेइआ’ ह्या नामनेच्या ग्रीक नाटकांतले श्राप, जारकर्म आनी सूड ह्या विशयांची मानसशास्त्रीय नदरेन मांडावळ करपाचो प्रभावी यत्न केला. ही कलाकृती म्हळ्यार ओनीलचे कलेचो कळस. Long Days Journey into Night (१९५३) हें आत्मचरित्रात्मक नाटक. कांय पोरन्या नाट्यतंत्रांचोय ताणें उपेग केला. देखीक- The Great God Brown(१९२६) आनी Lazarus Laughed (१९२७) ह्या दोन नाटकांत ताणें रूपड्यांचो उपेग केला. मनीस जिणेची शोकात्मकता, मनीस स्वभावाचीं विंगडविंगड तासां आनी प्यूरिटन मनाच्यो विकृती हे ताचे आवडीचे विशय. रूक्ष पूण भेदक वास्तवता, सूक्ष्म मनोविश्लेशण, अभिव्यक्तीखातीर स्वतंत्राय अशें खाशेलेपण आशिल्ले ताचे नाट्यनिर्मणेखातीर १९३६ त साहित्याखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार ताका फाव जालो. मनीस जिणेकडेन बारीकसाणेक उक्त्या दोळ्यांनी पळोवपी आनी मनशाच्या मनाचें सूक्ष्म दर्शन घडोवपी ओनीलाइतलो नटककार अमेरिकन साहिताच्या मळार आनीक कोण ना, अशें म्हण्टात.
ताच्या Beyond the Horizon, Strange Interlude आनी Long Days Journey into Night ह्या नाटकांक पुलित्झर इनामां फाव जालीं. Iceman Cometh (१९४३) ही ताची नाट्यकृती सगळ्यांत म्हत्वाची
